اردوغان به آرزویش رسید
اولین نماز پس‌از۸۶ سال در ایاصوفیه
روز جمعه رجب‌طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بنابر تمایل دیرینه خود، موزه ایاصوفیه را از کاربری پیشین خود بازگرداند و آن را به مسجد تبدیل کرد. این بنای باشکوه بیزانس در قرن ششم میلادی ساخته شده و بزرگ‌ترین کلیسای جامع دنیا به حساب می‌آمد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که هزاران نمارگزار ساعاتی حتی پیش از افق در این مسجد گرد آمدند که در واقع می‌توان آن را یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های اردوغان در طول ۱۸ سال گذشته دانست.
روز جمعه نمازجمعه استانبول تحت تدابیر شدید امنیتی برگزار شد و حتی حضور نمازگزاران تا خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف مسجد کشیده شد. اکثر آنها به‌دلیل بیماری کووید-۱۹ با ماسک در این مراسم مذهبی حضور پیدا کرده بودند، در حالی که هوا آفتابی و بسیار گرم بود. گزارش‌ها نشان می‌دهد که سنگفرش‌های خیابان‌های دور این مسجد مملو از نمازگزاران بود و مردم ترکیه استقبال خوبی از این بازگشایی داشته‌اند. این مراسم که شمار زیادی از مردم ترکیه با رعایت فاصله اجتماعی در داخل شبستان‌های این مسجد و فضای باز اطراف آن حضور داشتند و به‌صورت مستقیم از برخی شبکه‌های ترکیه پخش می‌شد، با تلاوت آیاتی از کلام الله مجید از سوی شماری از قاریان ترکیه آغاز شد. رئیس‌جمهوری ترکیه به مناسبت برگزاری اولین نمازجمعه در ایاصوفیه پیام توییتری با عنوان «روز جمعه بخیر» منتشر کرد.
مسجد ایاصوفیه استانبول ۶ هزار متر مربع مساحت دارد و تا فتح این شهر در سال ۹۱۶ میلادی به‌عنوان کلیسا و از زمان فتح استانبول توسط سلطان محمد فاتح عثمانی به‌عنوان مسجد و در نهایت از سال ۱۹۳۴ بنا به تصمیم هیات دولت وقت به‌عنوان موزه مورد استفاده قرار می‌گرفت. پیش از برگزاری نمازجمعه در ایاصوفیه، نیروهای شهرداری علاوه بر ضدعفونی کردن صحن مسجد میدان آن را با کاشتن گل‌های تازه تزئین کرده بودند. همچنین پس از صدور فرمان تغییر کاربری موزه «ایاصوفیه» به مسجد، دولت ترکیه اعلام کرد موزاییک‌هایی که چهره مریم مقدس و جبرئیل را به تصویر می‌کشند هنگام گشایش این مکان به روی نمازگزاران پوشانده خواهند شد. پس از بازدید «رجب طیب اردوغان» از «ایاصوفیه»، سخنگوی دولت اعلام کرد موزاییک‌های «بیزانسی» که مریم مقدس و جبرئیل را به تصویر می‌کشند و در مقابل قبله قرار دارند با پرده‌هایی پوشانده خواهند شد و زمانی که نمازگزاران برای اقامه نماز در «ایاصوفیه» حضور نداشته باشند این موزاییک‌ها برای تمامی بازدیدکنندگان و گردشگران به نمایش گذاشته خواهند شد. موزاییکی که مریم مقدس را با پس‌زمینه‌ای طلایی به تصویر می‌کشد یکی از مشهورترین آثار هنری «بیزانسی» واقع در «ایاصوفیه» است. این موزاییک در قرن نهم میلادی خلق شد و پس از وقوع زمین‌لرزه‌ای شدید، در قرن چهاردهم بازسازی شد. تصاویری از دو فرشته جبرئیل و میکائیل که در کنار مریم مقدس قرار دارند نیز در کنار تصویر مریم مقدس خلق شد. به همین مناسبت روز جمعه پس از برگزاری نمازجمعه تصاویر یاد شده به حالت سابق بازگشت. همچنین نیروهای پلیس ترکیه نیز با توجه به برخی مخالفت‌ها به دنبال تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد در دو هفته گذشته، تدابیر لازم برای اقامه اولین نمازجمعه پس از ۸۶ سال در ایاصوفیه را اتخاذ و اطراف آن را مسدود کردند. دیوان عالی ترکیه پنج‌شنبه ۱۹ تیر برای بررسی طرح تغییر کاربری موزه ایاصوفیه تشکیل جلسه داد و روز جمعه مصوبه هیات وزیران این کشور در سال ۱۹۳۴ را که بر اساس آن مسجد ایاصوفیه به موزه تغییر کاربری داده بود، لغو کرد. رجب طیب اردوغان به دنبال صدور این حکم، اعلام کرد: ایاصوفیه به مسجد تبدیل و ۲۴ ژوئیه، روز جمعه ۳ مرداد برای نخستین بار در ۸۶ سال گذشته فریضه نمازجمعه در این بنا برگزار شد. علی یرلیکایا، استاندار استانبول، روز پنج‌شنبه گفت: «مسلمانان مشتاقند، همه می‌خواهند در بازگشایی مسجد حضور داشته باشند.» به همین منظور پیش از برگزاری اولین نمازجمعه پس از ۸۶ سال، اسلام‌گرایان مقابل ایاصوفیه شعارهایی در حمایت از تبدیل آن به مسجد دادند. نمازجمعه سوم مرداد در شرایطی برگزار شد که ترکیه درگیر بیماری پاندمی کووید-۱۹ است و به همین دلیل علی یرلیکایا از نمازگزاران خواسته بود برای پیشگیری از انتقال ویروس کرونا به یکدیگر با خود ماسک تنفسی و جانماز به ایاصوفیه بیاورند و ملاحظات لازم را برای مهار واگیری در نظر بگیرند. همچنین با دستور استاندار استانبول کادر درمانی هم در محل حضور داشتند. علی ارباس، وزیر دیانت در ترکیه هم پیش از برگزاری مراسم گفت ایاصوفیه می‌تواند تا هزار نمازگزار را همزمان در خود جای دهد اما به‌دلیل استقبال اسلام‌گرایان ترکیه، افراد مجبور شدند در خیابان‌های اطراف مسجد نماز خود را به جای آورند.
