نگاه دیگران-بخش بیست و چهارم

قطر به‌مثابه یک« قدرت عاریه‌ای»

دیانا گالیوا/محقق کالج سن آنتونی، دانشگاه آکسفورد ترجمه: محمدحسین باقی در مارس ۲۰۱۵، زمانی که قطر شروع به جنگ با حوثی‌‌‌ها کرد، وضعیت تغییر کرد. «توفان قاطع» به‌‌‌منظور «بازگرداندن دولت رئیس‌‌‌جمهور هادی از تصرف شبه‌‌‌نظامیان حوثی» آغاز شد و قطر همچنین به ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی پیوست که از رئیس‌‌‌جمهور هادی حمایت می‌‌‌کرد، یعنی تغییر موضع قطر در پاسخ به روی کار آمدن شیخ تمیم و نتایج بحران ۲۰۱۴ خلیج‌‌‌فارس بود. در جریان بحران خلیج‌‌‌فارس در سال ۲۰۱۷، کشورهای گروه ۴ قطر را متهم کردند که با هر دو طرف مغازله می‌کند به این معنا که هم در ائتلاف علیه حوثی‌‌‌ها حضور دارد و هم اطلاعاتی را به آنها ارائه می‌دهد. در نهایت، تلاش‌‌‌های میانجی‌گرانه‌‌ قطر در یمن به ایجاد و باز نگه‌‌‌داشتن روابط این کشور با اسلام‌‌‌گرایان کمک کرد.

۳- حماس

قطر همچنین در روند آشتی حماس - فتح مشارکت داشته است، یعنی با فتح («حرکت التحریر الفلسطینیه» - جنبش آزادی‌‌‌بخش فلسطین)، حماس و جنبش مقاومت اسلامی (تاسیس در سال ۱۹۸۷)، که در سال ۲۰۰۶ اولین گروه اسلام‌‌‌گرای منتخب در جهان عرب شد. قطر در سال ۲۰۰۶ درگیر امور فلسطین شد، زمانی که حمد بن جاسم، وزیر امور خارجه‌‌ سابق قطر، بین هنیه (نخست‌‌‌وزیر حماس) و محمود عباس (رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین) در رفت‌‌‌وآمد بود، اما تلاش برای تشکیل یک دولت متحد ناموفق ماند. بااین‌‌‌حال، در سال ۲۰۱۲ توافق‌نامه‌‌‌ای در قطر بین فتح و حماس برای تشکیل یک دولت وحدت موقت امضا شد. عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و رهبر فتح، نخست‌‌‌وزیر خواهد شد. این پس‌‌‌ازآن بود که توافق آشتی بین حماس و فتح در قاهره در سال ۲۰۱۱ امضا شد. اما، به دلیل اختلافات مداوم، مذاکرات مصالحه در سطوح پایین‌‌‌تر که در سال ۲۰۱۶ در دوحه انجام شد، نیمه‌‌‌کاره رها شد. در سال ۲۰۱۷، حماس و فتح توافق‌نامه‌‌‌ آشتی دیگری را در قاهره امضا کردند که طی آن حماس موافقت کرد که قدرت را به تشکیلات خودگردان فلسطینی تحت حمایت فتح واگذار کند. با وجود گزارش‌‌‌هایی مبنی بر نارضایتی حماس از نقش قطر در روند آشتی، رهبر حماس از «نقش پیشگامانه»ی قطر در بهبود زندگی فلسطینی‌‌‌های ساکن غزه تمجید کرد.

در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۲، امیر سابق قطر، شیخه موزا، و نخست‌‌‌وزیر سابق، اولین مقام‌‌‌های عرب بودند که از زمان به قدرت رسیدن حماس در سال ۲۰۰۷ از غزه بازدید کردند. شائول بارتال نوشت، «امیر قطر در جریان سفر خود، ضمن نادیده گرفتن حکومت خودگردان فلسطین در رام‌الله، اعتقاد خود را به مشروعیت حکومت و ایدئولوژی حماس ابراز کرد.» بارتال همچنین این موضوع را با حمایت القرضاوی از حماس (حماس که شاخه‌‌ وابسته به اخوان‌المسلمین در فلسطین است) مرتبط می‌کند. القرضاوی در مقاله‌‌‌ای اعلام کرد که سفر تاریخی رهبری قطر به غزه و «کمک به نوار غزه در جریان «عملیات ستون ابر» - در میان چیزهای دیگر- به لطف نفوذ وی در امیر قطر بوده است». اهداف قطر به شرح زیر بیان شد: «امیر قطر در ابتدا قصد داشت با حمایت از توافق دوحه بین دو طرف، فتح و حماس، به خاطر توافقِ آشتیِ داخلیِ فلسطین اقدام کند.

