دریچه‌ای برای شناخت سیاست رسمی روسیه
بیش از سه دهه است که برخی از دولتهای جهان اسنادی را در حوزههای سیاسی، نظامی و امنیتی تهیه و منتشر میکنند. اسناد امنیت ملی معمولا در راستای ایجاد وفاق ملی در داخل و ارائه چهره موجه و پیش‌بینی‌پذیر در عرصه بینالمللی تهیه و منتشر می‌‌شود. سندها تلاش میکنند ضمن طرح آمال و آرزویهای ملی از پندارهای ذهنی عبور کنند و با طرح مسائل و تهدیدات عینی و ملموس، راهبردی برای رسیدن به اهداف و تامین کم هزینه منافع ملی ارائه دهند. اسناد امنیت ملی نشان‌دهنده شناخت زمامداران آن کشور از محیط و بازیگران مهم بینالمللی و رویکردها و جهت‌گیری سیاسی و نظامی آنها در مواجهه با تهدیدات احتمالی و تامین منافع ملی است.
فدراسیون روسیه بزرگترین همسایه جمهوری اسلامی ایران است. سیاست و رفتار روسیه بر اهداف و منافع ملی ایران تاثیرگذار است. به‌رغم اینکه روابط دو کشور طی سدههای گذشته فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است، در حال حاضر آنها روابط بسیار نزدیکی با هم دارند و زمامداران دو کشور به دنبال تقویت روابط و گسترش سریعتر مبادلات با یکدیگر هستند. شناخت اهداف، سیاستها و راهبردهای فدراسیون روسیه برای دانشجوان، پژوهشگران و سیاستگذاران ایران اهمیت مضاعفی دارد. اسناد سیاسی، نظامی و امنیتی این کشور در پیش از سه دهه گذشته جهت گیریها، اهداف و راهبرد آن کشور و سیر تحول آن را مشخص میکند. کتاب مجموعه اسناد راهبردی فدراسیون روسیه، مجموعهای ارزشمند برای شناخت سیاست رسمی؛ جهت گیریهای کلان و رویکرد اصلی روسیه نسبت به سایر کشورها، مسائل و تهدیدات بینالمللی است.
تاثیر تحولات سه دهه پس از فروپاشی در سطح داخلی، منطقه‌‌ای و بینالمللی، به‌‌خوبی در آیین نظامی روسیه قابل دیدن است. با مطالعه سندهای راهبردی روسیه که در این کتاب گردآوری شده است، به‌‌خوبی روند تحول در نگرش رهبران روسیه به جهان پساشوروی و شکلگیری نظم جدید بینالمللی دیده می‌‌شود. آنان در نخستین سالهای پس از فروپاشی، با خوش‌بینی منتظر شکلگیری جهان چندقطبی بودند. در دیدگاه رهبران این کشور در دوران پساشوروی منافع مشترکی در روابط روسیه با بسیاری از کشورها درباره مشکلات امنیتی بینالمللی مانند مبارزه با انتشار سلاحهای کشتار جمعی، جلوگیری از درگیریهای منطقه‌‌ای، رویارویی با هراس‌پراکنی بینالمللی و تجارت مواد مخدر و حل مشکلات شدید محیط زیستی جهانی و نیز ایمنی هستهای ایجاد شده است.در سندهای سیاست خارجی روسیه که از سال1993 منتشر شده نیز میتوان روند دگرگونی در نگرش رهبران فدراسیون روسیه به جهان و برداشتهای آن را به خوبی دید. در نخستین سند رویکرد لیبرال آنان و تاکید بر نهادهای بینالمللی و هنجارهای حقوق بین‌‌الملل آشکار است. ازهمین سند ایجاد جهان چند قطبی و مخالفت با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا مطرح شده است. اهمیت همکاری برای رویارویی با مشکلات عمومی جهانی مانند جلوگیری از گسترش سلاحهای کشتار جمعی و ابزار انتقال آنها، تنشهای اجتماعی و قومی، هراس‌پراکنی، قاچاق مواد مخدر، گرسنگی و همهگیری مورد تاکید قرار گرفته است.