در نماز روز جمعه خود رئیس‌جمهوری ترکیه، پیشاپیش مردم حضور پیدا کرد. اردوغان حول و حوش ظهر خود را به این مراسم رساند، و در حالی که ماسک بر صورت داشت در ردیف جلو نشست و به تلاوت آیات قرآن گوش داد. این برنامه از شبکه‌های دولتی ترکیه به‌صورت زنده پخش می‌شد. حوالی ساعت یک مردم ساکت شدند و خطیب نمازجمعه سخنان خود را آغاز کرد.
صلاح‌الدین ییتیر یکی از تجاری که با همسر خود در این مراسم حضور پیدا کرده بود، گفت: «برای ما امروز حکم جشن و شادی را دارد. برگزاری نمازجمعه در مکانی که ۱۵۰۰ سال قدمت دارد، حاوی حس عجیبی است.» او افزود: «این تغییر کاربری با فشار مسلمانان هموار و میسر شد.»
اما تصمیم اردوغان هرچقدر با استقبال مسلمانان دنیا روبه‌رو شد با اعتراض مسیحیان سراسر دنیا، جوامع دانشگاهی و محافظه‌کار همراه شد. در حالی که تا پیش از آتاتورک، بزرگ‌ترین کلیسای دنیا به مسجد مسلمانان تبدیل شده بود، اما تحت حکومت سکولار آتاتورک این مسجد به موزه تبدیل شد و خدمات خود را به روی تمامی مذهب‌ها پایان داد.
در این شرایط تلویزیون دولتی ترکیه اعلام کرد برای مراسم روز جمعه هم خدمات این مسجد تا ۲۴ ساعت تعطیل می‌شود و پس از برگزاری آن از اواسط روز شنبه مجددا سرویس‌دهی آن به غیرمسلمانان برای بازدید از آن از سر گرفته خواهد شد. اما تا صبح شنبه، در تمامی طول شب، این مسجد در اختیار مومنان قرار خواهد گرفت تا به راز و نیاز بپردازند.
منتقدان، اقدام اخیر اردوغان را یک تئاتر سیاسی قلمداد می‌کنند و می‌گویند که هم‌اینک به‌دلیل عملکرد بد اقتصادی و همچنین بیماری پاندمی، اوضاع این کشور به شدت نامساعد شده است. کمال کلیچداغلو، رهبر مخالفان ترکیه گفت که او روز جمعه در این مراسم حضور پیدا نخواهد کرد. او گفت دلیل عدم حضورش به‌دلیل مخالفت با تغییر کاربری این موزه نبوده است، بلکه اعتقادی به نماز خواندن در مقابل دوربین‌های تلویزیونی ندارد. رهبر حزب خاطر نشان کرد: وقتی سه سال پیش راهپیمایی را برای برقراری عدالت در سراسر این کشور هدایت می‌کرد، به این مسجد آمده و دور از لنز دوربین‌ها نماز خوانده است.
سونر چاغاپتای، یکی از کارشناسان ارشد موسسه واشنگتن به نیویورک‌تایمز گفت: «اینها همه نمادگرایی است.» چاغاپتای افزود: «بازگرداندن ایاصوفیه هدف بلندمدت اسلام‌گرایان است. این چیزی است که همواره به آن اعتقاد داشته‌اند.» چاغاپتای تصریح کرد: «اردوغان می‌خواست این کار را پیش از رفتنش انجام دهد.»
اردوغان در سیاست خارجی پرخاشگرانه و در داخل نیز با افتتاح ابرپروژه‌ها شناخته می‌شود و قصد دارد با بازگرداندن مساجد باشکوه دوران عثمانی کلید بازگشت به آن دوران پرشکوه را بزند. چاغپتای می‌گوید: بازگرداندن ایاصوفیه در راستای همین هدف شکل گرفته است.
بنابرگزارش‌ها پس از اینکه جواز تغییر کاربری به دولت اردوغان داده شد، او از ذوق زیاد شب خوابش نبرده بود. چاغاپتای می‌گوید: در این شکی نیست که اردوغان و بسیاری از مسلمانان محافظه‌کار و ملی‌گراهای ترکیه از این تصمیم هیجان‌زده شده‌اند. مظفر دمیر، مدیر یک هتل در آنکارا که برای حضور در این مراسم به همراه همسر و فرزند ۱۳ ساله‌اش به استانبول آمده بود، احساسات خود را این‌گونه توصیف کرد: «هیجان، خوشحالی و اشک شوق.»
