دریای خزر، حوزه‌ای غنی از نفت و گاز
در میان کشورهای حوزه دریای خزر ایران کمترین فعالیت‌های اکتشافی را انجام داده است که دلایل مختلفی برای آن ذکر شده است. برخی معتقدند تکنولوژی مورد استفاده برای حفاری و اکتشاف نفت در دریای خزر متفاوت از دیگر حوزه‌های ایران است و ایران این تکنولوژی را در اختیار ندارد. برخی دیگر معتقدند ایران به دلیل دارا بودن ذخایر کلان نفتی در جنوب کشور نیازی به تلاش‌های بی‌وقفه برای استخراج ندارد و منتظر است تا دیگر شرکت‌های فعال در دریای خزر حجم ذخایر را برآورد کنند و سپس این کشور نیز برای بهره‌برداری از منابع موجود در حیطه خود وارد میدان شود

مونا مشهدی رجبی - چندی است حجم ذخایر نفت و گاز موجود در دریای خزر شرکت‌های بزرگی نفتی جهان را به این منطقه کشانیده است و کشورهای بزرگ مصرف‌کننده را به برقراری رابطه نزدیک با دولت کشورهای اطراف این حوزه آبی غنی از نفت و گاز واداشته است. ولی حجم واقعی ذخایر نفت و گاز این منطقه و توان تولید آن چه اندازه است؟
موقعیت این حوزه‌های نفت و گاز موجود در دریای خزر به گونه‌ای است که استخراج نفت و گاز از آنها هزینه‌ای بیشتر از دیگر حوزه‌ها در بر دارد، ولی با توجه به رشد قیمت نفت و گاز در جهان استخراج از این حوزه‌ها صرفه اقتصادی پیدا کرده است. طبق گزارش‌های موجود در سال 2006 میلادی حجم ذخایر تایید شده نفت در کشورهای اطراف دریای خزر معادل 5/47میلیارد بشکه بود. در این سال حجم ذخایر گازی دریای خزر برابر با 257‌هزار‌میلیارد پای مکعب برآورد شده بود.
این در حالیست که شرکت بزرگ نفتی بریتیش پترولیوم در اثر مطالعات و فعالیت‌های اکتشافی انجام شده در این حوزه اعلام کرده است حجم ذخایر موجود در این منطقه بسیار بیشتر از میزانی است که کشف و تایید شده است. این شرکت بزرگ جهان حجم ذخایر تایید شده نفتی در دریای خزر را ۱۸۴‌میلیارد بشکه بیشتر از میزان تایید شده و حجم ذخایر گازی احتمالی را ۲۹۳‌هزار‌میلیارد پای مکعب بیشتر از میزان تایید شده اعلام کرد. شرکت بریتیش پترولیوم در سال ۲۰۰۶ میلادی گزارشی در مورد حجم ذخایر تایید شده نفت و گاز در کشورهای مختلف جهان ارائه داد که در زیر این اطلاعات را به صورت جدول می‌بینید.
شایان ذکر است این شرکت پیش‌بینی می‌کند حجم ذخایر نفت و گاز دریای خزر پنج برابر حجم ذخایر کشف شده کنونی باشد که در صورت تحقق این پیش‌بینی و استخراج ذخایر کشورهای اطراف دریای خزر قدرت رقابت بالایی با کشور عربستان سعودی پیدا می‌کنند. حجم ذخایر تایید شده نفت و گاز دریای خزر تا سال 2010 میلادی به 15‌درصد از مجموع ذخایر تایید شده جهان می‌رسد و این منطقه توان تولید روزانه 4.1 میلیون بشکه نفت را خواهد داشت.
