زور اپوزیسیون به پوزیسیون نرسید
ابقای اردوغان در «آکسارای»
رجب طیب‌اردوغان در مرحله دوم انتخابات توانست با پیروزی بر رقیب خود کلیچداراوغلو برای ۵سال دیگر در کاخ آکسارای مقر ریاست جمهوری ترکیه بماند. در این دور از انتخابات که با افت مشارکت در حدود ۵درصد نسبت به مرحله اول مواجه شد، اردوغان توانست با کسب حدود ۵۲درصد آرا بر نامزد اپوزیسیون با ۴۷درصد آرا به پیروزی دست یابد. با این حال کلیچدار توانست در دو شهر بزرگ و مهم ترکیه به پیروزی دست یابد. در آنکارا این پیروزی با اختلاف حدود یک‌درصد به‌دست آمد و در استانبول نامزد اپوزیسیون با کسب ۵۱درصد در مقابل ۴۸درصد اردوغان را پشت سر گذاشت. بر اساس نتایج موسسات نظرسنجی در این انتخابات اقتصاد، پناه‌جویان و عدالت سه موضوع اساسی برای رای‌دهندگان بود. همین نتایج نشان می‌داد که با وجود تورم حدود ۴۰درصد مردم در حوزه اقتصاد به اردوغان اعتماد بیشتری دارند. در ساعات پایانی تنظیم این خبر مقامات کشورهای مختلف از جمله امیر قطر، نخست‌وزیر لیبی و نخست‌وزیر مجارستان پیروزی اردوغان در انتخابات را به وی تبریک گفتند.
انتخابات چگونه برگزار شد؟
صندوق‌های رای صبح یکشنبه در سراسر ترکیه برای رای‌دهندگان نزدیک به ۶۱میلیون نفری این کشور باز شد تا تصمیم بگیرند که آیا رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهوری این کشور ۲۰ سال قدرت خود را تمدید می‌کند یا کمال کلیچداراوغلو، رهبر مخالفان، جایگزین او خواهد شد.ا ِزگی آکین، خبرنگار ترک‌تبار المانتیور می‌نویسد: این رقابت اولین دور دوم ریاست‌جمهوری ترکیه است که نه اردوغان و نه کلیچداراوغلو اکثریت را در رقابت‌های انتخاباتی ۱۴مه به‌دست نیاوردند. اردوغان دور اول رقابت‌ها را با پنج امتیاز برتری به پایان رساند که کمترین حمایت از رهبر ۶۹ساله از زمان نخست‌وزیری او در سال۲۰۰۳ است.
دور دوم ریاست‌جمهوری معمولا در کشورهایی که انتخابات دو مرحله‌ای برگزار می‌کنند، کمتر از دور اول شرکت می‌کنند؛ اما رای‌گیری در خارج از کشور در ۷۳کشور بین ۲۰ تا ۲۴مه نشان داد که حتی حضور مردم بیشتر از رقابت‌های ۱۴مه بود. در این دور از انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه واجدان شرایط رای‌دهی در ۱۹۲هزار مرکز رای‌گیری هستند؛ از جمله ۶میلیون تن که در دور اول انتخابات رای اولی محسوب می‌شدند. همچنین ۴/ ۳میلیون رای‌دهنده واجد شرایط در خارج از ترکیه حضور دارند که از ۲۰ تا ۲۴مه آرای خود را به صندوق انداختند. مراکز رای‌گیری ترکیه رأس ساعت ۸صبح به وقت ترکیه (۸:۳۰به وقت تهران) پذیرای حضور رای‌دهندگان شده و رای‌گیری تا ساعت۱۷ ادامه داشت. براساس قوانین انتخابات، گزارش خبری و پیش‌بینی درباره آرای انتخابات تا ساعت۱۸ ممنوع است و رسانه‌ها تنها از ساعت۲۱ حق گزارش و حدس و گمانه‌زنی درباره نتیجه انتخابات را خواهند داشت.
