قابوس پادشاه عمان در ۷۹ سالگی درگذشت
مرگ سلطان عادل
پیکر او به سوی مسجد بزرگ مسقط منتقل و بر پیکر او نماز گزارده شد. «جیمز بِی»، گزارشگر الجزیره که از مسقط گزارش می‌داد نوشت، «هیثم بن طارق آل سعید»، به‌عنوان حاکم جدید عمان برگزیده شد. هیثم بن طارق آل سعید، ۶۵ ساله و پسرعموی قابوس، وزیر فرهنگ سابق بود و در برابر شورای خانوادگی سلطنت سوگند یاد کرد. گزارشگر الجزیره می‌افزاید، تلویزیون دولتی عمان اعلام کرد مقام‌های عمانی نامه سلطان فقید را که نام جانشین او در آن نوشته شده بود باز کرده و در آن نام هیثم بن طارق آل‌‌سعید ذکر شده بود. گفته می‌شود قابوس طولانی‌ترین حاکم در میان حکام عرب بود که به دلیل ابتلا به سرطان روده درگذشت. «قابوس بن سعید بن تیمور» در سال ۱۳۴۹ در کودتایی آرام جای پدر خود را گرفت و پایتخت کشور را به مسقط منتقل کرد. او اصلاحات زیادی در کشور خود در طول نیم قرن صورت داد. الجزیره می‌نویسد او در سال ۱۹۷۰ در کودتایی «بدون خونریزی» تاج و تخت را از پدر خود پس گرفت و از آن سال در قدرت حضور داشت. او پس از رسیدن به تاج و تخت، عمان را از کشوری منزوی به کشوری مدرن تبدیل کرد. او به تازگی و پس از مداوای پزشکی در آلمان و بلژیک به کشورش بازگشت. البته به دلیل غیبت طولانی وی، چندی پیش خبری در فضای مجازی عمان دست به دست شده بود دال بر اینکه سلطان درگذشته است. در همین حال، سوالاتی در مورد جانشین او ورد زبان‌ها شده بود. به هر روی، او اندکی بعد به کشورش بازگشت و به شایعات خاتمه داد اما به لحاظ جسمی حال و روز مساعدی نداشت.
در اکتبر ۲۰۱۱، قابوس که فرزند یا برادری نداشت فرآیند جانشینی را اصلاح کرد. اما آشکارا اعلام نکرد که جانشین او کیست. به نوشته «جیمز بی»، سلطان- که نزدیک‌ترین اقوامش عموزادگانش هستند- نام پنج نفر را به‌عنوان جانشین به شورایی داده بود که وظیفه‌اش تایید سلطان جدید در موقع بروز مناقشه خانوادگی در میان شورای خانوادگی سلطنت است. براساس قوانین عمان، اگر خانواده سلطنتی بر سر جانشین جدید به توافق نرسد، این وضعیت بر عهده فردی گذاشته می‌شود که نامش در دو نامه‌ای که قابوس نوشته مهر و موم شده است. ناظران عمانی می‌گفتند سلطان نام سه نفر از عموزادگانش را ذکر کرده: اسد، شهاب و هیثم بن طارق آل سعید. «کریستین کوتس اولریچسن»، از موسسه بیکر در دانشگاه رایس مستقر در تگزاس، می‌گوید:«سلطان قابوس چنان اقتدار و کاریزمایی داشت که در تمام عمان معروف بود، چرا که توانسته بود کشورش را به یک دولت- ملت مدرن تبدیل کند. چنین کاری شاید از دست هیچ کس دیگری بر نمی‌آمد یا شاید، لااقل در آغاز چنین می‌نمود.»
گزارشگر الجزیره می‌نویسد: مرگ او باعث خلأ سیاسی در منطقه شده است. این گزارشگر معتقد است: «نبود او یک خلأ بسیار بزرگ برای منطقه است. عمان نقشی فراتر از اندازه خود در منطقه - به ویژه در منطقه خلیج فارس و حتی در سطح بزرگ‌تر، در منطقه خاورمیانه- ایفا می‌کرد.» سلطان قابوس که از متحدان آمریکا بود، روابط نزدیکی با ایران در قبل از انقلاب داشت و بعد از انقلاب نیز در یک دهه اخیر چندبار به تهران سفر کرد. او نقش مهمی در توافق هسته‌ای ایران داشت که به توافق برجام در سال ۲۰۱۵ منتهی شد.
