محمد‌حسین باقی: داعش در کشورهای مهم «ائتلاف» مانند مصر، عربستان یا لبنان چقدر حمایت مردمی دارد؟ تا امروز، تنها می‌شد پاسخ را حدس زد. گزارش‌های خبری اخیر در مورد بازداشت پیروان داعش در تمام این سه کشور به فوریتِ پاسخ به این سوال می‌افزاید. با این حال، هم اکنون سه نظرسنجی جدید - اولین مورد از این نوع نظرسنجی‌ها- «داده‌های قابل اثباتی» به دست می‌دهد که بر اساس آن می‌توان به قضاوت پرداخت. این نظر‌سنجی در ماه سپتامبر از سوی یک شرکت به نام «پژوهش‌های تجاری در خاورمیانه» انجام شد که متخصصان با تجربه محلیِ این شرکت از مصاحبه‌های چهره به چهره بهره می‌گرفتند. این نمونه‌ها «رندومی» و از مناطق مختلف جغرافیایی بود که هزار پاسخ‌دهنده (فقط شهروندان، به استثنای مهاجران یا پناهندگان) در هر کشور را شامل می‌شد و البته می‌توان حاشیه آماریِ ۳ درصد خطا را هم به آن افزود.

قابل‌توجه‌ترین و همچنین امیدوارانه‌ترین یافته این است که داعش تقریبا هیچ حمایت مردمی در مصر، عربستان سعودی یا لبنان - حتی در میان اهل سنت- ندارد. در میان مصریان، تنها ۳ درصد دیدگاه مطلوبی نسبت به داعش داشتند. در عربستان سعودی، این آمار اندکی بالاتر است: ۵ درصد دیدگاه مطلوبی به داعش داشتند. در لبنان، «هیچ» پاسخ‌دهنده‌ای از میان مسیحیان، شیعیان و دروزی‌ها دیدگاه خوبی به داعش نداشتند؛ حتی در میان اهل سنت لبنان، این آمار تقریبا کمتر از یک درصد است. با این حال، یک تفاوت واقعی میان «هیچ حمایت» و «اصلا هیچ حمایت» وجود دارد. از آنجا که ۳ درصد از مصری‌های بزرگسال و بالغ می‌گویند که داعش را می‌پذیرند، این برابر است با ۵/۱ میلیون نفر. در عربستان سعودی، ۵ درصد از شهروندان بزرگسال از داعش حمایت می‌کنند، این یعنی حمایت بیش از نیم میلیون نفر و حتی در لبنانِ کوچک، ۱درصد از سنی‌های بزرگسال برابر است با چند هزار هوادار داعش. در تمام این کشورها، این آمارها کافی است تا همین هسته‌های کوچک به کوهی از مشکلات جدی دامن بزنند.

دیوید بولاک، تحلیلگر موسسه واشنگتن برای خاور نزدیک می‌گوید: یک نکته مهم دیگر این است که مخالفت تقریبا مشابه و یکنواخت با داعش به دیگر سازمان‌های سیاسی اسلامی تعمیم نمی‌یابد. برای مثال، در مصر، بخش بسیار بالایی- یک سوم از کل جمعیت- نگرش مثبتی به حماس دارند. در عربستان سعودی، این رقم حتی بالاتر بوده و به رقم ۵۲ درصد می‌رسد. چشمگیرتر اما- با وجود سرکوب بی‌امان اخوان‌المسلمین از سوی عربستان و مصر و تبلیغ علیه آنها- درصد قابل مقایسه‌ای است که می‌گویند دیدگاه مثبتی به این گروه دارند: ۳۵ درصد در مصر و ۳۱ درصد در عربستان. در مقایسه، حزب‌الله- یک سازمان اسلامی شیعه- ۱۲ تا ۱۳ درصد پذیرش عمومی در میان جمعیت غالبِ مسلمانِ سنی در عربستان یا مصر دارد. در مورد این مساله و مسائل دیگر، تفاوت بسیار اندکی میان مصری‌ها از سوی گروه‌های مختلف جمعیتی وجود دارد. به عنوان مثال، نرخ محبوبیت اخوان در مراکز شهری مانند قاهره یا اسکندریه ۳۷ درصد است؛ در مصرعلیا این رقم ۳۵ درصد است و در حومه دلتا این رقم به ۳۳ درصد می‌رسد. نمونه مسیحیان قبطی مصر- کمتر از ۱۰ درصد از کل - آن‌قدر کم است که به لحاظ آماری اهمیتی ندارد.

