اولتیماتوم جامعه کشورهای غرب آفریقا به نیجر به پایان رسید
شبح جنگ در قاره سیاه
« اوپه آدتایو» و «پلومی سالاکو» در گزارش ۶اوت برای الجزیره نوشتند، «ایسوفو» که در «آغریمت» یک موسسه آب‌وهوا، در پایتخت کار می‌کند، از ناامنی، فساد و بدتر شدن اقتصاد در نیجرِ محصور در خشکی ناامید شده است. این کشور با گروه‌های مسلح مرتبط با القاعده و داعش می‌جنگد و یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. ایسوفو درباره حاکم سابق استعماری نیامی گفت: «آنها [فرانسوی‌ها] تقریبا ۶۳ سال است که در اینجا از اورانیوم بهره‌برداری می‌کنند؛ اما ما سدی نداریم که بتواند برای نیجر برق تولید کند.» او افزود: «ما امیدواریم که رژیم نظامی، نیجر را به‌دلیل نحوه ارتباط خود با مردم سروسامان بهتری بدهد. آنها گفتند که استراتژی‌های دیگری برای رشد اقتصاد ما ایجاد کرده‌اند.»
کودتای نیجر این کشور را به پنجمین کشور در غرب آفریقا تبدیل کرد -پس از مالی، گینه، بورکینافاسو و چاد - که دولت آن از سال۲۰۲۰ توسط ارتش سرنگون شده است. محکومیت بین‌المللی سریع و شدید بوده است؛ به‌ویژه از سوی « ECOWAS» که مجموعه‌ای از تحریم‌ها را علیه نیجر اعمال کرده است؛ از جمله منطقه پروازممنوع و بسته شدن مرزها. کشور همسایه نیجریه که ۷۰درصد برق نیجر را تامین می‌کند، منبع برق را قطع کرده و جمعیت ۲۵میلیونی نیجر را در تاریکی فروبرده است. این بلوک منطقه‌ای همچنین به ارتش نیجر اولتیماتوم یک هفته‌ای داد تا بازوم را تا ۶اوت به قدرت بازگرداند؛ در غیر این صورت مداخله نظامی محتمل است. فرانسه از تلاش « ECOWAS» برای معکوس کردن روند کودتای نظامی نیجر حمایت می‌کند.
مسیر برخورد
در آخرین تلاش برای دیپلماسی، نیجریه روز پنج‌شنبه هیاتی را به رهبری «عبدالسلامی ابوبکر»، رهبر نظامی سابق - که در سال۱۹۹۹ قدرت را در نیجریه به یک غیرنظامی واگذار کرد - برای مذاکره با رهبران کودتای نیجر اعزام کرد. اما چیانی از ملاقات با هیات مذکور امتناع کرد و رئیس‌جمهور نیجریه، «بولا تینوبو»، روز جمعه خواستار موافقت پارلمان برای مداخله نظامی شد. یکی از سخنگویان « ECOWAS» در همان روز به خبرنگاران در ابوجا گفت که روسای دفاع این بلوک منطقه‌ای «همه‌ی عناصری را که برای هر مداخله احتمالی لازم است...از جمله منابع موردنیاز، نحوه و زمان استقرار نیرو را بررسی کرده‌اند.» در همین حال، فرانسه نیز از تلاش‌های این بلوک حمایت کرده است. با توجه به اینکه اولتیماتوم صادرشده توسط «ECOWAS» دیروز یکشنبه (۱۵ مردادماه) منقضی شد، بلاتکلیفی در نیجر وجود دارد و میلیون‌ها نیجری اکنون با چشم‌انداز جنگ و دشواری روبه‌رو هستند.