بااین‌‌‌حال، آن توافق به صلح واقعی منتهی نشد و امیر در نهایت سیاستی مستقل در مخالفت با تشکیلات خودگردان فلسطین اتخاذ کرد و همراه با اتحادیه‌‌ عرب موضع رسمی گرفت و در اولین سفر سیاسی یک رهبر عرب از زمان تصرف حماس در سال ۲۰۰۷ وارد نوار غزه شد.» امیر قول سرمایه‌گذاری بیشتر قطر (از ۲۵۰ میلیون دلار به ۴۰۰ میلیون دلار) برای پروژه‌‌‌های به‌‌‌شدت موردنیاز بهداشتی، مسکن و زیرساختی در غزه را داد. بااین‌‌‌حال، پالمور، سخنگوی وزارت امور خارجه اسرائیل، اظهار کرد که «بیشتر پولی که او [امیر] به غزه می‌‌‌ریزد، مستقیم یا غیرمستقیم به جیب حماس می‌رود.» او می‌‌‌گوید: «به نظر ما عجیب است که امیر... در کنار حماس و مقابل تشکیلات خودگردان فلسطین قرار گرفته است...» علاوه بر این، برخی گزارش‌‌‌ها حاکی از آن است که از طریق سازمان‌های خیریه به حماس کمک می‌شود، به‌‌‌طوری که بنیاد خیریه‌‌‌ «عید» مستقر در قطر وجوه را از طریق «جی پی مورگان چیس» انتقال می‌دهد.

در سال ۲۰۰۸، وزیر جنگ اسرائیل دستوری را امضا کرد که بر اساس آن ۳۶ صندوق در سراسر جهان- اعضای «ائتلاف الخیر»- را به دلیل ارتباطشان با حماس برای جمع‌‌‌آوری کمک مالی، ممنوع کرد. ریاست این سازمان ‌برعهده‌‌ القرضاوی مستقر در دوحه است. علاوه بر این، هلال‌‌‌احمر قطر در رویدادی که حُسام بدران، رهبر سابق شاخه‌‌ نظامی حماس در آن حضور یافت و سخنرانی کرد، بیش از یک میلیون دلار جمع‌‌‌آوری کرد (۸ اوت ۲۰۱۳). در دسامبر ۲۰۱۳، بدران در توییتی از حملات بمب‌‌‌گذاری در تل‌‌‌آویو حمایت کرد. موسسه‌‌‌ خیریه‌‌‌ عید هدف خود را جمع‌‌‌آوری ۳۰ میلیون دلار برای نوار غزه تعیین کرد.

در نهایت، پیوندهای فردی به توسعه‌‌‌ روابط کمک کرده است. خالد مشعل، رهبر سابق حماس، از سال ۱۹۹۹ به‌‌‌طور دوره‌‌‌ای در قطر زندگی می‌کند، اما با‌‌‌وجود این در سال ۲۰۰۳ از سوی خزانه‌‌‌داری ایالات‌‌‌متحده به‌‌‌عنوان «تروریست جهانی ویژه» معرفی شد. او حتی در دانشگاه قطر سخنرانی عمومی کرد. قطر روابط خود را با رهبری حماس حفظ کرده است، زیرا امیر شیخ تمیم در سال ۲۰۱۹ با اسماعیل هنیه، رهبر حماس، که جانشین خالد مشعل شد، ملاقات کرد. در همان زمان، قطر میزبان محمود عباس، رهبر سازمان آزادی‌‌‌بخش فلسطین نیز بود.

در نوامبر ۲۰۱۸، اسرائیل به قطر اجازه داد تا تزریق 6ماهه‌‌‌ ۹۰ میلیون دلاری به غزه را برای دستمزدهای مربوط به خدمات کشوری و سوخت آغاز کند، اما سومین کمک نقدی ۱۵ میلیون دلاری در ژانویه‌‌ ۲۰۱۹ به دلیل خشونت در مرز مسدود شد. وزیر جنگ سابق اسرائیل گفت که پرداخت‌‌‌های قطر «ادامه‌‌‌ روند تسلیم شدن به تروریست‌‌‌ها و حماس» است. محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه‌‌ قطر، در سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۱۹ اظهار کرد که حمایت قطر از غزه ادامه خواهد داشت و حمایت مالی از گروه‌‌‌هایی که برچسب تروریستی می‌‌‌خورند، از جمله حماس را تکذیب کرد اما در عوض «تلاش می‌‌‌کرد تا به بحران انسانی در غزه پایان دهد». گزارش‌‌‌های مربوط به مه‌۲۰۱۹ از این سخنرانی حمایت می‌کنند، زیرا وزیر خارجه‌‌‌ قطر برنامه‌‌‌هایی برای ارسال ۴۸۰ میلیون دلار برای کمک به فلسطینیان در کرانه‌‌‌ باختری و غزه فاش کرد.

علاوه بر این، در جریان حملات اسرائیل به فلسطینیان در مه‌۲۰۲۱، شیخ تمیم - امیر قطر- از طریق تماس تلفنی با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، بر اهمیت وحدت صفوف فلسطینی تاکید کرد و حمایت همگانی از فلسطینیان را نشان داد. این در حالی رخ داد که حملات هوایی اسرائیل به دفتر جمعیت هلال‌‌‌احمر قطر در غزه آسیب رساند و ساختمانی را که دفاتر رسانه‌‌‌های مختلف از جمله الجزیره و آسوشیتدپرس در آن قرار داشت تخریب و ادعا کرد که حماس در این ساختمان حضور دارد و بار دیگر بر ارتباط قطر با حماس تاکید کرد. در نتیجه، قطر توانست با حماس و فتح از طریق نقش خود در روند آشتی، رابطه‌‌‌ باز داشته باشد. تعاملات قطر با حماس نشان‌‌‌دهنده‌‌‌ حمایت این کشور از این گروه است. این – در ترکیب با حمایت از حماس توسط القرضاوی مستقر در دوحه، نمونه‌‌ دیگری از دامنه‌‌ قدرت عاریه‌‌‌ای است.