در دیدگاه رهبران روسیه، بحران اقتصادی مهمترین چالش امنیتی روسیه پس از فروپاشی بود. در نظر آنان احیای اقتصادی روسیه بدون سرمایهگذاری مهم در حوزههای راهبردی اقتصاد غیر ممکن برآورده شده بود. در سند امنیتی 1997 اعلام شد چشم‌انداز گسترش ناتو به شرق برای روسیه پذیرفتنی نیست و آن را تهدیدی برای امنیت ملی این کشور بهشمار میآوردند. در همان حال فدراسیون روسیه برای توسعه روابط با ناتو بر اساس برابری با هدف تقویت امنیت عمومی در منطقه اروآتلانتیک اعلام آمادگی کرده بود. در راهبرد امنیت ملی فدراسیون روسیه که در سال2009 تصویب شد، ناتو و فعالیتهای آن، تهدیدی رو به افزایش برای امنیت بینالمللی برآورد شد. در نتیجه گسترش ناتو به سوی شرق در سند امنیتی2021 روسیه، نگرش منفی آن نسبت به گسترش ناتو حفظ شد. رهبران این کشور همکاری اساسی و سازنده روسیه و ناتو تنها در صورتی امکان پذیر خواندند که بر ایجاد احترام به منافع دوطرف و تحقیق بی قید و شرط تعهدهای متقابل بنا شده باشد.
در سندهای سیاست خارجی روسیه تحول در نگاه رهبران این کشور به ایران نیز مشخص است. درحالی‌که در سند سال1993 «ایران به‌عنوان عامل ملموس بیاعتمادی در منطقه» معرفی و به تاثیر آن در تحولات تاجیکستان اشاره شده است. در سند سال2008 گسترش روابط با آن، مانند دیگر کشورهای منطقه خلیج‌فارس و غرب آسیا مورد توجه قرار گرفته است. در این سند روسیه یافتن راههای سیاسی و دیپلماتیک برای موضوع برنامه هستهای جمهوری اسلامی ایران و استفاده صلح آمیز آن از انرژی هستهای با رعایت دقیق الزامهای رژیم جلوگیری از گسترش سلاحهای هستهای را مطرح میکند. در سند سیاست خارجی2016 نیز توسعه همه‌جانبه همکاری با جمهوری اسلامی ایران و اطمینان از اجرای پایدار توافقنامه جامع مشترک (برجام) بر اساس قطعنامه2231 شورای امنیت سازمان ملل را از هر راه ممکن، مورد تاکید قرار میدهد.
برای گردآوری این سندها از متنهای ترجمه‌شده در مراکز پژوهشی معتبر جهان آغاز شده، سپس سندهای ترجمه‌شده با متن اصلی بررسی شده است تا دقت لازم در برگردان آنها رعایت شده باشد. همچنین برخی از اسنادی که پیشتر برگردانده شده بود، مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه و بررسی این سندها برای استادان، دانشجویان و پژوهشگران علوم سیاسی، روابط بین‌‌الملل، مطالعات منطقه‌‌ای و مطالعات روسیه و اوراسیا، ابزاری مناسب برای درک روند دگرگونی در نگرش‌‌های سیاسی، امنیتی و نظامی رهبران روسیه پس از فروپاشی اتحاد شوروی و پیامدهای منطقه‌‌ای و بینالمللی آن فراهم می‌‌آورد. این دگرگونی، به‌‌ویژه درباره سیاست خاورمیانه‌‌ای روسیه و روابط این کشور با ایران بسیارمهم است. کتاب 374صفحهای «مجموعه سندهای راهبردی فدراسیون روسیه (2021-1993) » دارای یک نمایه است.