کارشناسان می‌گویند هرگونه مداخله نظامی پرهزینه خواهد بود. «کامرون هادسون» یکی از همکاران ارشد در برنامه آفریقای مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS)، گفت: «من فکر می‌کنم این پتانسیل فاجعه‌بار بودن را دارد.» هادسون به الجزیره گفت: «تنها نکته مثبتی که می‌توانیم درباره‌ی این کودتا بگوییم این است که هیچ خشونتی در کار نبوده است. من فکر می‌کنم که ما باید صلح را در نیجر به‌خاطر مردم حفظ کنیم و یک نیروی مداخله‌گر به رهبری نیجریه این احتمال را ایجاد می‌کند که شاید خشونت غیرقابل‌کنترلی رخ دهد و این برای هیچ‌کس نتیجه مثبتی ایجاد نمی‌کند.»
بازی حاصل جمع صفر
«ECOWAS» پیش‌ازاین هم نیروهای خود را به کشورهای منطقه که در آشفتگی قرار دارند، اعزام کرده است. در سال۲۰۱۷، زمانی که «یحیا جامه» رئیس‌جمهور گامبیا، از واگذاری قدرت به «آداما بارو» برنده انتخابات امتناع کرد «ECOWAS» هدایت یک نیروی مداخله‌گر را برای برکناری رهبر مستبد رهبری کرد. نیروهای «جامه» مقاومت کمی نشان دادند و او سپس به تبعید گریخت. اما آنچه هفت سال پیش در گامبیا نسبتا ساده بود، در نیجر بسیار پیچیده‌تر خواهد بود؛ زیرا رهبران نظامی کشورهای همسایه (مالی و بورکینافاسو) از چیانی حمایت کرده و اعلام کردند که هرگونه مداخله علیه نیامی به‌عنوان اعلان‌جنگ علیه کشورهایشان تلقی می‌شود. رهبران کودتای نیجر همچنین از روسیه درخواست‌هایی داشته‌اند و بنا بر گزارش‌ها از گروه مزدور روسی واگنر کمک گرفته‌اند که پس از کودتای نظامی در مالی، نیروهای خود را به مالی فرستاد.
هادسون گفت: «این نیروهای ECOWAS برای این ماموریت آموزش ندیده‌اند. ECOWAS نمی‌تواند برای نیجر قلدری کند؛ زیرا از حمایت مالی و بورکینافاسو برخوردار است؛ زیرا تنها نیروی رزمی که تجربه جنگ و آموزش با هم را دارد، کشورهای «گروه پنج» ساحل هستند.» اشاره او به یک نیروی منطقه‌ای بود که در سال۲۰۱۷ تشکیل شد که شامل نیروهایی از نیجر، چاد، موریتانی، بورکینافاسو و مالی بود و اینکه آموزش و همچنین کمک‌های مالی از غرب برای مبارزه با گروه‌های مسلح مرتبط با القاعده و داعش در ساحل دریافت کرد. کارشناسان همچنین نگرانند که درگیری در نیجر به نفع القاعده، داعش و سایر گروه‌های مسلح باشد که در صورت پرت شدن حواس دولت‌های منطقه در نبرد با یکدیگر، فضایی برای قوی‌تر شدن خواهند داشت. هرگونه درگیری عواقب انسانی شدیدی نیز به همراه خواهد داشت.
نیجر، هفتمین تولیدکننده بزرگ اورانیوم، رتبه۱۸۹ را در میان ۱۹۱کشور در شاخص توسعه انسانی سازمان ملل متحد در سال۲۰۲۲ دارد. تحریم‌هایی که پیش‌تر اعمال شده و همچنین یک جنگ نهایی، تنها مشکلات بیشتری را بر سر مردم نیجر که در حال حاضر با تغییرات آب‌وهوایی، فقر و حملات گروه‌های مسلح مبارزه می‌کنند، وارد می‌کند. «اولووُل اوجواله»، تحلیلگر موسسه مطالعات امنیتی مستقر در سنگال، به الجزیره می‌گوید: «به‌عنوان یکی از فقیرترین مردم جهان، تحریم‌ها [و جنگ] مردم را از نظر دسترسی به انرژی، تعامل اقتصادی، تجارت فرامرزی فقیرتر می‌کند... جنگ یک بازی حاصل جمعِ صفر است. اگرچه طرف دیگر یعنی ECOWAS قوی‌تر از طرفی است که توسط نظامیان ربوده شده است، اما این واقعیت باقی می‌ماند که عواقب بشردوستانه در هر دو طرف به دنبال خواهد داشت و این فقرا هستند که بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد.»
