چرا تحریم تسلیحاتی قبرس لغو شد؟

محمود فاضلی/ پژوهشگر مسائل بین‌الملل آمریکا تحریم تسلیحاتی قبرس را که در سال۱۹۸۷ اعمال شده بود، لغو کرد. موضع جدید آمریکا از سوی آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا اعلام شد. به‌‌گفته وی قبرس تمامی شرایط معاهده «مشارکت امنیت و انرژی مدیترانه شرقی۲۰۱۹» را رعایت کرده و می‌‌تواند در ۲۰۲۳ تجهیزات نظامی آمریکا را خریداری کند. نیکوس آناستازیادس، رئیس‌‌جمهور، این اقدام وزارت خارجه آمریکا را «نقطه عطف» خواند و از آن استقبال کرد. به‌‌گفته او «این تصمیم مهمی است و منعکس‌‌کننده روابط راهبردی رو به رشد دو کشور ازجمله در حوزه امنیت است.»

دندیاس، وزیر خارجه یونان نیز در دیدار با همتای قبرسی خود در نیویورک، «رضایت شدید» آتن از تصمیم آمریکا برای لغو تحریم‌‌های تسلیحاتی قبرس اظهار کرد: «مایلم از این فرصت استفاده کنم و رضایت شدید یونان بابت لغو تحریم فروش تسلیحات به جمهوری قبرس را ابراز کنم. این تحول، پاداشی است برای رویکرد ثابت جمهوری قبرس در تمام این سال‌های گذشته. یونان و قبرس همواره با یک محور در کنار هم گام برمی‌‌دارند: پایبندی به حقوق بین‌‌الملل، استقلال و تمامیت ارضی همه کشورها و حقوق بین‌‌الملل دریاها.»

همچنان که انتظار می‌‌رفت این اقدام آمریکا با واکنش ترکیه روبه‎رو شد. وزارت خارجه ترکیه مدعی شد این تصمیم آمریکا «بیش از پیش باعث تقویت ناسازگاری طرف یونانی قبرس خواهد شد و بر تلاش‌‌ها برای حل و فصل مجدد مساله قبرس تاثیر منفی خواهد گذاشت. این تصمیم منجر به‌‌رقابت تسلیحاتی در این جزیره خواهد شد و به صلح و ثبات در شرق دریای مدیترانه لطمه خواهد زد. این تصمیم آمریکا با اصل برابری دو طرف در جزیره مغایرت دارد و قبرس یونانی‌‌نشین را ناسازگارتر می‌‌کند. این اقدام بر تلاش‌‌ها برای حل مساله قبرس تاثیر منفی خواهد گذاشت. این امر منجر به رقابت تسلیحاتی در جزیره خواهد شد و به صلح و ثبات در شرق مدیترانه آسیب می‌‌رساند.»

وزارت دفاع ترکیه نیز در بیانیه‌‌ای تصمیم آمریکا برای لغو تحریم تسلیحاتی دولت قبرس‌‌ یونانی‌‌نشین را تضعیف‌‌کننده صلح و ثبات مدیترانه شرقی دانست و تاکید کرد ما به‌‌شدت گسترش ابعاد تصمیم آمریکا در سپتامبر۲۰۲۰ برای لغو تحریم‌‌های تسلیحاتی دولت قبرس یونانی‌‌نشین را محکوم می‌‌کنیم. این تصمیم که نقض‌‌کننده اصل برابری میان دو بخش جزیره قبرس بوده و اثرات مخربی بر تلاش‌‌ها برای حل‌‌وفصل مساله قبرس خواهد گذاشت و موجب ایجاد یک رقابت تسلیحاتی در این جزیره می‌‌شود. ترکیه از آمریکا خواست در تصمیم خود تجدیدنظر کرده و یک رویکرد متعادل‌‌تر اتخاذ کند. جامعه بین‌‌المللی از جمله آمریکا باید بر برابری حق حاکمیت و وضعیت برابر بین‌‌المللی قبرس ترک‌‌نشین تاکید کند و بر همین اساس عمل کند؛ وضعیتی که در توافق‌‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۰ تایید شده است.

