نسل‌کشی ارامنه؛ آری یا نه؟
وقوع جنگ جهانی اول و درگیری عثمانی با دولت‌های غربی بهانه‌ای برای اجرای برنامه نسل‌کشی ارامنه توسط ترکان جوان بود. محمد طلعت پاشا وزیر وقت عثمانی به همراه انور پاشا وزیر دفاع، برنامه‌ای برای کشتار سیستماتیک ارامنه طراحی کرده و آن را به اجرا گذاشتند. ارمنستان بر این باور است که در سال ۱۹۱۵ بیش از یک میلیون نفر از ارامنه توسط سربازان عثمانی به قتل رسیده و ۸۰۰ هزار نفر نیز در کشورهای دیگر آواره شدند. تمام ارامنه ۱۵ تا ۵۰ سال به بهانه رفتن به جبهه فراخوانده شدند و به قتل رسیدند و پس از آن زنان و کودکان ارمنی نیز کشته شدند.
ترکیه می‌پذیرد که بسیاری از ارمنی‌های ساکن امپراتوری عثمانی در جریان درگیری با نیروهای این امپراتوری در جنگ جهانی اول کشته شدند، اما ارقام منتشر شده درباره این کشته‌ها و سازماندهی سیستماتیک این کشتار و اینکه یک نسل‌کشی بوده را رد می‌کند. عثمانی‌ها ابتدا مالیات بر ارامنه را افزایش دادند و سپس به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده‌ای آنها را مورد اذیت قرار دادند. آنها کرد‌ها و ترک‌ها را علیه ارامنه تحریک کردند و هر دو به بهانه مسیحی‌بودن به ارامنه حمله می‌کردند. ترکیه مدعی است ارامنه در آن دوران در جریان یک کوچ اجباری و به خاطر بیماری، سرما و گرسنگی جان خود را از دست داده‌اند. در سال‌های اخیر گروهی از کشورهای اتحادیه اروپا از جمله فرانسه، ایتالیا و به ویژه یونان یک برنامه هدفمند دیپلماتیک تبلیغاتی وسیع علیه ترکیه برپا کرده‌اند. یونان حتی برای «انکار نسل‌کشى ارامنه» در این کشور، جزای کیفری در نظر گرفته است!
یکی از ایرانیان که شاهد این فاجعه بود، محمدعلی جمالزاده قصه‌نویس معاصر است. او مشاهده خود از نسل‌کشی ارامنه را چنین می‌نویسد: «با گاری و ارابه از بغداد و حلب به جانب استانبول به راه افتادیم. از همان منزل اول با گروه‌های زیاد از ارمنی‌ها مواجه شدیم که به‌صورت عجیبی که باورکردنی نیست و ژاندارم‌های مسلح و سوار تُرک آنها را پیاده به‌جانب مرگ و هلاک می‌راندند. ابتدا موجب نهایت تعجب ما گردید، ولی کم‌کم عادت کردیم که حتی دیگر نگاه هم نمی‌کردیم و به راستی که نگاه کردن هم نداشت. صد‌ها زن و مرد ارمنی را با کودکانشان به‌حال زاری به ضرب شلاق و اسلحه پیاده و ناتوان به جلو می‌راندند. در میان مرد‌ها جوان دیده نمی‌شد، چون تمام جوانان را یا به میدان جنگ فرستاده یا محض احتیاط (ملحق‌شدن به قشون روس) به قتل رسانده بودند. دختران ارمنی مو‌های خود را از ته تراشیده بودند و کاملا کچل بودند و علت آن بود که مبادا مردان تُرک و عرب به جان آنها بیفتند.»
اسناد و مدارک بی‌شماری در آرشیو کشورهای مختلفی وجود دارد که اقدامات جنایت‌آمیز علیه انسانیت را تا‌یید می‌کند و مرتکبان آن را بدون هیچ تردیدی شناسایی کرده است. اسناد و مدارک و بیانیه‌ها به سادگی دال بر واقعیت نسل‌کشی ارامنه است. طی ۱۰۶ سال گذشته، بسیاری از دولت‌ها، رهبران جهان، افراد برجسته و صاحب نام و سازمان‌های بین‌المللی آن را به رسمیت شناخته‌اند.
چند دهه است که لوایح مربوط به نسل‌کشی خواندن کشتار ارمنی‌ها در کنگره آمریکا به بن‌بست می‌خورد و روسای جمهور آمریکا نیز از نسل‌کشی خواندن آن امتناع می‌کنند که عمدتا ناشی از نگرانی‌ها درباره روابط با ترکیه است. مجلس نمایندگان و مجلس سنای آمریکا در سال ۲۰۱۹ قطعنامه غیرالزام‌آوری را در این زمینه تصویب کرد. گرچه ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا از این کشتار به‌عنوان «یکی از بدترین قساوت‌های جمعی قرن بیستم» یاد کرد اما به‌طور رسمی از این قانون حمایت نکرد. چندی است که رسانه‌های بین‌المللی مدعی‌اند آمریکا در دوره بایدن نسل‌کشی ارامنه را به رسمیت خواهد شناخت و در ۲۴ آوریل که ادعاهای نسل‌کشی ارامنه مطرح شود، می‌تواند شکست جدیدی در روابط ترکیه و آمریکا باشد و به مناسبات طرفین آسیب وارد خواهد کرد. ترکیه معتقد است هر گونه اقدامی از سوی بایدن برای به رسمیت شناختن کشتار سال ۱۹۱۵ ارامنه توسط امپراتوری عثمانی به روابط از هم گسسته این دو کشور هم‌پیمان در ائتلاف ناتو، آسیب وارد خواهد کرد.