اوجواله خاطرنشان کرد که بیش از یک میلیون پناهنده نیجری -که اکنون پس از فرار از حملات راهزنان و گروه مسلح بوکوحرام در شهرهای مرزی نیجر زندگی می‌کنند- نیز در سیبل طرف مقابل قرار خواهند گرفت. استقرار نیروها در نیجر می‌تواند برای کشورهای غرب آفریقا که بسیاری از آنها با چالش‌های امنیتی خود دست‌به‌گریبان هستند، هزینه‌بر باشد. اوجواله گفت: «هر یک از کشورهای ECOWAS دارای محدودیت‌ها و برنامه‌ها و عملیات داخلی هستند که از قبل با آنها سروکار داشته‌اند. نتیجه این است که اگر این بلوک کمک‌های نظامی ارائه دهد، ارتش در هر یک از کشورها بیش‌ازحد تحت‌فشار قرار می‌گیرد. پولی که باید به سمت مسکن، بهداشت و آموزش هدایت شود، به جنگ هدایت خواهد شد. به چه قیمتی؟» وی افزود که هرگونه مقاومت از سوی دولت نظامی در نیجر می‌تواند جنگی طولانی را دامن زند که می‌تواند در سراسر منطقه طنین‌انداز شود. اوجواله افزود: «فرصت‌های چیانی بسیار کم است... ما فقط می‌توانیم شروع جنگ را ببینیم. هیچ‌کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند که چگونه پایان خواهد یافت.»
سرکشی و ترس
با توجه به منقضی شدن مهلت ECOWAS، حامیان کودتا در نیامی سرپیچی را آغاز کرده‌اند. ایسوفو گفت: «ما مصمم هستیم که از هر نوع استرس و عواقبی عبور کنیم. مردم هر چه هزینه‌اش باشد خواهند پذیرفت؛ می‌خواهد جان باشد یا هر چیز دیگری. این به این دلیل است که ما از رهبران خود خسته شده‌ایم. اکنون تقریبا پنج مرز به روی ما باز است - مالی، بورکینافاسو، چاد، الجزایر و لیبی. بنابراین ما می‌توانیم زنده بمانیم.» بااین‌حال، دیگران می‌ترسند. «سامیلا محمدو» که در دومین شهر بزرگ نیجر - مارادی- زندگی می‌کند، امیدوار است که دیپلماسی پیروز شود. این جوان ۲۶ساله دانش‌آموخته دانشگاه ایلورین در نیجریه گفت که اعتقاد ندارد که رهبران نظامی نیجر ظرفیت حل مشکلات کشورش را داشته باشند.
از سال۱۹۶۰، نیجر تنها یک‌بار انتقال به دولت‌های غیرنظامی را تجربه کرده است، آن هم در آوریل۲۰۲۱، زمانی که «محمدو ایسوفو» قدرت را به محمد بازوم سپرد. این تاریخ تیره امیدی را در محمدو ایجاد نمی‌کند. وی گفت: «با توجه به کودتاهای نظامی که پیش‌ازاین رخ داده است، هیچ تغییری مشاهده نکردیم.» او گفت: «در عوض، سربازان می‌آیند، پول ما را حمل می‌کنند و می‌روند و برای یک کودتای دوباره می‌آیند و می‌روند. سربازان برای حکمرانی نیستند، بلکه برای دفاع از کشور ما در برابر خطر هستند. اگر آنها مسوول کشور باشند، کشور بهتر از این نمی‌شود.»