تحقق این پیش‌بینی به سیاست‌گذاری‌های کشورهای اطراف این حوزه‌ای هم بستگی دارد، زیرا اکتشاف و بهره برداری از ذخایر نفت و گاز دریای خزر به کمک تکنولوژی‌ها و تجهیزات روز دنیا و سرمایه‌گذاری کلان شرکت‌های بزرگ امکان‌پذیر خواهد بود.به گزارش شرکت بریتیش پترولیوم تا سال ۲۰۱۰ میلادی مجموع نفت خام تولید شده در کشورهای اطراف دریای خزر بین ۹۶/۲ تا ۱۴/۴میلیون بشکه در روز خواهد بود در حالیکه این منطقه در سال ۲۰۰۵ میلادی تنها ۹۲/۱میلیون بشکه و در سال ۱۹۹۲ میلادی ۸۶۱‌هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کرده است. در حوزه گاز طبیعی نیز پیش‌بینی‌ها از رسیدن حجم ذخایر گاز طبیعی این منطقه به ۳۰۰‌هزار‌میلیارد پای‌مکعب تا سال ۲۰۱۰ میلادی حکایت دارد و انتظار می‌رود تا سال مذکور این منطقه توان تولید ۴/۵‌هزار‌میلیارد پای مکعب گاز طبیعی را داشته باشد. شایان ذکر است در سال ۲۰۰۵ میلادی مجموع تولید گاز طبیعی در این منطقه معادل ۹۹/۲هزار‌میلیارد پای مکعب در سال ۱۹۹۲ میلادی معادل ۵۹/۲هزار‌میلیارد پای مکعب در هر سال بوده است.
در سال‌های اخیر شمار زیادی از شرکت‌های نفتی اقدام به فعالیت‌های اکتشافی در این منطقه کردند، ولی حجم فعالیت‌های تحقیقاتی و اکتشافی کشورهای اطراف این حوزه آبی با یکدیگر تطابق نداشت. قرقیزستان یکی از کشورهایی است که برای استخراج نفت و گاز دریای خزر سرمایه‌گذاری زیادی کرده است و ترکمنستان نیز در این عرصه هم‌پای این کشور در حرکت است. در میان کشورهای حوزه دریای خزر ایران کمترین فعالیت‌های اکتشافی را انجام داده است که دلایل مختلفی برای آن ذکر شده است.
برخی معتقدند تکنولوژی مورد استفاده برای حفاری و اکتشاف نفت در دریای خزر متفاوت از دیگر حوزه‌های ایران است و ایران این تکنولوژی را در اختیار ندارد. برخی دیگر معتقدند ایران به دلیل دارا بودن ذخایر کلان نفتی در جنوب کشور نیازی به تلاش‌های بی‌وقفه برای استخراج ندارد و منتظر است تا دیگر شرکت‌های فعال در دریای خزر حجم ذخایر را برآورد کنند و سپس این کشور نیز برای بهره‌برداری از منابع موجود در حیطه خود وارد میدان شود.
شایان ذکر است توجه به منابع نفت و گاز دریای خزر طی دو سال اخیر بیشتر شده است و دلیل آن هم رشد قیمت نفت بود. زمانی که قیمت هر بشکه نفت کمتر از 10 دلار و حتی کمتر از 20 دلار بود فعالیت‌های اکتشافی و استخراجی در دریای خزر برای کشورهای اطراف صرفه اقتصادی نداشت، ولی هم اکنون که متوسط قیمت نفت بیشتر از 80دلار است نه تنها این فعالیت‌ها به صرفه شده است بلکه سود کلانی را هم برای دارندگان این ذخایر به همراه می‌آورد.
پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۱۰ میلادی تولید نفت خام در جهان معادل ۶/۹۱میلیون بشکه در روز و تولید گاز طبیعی معادل ۵/۱۱۶‌هزار‌میلیارد پای مکعب در سال باشد این در حالی است که در سال ۲۰۰۵ میلادی مجموع نفت خام تولید شده در جهان معادل ۰۸/۸۱میلیون بشکه در روز و گاز طبیعی معادل ۵۳۴/۹۷‌هزار‌میلیارد پای مکعب در هر سال بوده است. سهمی از این رشد تولید به دلیل بهره‌گیری بیشتر از منابع دریای خزر خواهد بود. البته منابع کشف شده در کشورهای دیگر از قبیل برزیل نیز در این برآورد لحاظ شده است.