با این حال، احتمال دارد که هیات عالی انتخابات ترکیه به رسانه‌ها اجازه دهد که زودتر از موعد اعلام‌شده شروع به گزارش درباره نتایج کنند. همچنین انتظار می‌رود که با توجه به سادگی فرآیند رای‌گیری و حضور تنها دو نامزد، شمارش آرای انتخابات زودتر از انتخابات ۱۴مه به پایان برسد. ترکیه که روز یکشنبه برای نخستین‌بار در تاریخ خود دور دوم انتخابات را برگزار کرد، یکی از بالاترین آمار مشارکت در انتخابات در جهان را دارد و میزان مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی ترکیه در ۱۴مه نزدیک به ۸۸درصد بود. اردوغان در اکثر نظرسنجی‌ها با اختلاف تک‌رقمی، از کلیچداراوغلو جلوتر است. یک نظرسنجی توسط موسسه «کُندا» پیش‌بینی کرده است که ۴/ ۵۳درصد از مردم ترکیه از اردوغان و ۶/ ۴۶درصد از آنان از کلیچداراوغلو حمایت خواهند کرد.
رئیس‌جمهوری ترکیه در نظرسنجی موسسه «ساروس» هم ۴درصد از رقیبش جلوتر است. بااین‌حال، باتوجه به نتیجه غیرمنتظره دور اول انتخابات، اعتبار نظرسنجی‌ها در ترکیه خدشه‌دار شده است؛ بیشتر موسسات نظرسنجی نتوانستند در دور اول پیش‌بینی کنند که انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد. بسیاری از این نظرسنجی‌ها در آستانه دور اول انتخابات در ۱۴مه (۲۴ اردیبهشت) کلیچداراغلو را پیروز انتخابات می‌دانستند.
انتخابات آزاد اما غیرمنصفانه
دفتر نهادهای دموکراتیک و حقوق بشر سازمان امنیت و همکاری اروپا در ۱۵مه اعلام کرد که ماموریت نظارت بر انتخابات خود را برای نظارت بر رای‌گیری تمدید خواهد کرد. این نهاد بین‌المللی در گزارش مقدماتی خود که پس از انتخابات عمومی منتشر شد، از سوء‌استفاده دولت از منابع عمومی و تسلط آن بر رسانه‌های اصلی در دوره مبارزات انتخاباتی انتقاد کرد. در این گزارش آمده است: «رای‌دهندگان بین گزینه‌های سیاسی واقعی حق انتخاب داشتند و مشارکت رای‌دهندگان بالا بود؛ اما رئیس‌جمهور فعلی و احزاب حاکم از مزیت غیرقابل توجیه، از جمله از طریق پوشش رسانه‌ای بالا، برخوردار بودند.» با این حال صدها هزار نفر از داوطلبان حزب از هر دو اردوگاه علیه تقلب بالقوه رای‌دهندگان بسیج شده‌اند. روند شمارش آرا پس از انتخابات ۱۴مه با صدها شکایت درباره بی‌نظمی خدشه‌دار شد؛ اگرچه احزاب مخالف اذعان کردند که نمی‌توانستند نتایج نهایی را تغییر دهند.
این رقابت در بحبوحه بحران هزینه‌های زندگی و تورم سرسام‌آور، به‌طور گسترده به‌عنوان سخت‌ترین رقابت اردوغان برای انتخاب مجدد تلقی شده است. زمین‌لرزه‌های ۶فوریه که بیش از ۵۰ هزار و ۵۰۰نفر را در جنوب شرقی این کشور کشتند، مشکلات عمیق این کشور را تشدید کرده است. بر اساس داده‌های رسمی، ذخایر خالص خارجی بانک مرکزی برای اولین‌بار از سال۲۰۰۲ به زیر صفر رسید. وعده اصلی بلوک اپوزیسیون تحت رهبری کلیچداراوغلو برای لغو ریاست اجرایی اردوغان که منتقدان دولت آن را حکومت تک‌نفره می‌نامند، پس از اینکه اتحاد انتخاباتی اردوغان اکثریت کرسی‌های پارلمان را به‌دست آورد، نشدنی به‌نظر می‌رسد. سیستم ریاستی که در همه‌پرسی سال۲۰۱۷ با اندک قبولی پذیرفته شد، نقش پارلمان را به‌عنوان یک نهاد قانون‌گذاری تضعیف کرد. اردوغان از آن زمان حکومت را تک‌نفره به پیش برده و پارلمان نیز در خدمت اهداف وی بوده است.
