مونا مشهدی رجبی

اداره اطلاعات انرژی آمریکا در چهارمین ماه سال ۲۰۰۹ میلادی اقدام به ارائه گزارش مفصلی در مورد بازار انرژی در این سال کرده است. در ابتدای گزارش با اشاره به بحران اقتصادی دنیا و مشکلاتی که این بحران در بازار انرژی جهان ایجاد کرد، آمده است: قیمت نفت در نیمه اول سال ۲۰۰۸ میلادی افزایش یافت و در نیمه دوم همین سال سیر کاهشی به خود گرفت. بحران اقتصادی و اعتباری بین‌المللی موجب شد تا تقاضای نفت و دیگر منابع انرژی در جهان کمتر شود، ولی با وجود این تغییر معنادار هیچ یک از سازمان‌های جهانی در مورد چگونگی اثرگذاری این بحران در کوتاه‌مدت و بلندمدت نظری قطعی ارائه ندادند. مایک استوارت یکی از تحلیلگران انرژی در دنیا می‌گوید: اصلاح اقتصادی دنیا و بازسازی آسیب‌هایی که در اثر بحران وارد شده است نقش بسزایی در سامان یافتن بازار انرژی جهان دارد . نمی‌توان در مورد آینده بازار نفت گاز طبیعی، زغال‌سنگ و دیگر ذخایر انرژی صحبت کرد بدون اینکه اطلاعات درستی در مورد چگونگی اصلاح اقتصاد داشت. برخی از فعالان بازار معتقدند در کوتاه مدت از سطح تقاضای منابع انرژی کاسته می‌شود، زیرا منابع مالی برای تامین این نیاز در دنیا وجود ندارد، ولی در صورتی‌که تمهیدات دولتمردان غربی برای اصلاح اقتصاد نتیجه مثبتی در برداشته باشد در میان مدت بازار به حالت عادی باز می‌‌گردد و جهان شاهد رشد عرضه و تقاضا خواهد بود.

طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی، سازمان کشورهای صادرکننده نفت که هم‌اکنون ۳۸درصد از کل نفت جهان را تولید می‌کنند همین روند را تا انتهای دهه آینده نیز ادامه خواهند داد. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ میلادی سهم اوﭘک در تولید نفت در دنیا همچنان ۴۰درصد باقی بماند. البته نوسانات قیمت نفت سبب می‌شود تا سهم این سازمان به طور موقتی در دوره‌هایی از زمان کمتر و در دوره‌هایی بیشتر شود. اداره اطلاعات انرژی در بخشی از گزارش خود می‌نویسد: زمانی که قیمت نفت در جهان کاهش ﭘیدا می‌کند سهم اوﭘک در تولید نفت دنیا به کمتر از ۳۰درصد خواهد رسید. در مقابل زمانی‌که قیمت افزایش می‌یابد این سازمان بیشتر از ۵۰درصد از نفت موجود در بازار را تولید می‌کند. این نوسانات نشان‌دهنده توانایی سازمان اوﭘک در تولید و عرضه نفت است. تا سال ۲۰۳۰ میلادی کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی بین ۲۲ تا ۲۶میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند.

نوسانات قیمت نفت تاثیری در میزان عرضه این کشورها ندارد که یکی از دلایل آن هم محدود بودن ذخایر و البته عدم وابستگی اقتصاد آنها به نفت و درآمد نفتی است. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که قیمت ﭘایین نفت برای بازار جهانی بهتر است. زمانی که قیمت نفت در سطح جهانی بالا باشد کشورهای نفت‌خیز غیر اوﭘکی از قبیل روسیه به سرمایه‌گذاران اجازه ورود به صنعت نفت خود را می‌دهند. آنها با تسهیل قوانین زمینه را برای ورود سرمایه‌های خارجی و توسعه حوزه‌های تازه و بهره‌برداری از حوزه‌های موجود فراهم می‌کنند. در این شرایط ﭘتانسیل تولید نفت در جهان بیشتر و بیشتر خواهد شد.

در مقابل زمانی که قیمت نفت بالا باشد آنها ورود سرمایه‌داران خارجی برای توسعه حوزه‌های انرژی به خصوص حوزه‌های گاز طبیعی و نفت را محدود می‌کنند و با بهره‌گیری از سرمایه‌های خود و بدون دسترسی به آخرین تکنولوژی‌های صنعتی اقدام به کشف و توسعه حوزه‌ها می‌نمایند. این مساله سبب می‌شود تا راندمان تولید نفت در جهان کاهش ﭘیدا کند. بنابراین نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از نظر صنعتی نیز قیمت بالای نفت بسیار نامطلوب است.

البته در مورد مثبت بودن تاثیر رشد قیمت نفت در اقتصاد کشورهای نفت‌خیز تردیدی وجود ندارد. این تاثیر مثبت زمانی نمایش داده می‌شود که برای استفاده از درآمدهای نفتی برنامه مدونی وجود داشته باشد. در سال گذشته که قیمت نفت در جهان رشد کرد برخی از کشورها با بهره‌گیری بهینه از فرصت اقدام به توسعه زیر‌ساخت‌های صنعتی خود کردند و زمینه را برای رشد تولید مهیا کردند. به عنوان مثال قزاقستان در سال گذشته سرمایه‌گذاری زیادی در تولید نفت و گاز طبیعی انجام داده است و به موجب آن در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انرژی از حوزه دریای خزر است. در سال‌های آغازین قرن بیست‌ویکم میلادی کشورهای قزاقستان، برزیل و روسیه بیشترین نرخ رشد تولید را در میان کشورهای غیرعضو اوﭘک دارند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارش خود به سرانه مصرف انرژی تا سال ۲۰۳۰ میلادی نیز اشاره کرده است. در این گزارش آمده است: رشد مصرف انرژی در جهان ارتباط تنگاتنگی با رشد جمعیت دارد. رشد جمعیت موجب می‌شود تا نیاز به مسکن، فضاهای تجاری و صنعتی، حمل و نقل، تولید و خدمات بیشتر شود و به دنبال آن مصرف منابع انرژی رشد کند.

آمریکا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی در جهان است ولی از سال‌های آغازین دهه ۱۹۸۰ میلادی تاکنون مصرف سرانه انرژی در این کشور رشد زیادی نداشته است. مطالعات نشان می‌دهد مصرف سرانه انرژی در ایالات متحده آمریکا بین ۳۱۰ تا ۳۶۰ میلیون بی‌تی‌یو است. در دوره‌هایی که قیمت نفت در جهان بالا بوده است میزان مصرف سرانه انرژی در این کشور ۳۱۰میلیون بی‌تی‌یو و در زمان پایین بودن قیمت نفت میزان مصرف سرانه برابر با ۳۶۰میلیون بی‌تی‌یو بود. انتظار می‌رود همین روند تا سال ۲۰۳۰ میلادی نیز ادامه داشته باشد.