آنچه اختلافات را در قبرس به تنش کشاند کودتای ملی‌‌گرایان یونانی در سال۱۹۷۴ علیه دولت مرکزی این کشور بود. هدف آنها الحاق قبرس به یونان بود. در پی آن ارتش ترکیه به سرعت وارد قبرس شد و ۳۸درصد از این جزیره را در نوار شمالی تحت کنترل خود گرفت. این عملیات نظامی هرچند با توجه به ابعادش محدود بود، اما به تسلط ترکیه بر بیش از یک‌‌سوم قبرس منجر شد. استفاده از قدرت نظامی توسط ترکیه که دارای دومین ارتش بزرگ ناتو از لحاظ تعداد نیروی نظامی است، باعث بروز وحشت نسبت به نظامی‌‌گیری آنکارا شد. در سال۱۹۸۳ ترک‌‌تباران حاضر در این منطقه با نام قبرس شمالی از دولت قبرس اعلام استقلال کردند که البته در سطح بین‌‌المللی به‌‌رسمیت شناخته نشدند. اصلی‌‌ترین حامی حکومت خودمختار قبرس شرقی، ترکیه است که تلاش دارد با تامین نیازهای اصلی این حکومت، آن را دربرابر یونانی‌‌تباران قبرس و دولت یونان حفظ کند.

آلوارو دی سوتو، نماینده سابق شورای امنیت سازمان ملل در قبرس که از سال۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ مشاور ویژه سازمان ملل در امور قبرس بود و بر طرح کوفی عنان دبیر کل پیشین که منجر به رفراندوم آوریل۲۰۰۴ نظارت داشت، اخیرا مدعی شده است اگرچه تاکنون ابتکارات سازمان ملل در زمینه حل اختلافات قبرس یونان و ترک‌‌نشین بی‌‌نتیجه بوده اما هنوز امکان یافتن راه‌‌حلی برای مساله قبرس وجود دارد و تغییرات زیادی در طرح صلح لازم نیست. اکثریت قاطع یونانی‌‌های قبرس این طرح را با تشویق تاسوس پاپادوپولوس، رئیس‌‌جمهور وقت قبرس رد کردند؛ اما ترک‌‌های قبرس به آن رای دادند. اگر آنها موافقت کنند، می‌‌توان آن طرح را اصلاح کرد تا برای هر دو طرف آسان‌‌تر شود. فکر نمی‌‌کنم تغییرات زیادی لازم باشد. قبرسی‌‌های یونانی این نسخه را رد کردند؛ اما شاید اگر تجدیدنظر کنند و رهبر یونانی‌‌های قبرس به جای مخالفت با این طرح، آن را قبول کند، تغییرات مثبتی رخ خواهد داد.

ترکیه بارها یونان را مورد انتقاد قرار داده و این کشور را به انعطاف ناپذیری درباره مساله قبرس متهم می‌کند. ترکیه مدعی است این کشور همچون گذشته، به انجام وظیفه خود به‌عنوان کشور ضامن در جزیره قبرس ادامه خواهد داد. طرف یونانی هیچ پاسخی به تلاش‌‌های ۳۰، ۴۰ و ۵۰ سال اخیر ترکیه درباره قبرس ارائه نکرده و با انعطاف ناپذیری بر حفظ وضع موجود اصرار دارد. ماه گذشته وزارت خارجه ترکیه با انتشار پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: تنها راه‌‌حل مساله قبرس ایجاد ساختار دو دولتی است.سازمان تروریستی Eoka از سال ۱۹۵۸ به‌طور سیستماتیک به ترک‌‌های قبرس حمله می‌‌کرده و گاهی با قتل‌‌های وحشیانه و شکنجه، مرتکب نسل‌‌کشی می‌‌شده است. به‌‌همین دلیل نیروهای مسلح ترکیه برای توقف این وضعیت در ژوئیه ۱۹۷۴ مداخله کردند.

در نتیجه، ۴۸ سال پیش امنیت هر دو طرف قبرس ترک و قبرس‌‌یونانی با عملیات حفظ صلح در قبرس، در چارچوب حقوق تضمینی تامین شد. آنهایی که عملیات صلح در قبرس را اشغال می‌‌خوانند، حقایق تاریخی را نادیده می‌‌گیرند و سعی می‌‌کنند قتل‌‌عام‌‌هایی را که بین سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۷۴ رخ داد، از دید جهانیان پنهان کنند. وزارت خارجه قبرس نیز در واکنش به مواضع ترکیه تاکید دارد «ترکیه با تاکتیک‌‌های ترکیبی و اقدامات غیرقانونی، امروز نیز تلاش می‌‌کند تا مناطق اشغالی را اسلامی ‌‌کند، هویت سکولار جامعه ترک‌‌های قبرس را تضعیف و وابستگی ترک‌‌های قبرس به ترکیه را تقویت کند. جامعه بین‌‌المللی می‌‌داند که تنها کاری که ترکیه انجام داد، ایجاد ویرانی، پناهنده‌‌کردن یک سوم از جمعیت قبرس در سرزمین مادری، اجرای طرح‌های دوگانه‌‌ و تحکیم دستاوردهای جدید بود. اوج تحریکات ترکیه، حساسیتی است که برای تحمیل راه‌‌حل ایجاد دو کشور نشان می‌‌دهد.