گزارش ضد و نقیض از رای‌گیری
راغب سویلو، رئیس دفتر میدل‌ایست‌آی ترکیه، در گزارشی از پایتخت آنکارا نوشت که روز یکشنبه مدارس و سایر ساختمان‌های عمومی شاهد هجوم مردمی بودند که برای شرکت در انتخابات پر مناقشه وارد شدند. این در حالی است که مراکز رای‌گیری در ساعات اولیه صبح آرام بود. البته الجزیره در گزارشی از منطقه اسکودار نوشت که نسبت به دور اول انتخابات تا ساعت۱۴، ۳۰درصد مردم کمتر حضور داشتند. اسکودار یک محله سنتی محافظه‌کار با جمعیت دانشجویی قابل توجه است که در دور اول با ۴درصد اختلاف، رای بیشتری به کلیچداراوغلو داده بودند. به نوشته روزنامه حریت خود اردوغان در منطقه اسکودار و در یک مدرسه رای خود را انداخت. خبرنگار میدل‌ایست‌آی نیز در تحلیل خود از انتخابات نوشت: قابل توجه اینکه مبارزات انتخاباتی دور دوم در مقایسه با مراحل قبلی شاهد کمتر دوقطبی شدن و مشاجره کمتری بود؛ زیرا هر دو نامزد از برگزاری تجمعات بزرگ خودداری کردند.
در عوض، آنها اجتماعات کوچک‌تر و برنامه‌های تلویزیونی را به‌عنوان راهبرد انتخاباتی برگزیدند. سکوت اولیه کلیچداراوغلو که چهار روز پس از شکست در دور اول به طول انجامید، ضربه‌ای تضعیف‌کننده به هواداران او وارد کرد. پس از آن، او با اخراج تیم انتخاباتی‌اش و اتخاذ یک موضع ملی‌گرایانه با احساسات ضد پناهندگی مبتنی بر ترس از آینده برنامه خود را پیش برد. پوسترهایی که خواستار اخراج سوری‌ها بودند، پل‌گذرها و کیوسک‌های کنار جاده‌ای همه نام و نشانی از حزب جمهوری خلاق ترکیه و میز شش‌نفره داشت. اردوغان هم در انتقاد از آنها ذره‌ای پاپس نکشید و آنها را به همسویی با «گروه‌های تروریستی» متهم کرد؛ البته به شیوه‌ای کمتر صریح و خشمگین. این نشان داد هرچند ملایم، اما راهبرد اساسی اردوغان وصل کردن میز شش‌نفره به گروه‌های تروریستی بوده است.
سویلو در ادامه نوشت: «جالب اینکه هر دو نامزد به دنبال ایجاد اتحاد با سیاستمداران ترکیه‌ای ضد پناه‌جو بوده است.» حمایت سینان اوغان، نامزد سوم دور اول انتخابات ترکیه از اردوغان که دارای دیدگاه‌های ناسیونالیستی است، نشان داد که اردوغان نیز چاره‌ای جز استفاده از این حربه برای رای‌آوری نداشته است؛ مضاف بر اینکه حزب حرکت ملی ترکیه به‌عنوان متحد اردوغان، به رهبر باحچه‌لی دارای گرایش‌های ناسیونالیستی است. در جبهه مقابل نیز کلیچداراوغلو با اومیت اوزداغ، ملی‌گرای افراطی، متحد کلیدی اوغان در دور نخست، برای حمایت از کمپین خود به توافق رسید. اوزداغ خواسته‌های خاصی را درباره رسیدگی به پناهندگان، از جمله اخراج آنها از کشور ظرف یک سال بیان کرده است.
البته حمایت کردها از کلیچداراوغلو، اوزداغ را تا حدی ناامید کرده است. در حالی که حزب کردی، دموکراتیک خلق‌ها حمایت خود را از کلیچداراوغلو اعلام کرده است، تاثیر آن بر مشارکت رای‌دهندگان در استان‌های عمدتا کردنشین نامشخص است. حضور بالای مردم برای هر دو رقیب بسیار مهم است و انتخابات را تا دقیقه۹۰ گرم نگه می‌دارد. هر دو رقیب امیدوارند که حضور بیشتر مردم به سود آنها تمام شود.