در مقابل، در لبنان، اگرچه تقریبا همگان داعش را رد می‌کنند، نظرات در مورد دیگر گروه‌های اسلام‌گرا در میان فرقه‌ها به شدت قطبی است اما نه به آن شکل که برخی انتظارش را دارند. حزب‌الله، همان‌طور که انتظار می‌رفت، دارای محبوبیتی ۹۲ درصدی در میان شیعیان است. در میان مسیحیان، این رقم به شدت افت می‌کند اما با این حال حول ۴۰ درصد می‌گردد، اما در میان اهل سنت لبنان، تنها ۸ درصد نظر مثبتی به حزب‌الله دارند. بیشتر تضادها اما سطح نسبتا پایین حمایت از حماس در میان مسلمانان اهل سنت لبنان است به ویژه پس از آخرین جنگ غزه. تنها یک چهارم دیدگاه «نسبتا مثبتی» به جنبش اسلامی فلسطین دارند. نکته مهم دیگر این است که مخالفت مشترک با داعش به معنای رتبه بندی بیشتر به نفع آمریکا نیست. در مصر و عربستان سعودی به طور یکسان، نرخ محبوبیت آمریکا در مرز اسفناک ۱۲ درصد است. در لبنان، این رقم ۲۵ درصد است اما باز هم در امتداد فراز و فرودهای به شدت قطبیِ فرقه ای: از ۳۹ درصد در میان مسیحیان تا ۳۰ درصد در میان سنی‌ها یا دروزها تا حداقل ۳ درصد در میان جمعیت زیاد شیعه. برای قرار دادن این ارقام در چشم‌انداز، دیدگاه عربستانی‌ها به چینی‌ها ۳۸ درصد، در میان مصری‌ها ۴۰ درصد و در میان لبنانی‌ها ۵۴ درصد مثبت است.

یک یافته کلیدی و نهایی به دیدگاه مردمی نسبت به دشمن مشترک دیگر داعش مربوط است: سوریه. هم در مصر و هم در عربستان سعودی، نگرش مطلوب نسبت به این کشور به سختی به دو رقم می‌رسد. ارقام مربوطه در هر یک از این دو کشور فقط ۱۲ تا ۱۴ درصد نرخ پذیرش است. اما در لبنان، یک بار دیگر، قطبی‌سازی فرقه‌ای- در این مورد به میزان شگفت‌آوری- یک قاعده است. در میان شیعیان این کشوردولت سوریه از نرخ محبوبیت ۹۶ - ۹۷ درصدی برخوردار است. در مقابل، در میان اهل سنت لبنان، سوریه ۱۴ درصد محبوبیت دارد. با این حال، جالب توجه است که مسیحیان لبنان در این اندازه‌گیری جایی در وسط هستند: تقریبا نیمی (۴۷ درصد) در مورد سوریه امتیازی «نسبتا مثبت» می‌‌دهند؛ کشوری که رژیم بشار اسد گاهی به عنوان محافظ آنها در برابر داعش و افراط‌گرایان اسلامی دیده می‌شود.

تمام این عدد و رقم‌ها برای مبارزه فعلی ایالات متحده علیه داعش به چه معناست؟ افکار عمومی می‌تواند بی‌ثبات باشد اما در حال حاضر چندین پیامد سیاسی از این تحلیل پدیدار می‌شود. نخست، واشنگتن و متحدانش نباید بترسند که داعش ممکن است توده‌های بیشتری در این جوامع عربِ دور و بر جذب کند یا اینکه واکنش شدید مردمی ممکن است در برابر حملات هوایی ایالات متحده یا در مقابل سایر متحدان عرب‌ آن در این مبارزه توسعه یابد. دوم، به آمریکا توصیه می‌شود که اقدامات خود را بسیار ظریف علیه داعش به‌کار گیرد نه علیه سایر گروه‌های اسلام‌گرا که به تازگی زیر آتش آمریکا قرار گرفته‌اند واین مساله به خوبی می‌تواند به محبوبیت قابل توجه این کشور منجر شود.

موج نفرت از داعش در خاورمیانه