رای سلبریتی‌ها به چه کسی است؟
جم ییلماز، بازیگر معروف ترکیه در یک توییت از مردم خواست که در انتخابات به کلیچداراوغلو رای دهند. او نوشت در دور دوم به کمال کلیچداراوغلو رای داد. او از مردم خواست که وظیفه شهروندی خود را انجام دهند و در انتخابات به نامزد مخالف اردوغان رای دهند. در مقابل مسوت اوزیل، فوتبالیست معروف آلمانی-ترک‌تبار از اردوغان حمایت کرد. او در توییتر آهنگی را پخش کرد که در آن دانشجویان در حال خواندن آوازی به سود اردوغان هستند. عنوان آهنگ این بود: «یالله رئیس‌جمهور، لبخند را دوباره به ما برگردان.»
اردوغان پس از رای به کجا رفت؟
رئیس‌جمهور فعلی ترکیه، پس از انداختن رای خود در صندوق‌های رای به قبرستان «کاراجا احمد» رفت و برای والدین خود فاتحه خواند. اردوغان پس از رای خود گفت: «ما برای اولین‌بار در زندگی دموکراتیک ترکیه شاهد یک انتخابات دو دوری هستیم.» وی از همه شهروندان خواست تا آخرین لحظه در رای‌گیری شرکت کنند. اردوغان ضمن خوشامدگویی به ماموران رای‌گیری، رای خود را به همراه امینه اردوغان، بانوی اول ترکیه به صندوق انداخت. این در حالی است که سایت هالک (خلق) در گزارشی از تنش در این صندوق رای خبر داد. با حضور اردوغان، در این مکان، یک فرد ناشناس شروع به سر و صدا کرد و رئیس‌جمهوری ترکیه برای همین بسیار عصبانی شد. برای همین اردوغان از افراد حاضر خواست اوضاع را کنترل کنند و پس از آن به پای صندوق رای رفت.
رای زنان به اردوغان؟
سیدا دمیرالپ، دانشیار دانشگاه ایشیک به الجزیره گفت: «اگر اردوغان با اختلاف کمی پیروز شود، ممکن است تغییراتی در سیاست ایجاد شود و افزود که بیشتر سیاست‌ها تا حد زیادی ثابت خواهند ماند.» او گفت که تغییرات تدریجی در حوزه‌های اقتصاد، حقوق زنان و آزادی بیان خواهد بود. این استاد افزود: «این به‌دلیل اکثریت پارلمانی رئیس‌جمهور فعلی است.» در همین حال، محبوبیت اردوغان در بین زنان ترکیه، به‌رغم درخواست مخالفانش برای روی گرداندن از او ادامه یافته است. دمیرالپ گفت: «وضعیت اقتصادی در ترکیه آرای اردوغان را تضعیف کرد؛ اما نه به اندازه‌ای که انتظار می‌رفت.»
درگیری در شانلی‌اورفا
معاون رهبر حزب اپوزیسیون ترکیه گفت ناظر انتخاباتی این حزب در روستایی در استان شانلی‌اورفا در جنوب شرقی ترکیه مورد حمله قرار گرفت. اوزگور اوزل در توییتی نوشت که علی شِکر، ناظر انتخابات حزب جمهوری خلق ترکیه، مورد ضرب و شتم قرار گرفت و تلفنش شکسته شد؛ زیرا او به تخلفات انتخاباتی اشاره کرده بود. معاون رهبر اپوزیسیون همچنین گفت که نیروهای امنیتی کافی در آن حضور ندارند و از مقامات خواست تا امنیت انتخابات را تضمین کنند.
ترس اپوزیسیون از مشارکت کم
اگر انتخابات نسبت به دور اول، با مشاکرت کمتری همراه شود، احتمال پیروزی اردوغان بیشتر خواهد بود. به همین منظور مرال آکشنر، یکی از اعضای میز شش‌نفره و دبیرکل حزب خوب در توییتی عاجل از مردم این کشور خواست که برای محافظت از دموکراسی در پای صندوق‌های رای حضور پیدا کنند. میز شش‌نفره امیدوار بود که بتواند مردم مردد را به سود خود به انتخابات بکشانند. اما تا میانه‌های روز، عمدتا خبری از صف‌های شلوغ نبود.کمال کلیچداراوغلو، نامزد حزب مخالف هم ساعت۴ به وقت محلی، و در حالی که یک ساعت تا پایان قانونی زمان رای‌گیری وقت مانده بود، با یک پیام خواستار حضور بیشتر مردم شد. او گفت: «برادر و خواهر من که هنوز رای نداده‌ای، به پای صندوق رای برو، تنبلی نکن و رای بده!»