«لیسا برینگتون» و «دیوید باربوسیا» هم در گزارش ۱۱ ژانویه برای رویترز نوشتند سلطان برای خاتمه دادن به انزوا و عقب‌ماندگی کشورش در ژوئیه ۱۹۷۰ با کنار زدن پدر خود بر تخت نشست و طی ۴۹ سال حکمرانی توانست کشوری عقب‌مانده و منزوی را به کشوری موفق تبدیل کند. افزون بر این توانست، کشورش را از گرداب بحران‌های خاورمیانه خارج کند و نقش میانجی را نصیب عمان ساخت. این گزارشگران نوشتند قابوس نام یک جانشین را آشکارا اعلام کرده بود اما گزینه مدنظر خود را در نامه‌ای مهر و موم‌شده مخفی نگاه داشته بود. او در مصاحبه‌ای در سال ۱۹۹۷ گفته بود: «من نام دو نفر را به ترتیب اهمیت نوشته‌ام و این نامه را در دو منطقه مهر و موم شده نگه داشته‌ام.»
«برینگتون- باربوسیا» نوشتند که پس از اینکه شورای عالی نظامی از شورای خانوادگی حاکم خواست جانشین جدید را معین کنند، نامه گشوده شده و نام جانشین رسما اعلام شد. اگرچه پیش از این سخن از این بود که ممکن است طرف‌های منطقه‌ای بر انتخاب جانشین جدید سلطان فقید اعمال نفوذ کنند اما ظاهرا چنین به نظر می‌رسد که جانشین جدید برگزیده شده و دیگر نیازی به اعمال نفوذ نیست. (دنیای اقتصاد پیش از این در گزارش‌هایی به این مساله پرداخته بود از جمله «بحران جانشینی در عمان» که در ۲۹ آبان ماه ۱۳۹۳ نوشته شد و «رمزگشایی از سفر نتانیاهو به عمان» که در ۶ آبان ماه ۹۷ منتشر شد.) با این حال، این گزارشگران به نقل از برخی تحلیلگران می‌نویسند احتمال دارد برخی طوایف رقیب اعتراضاتی را دامن زده و موجب بی‌ثباتی سیاسی شوند. از سوی دیگر، این گزارشگران می‌نویسند از آنجا که در برخی کشورهای منطقه (مانند عربستان و امارات) «باز»ها قدرت را در دست دارند، انتخاب هر چه سریع‌تر جانشین عمان امری لازم بود تا در گرداب تحولات منطقه، این کشور همچنان بتواند مسیر صلح‌آمیز خود را ادامه دهد. قابوس توانست بر شکاف‌های قدیمی در کشورش میان طوایف محافظه‌کار و مناطق ساحل‌نشین مرهم بگذارد. او در میان مردمان کشورش «مرد رنسانس‌گر» نامیده می‌شد و با سرمایه‌گذاری‌های کلان بر زیرساخت‌ها «بهترین نیروهای مسلح در منطقه» را ساخت. گزارشگران رویترز می‌افزایند، در حالی که قابوس هیچ مخالفی در داخل نداشت و توانسته بود یک سیاست مستقلانه را در پیش بگیرد اما در رقابت‌های منطقه‌ای (میان قطر، امارات، عربستان یا حتی ایران) هم جانب هیچ کشوری را نگرفت و کوشید همان مشی مستقل خود را دنبال کند. مسقط حتی در جنگ ۸ ساله ایران و عراق هم پیوندهای خود با تهران و بغداد را حفظ کرد. این مرد ریش سفید عمان هم حتی در اکتبر ۲۰۱۸ با نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، که سفری نادر از عمان داشت دیدار کرد.
قابوس کیست؟
قابوس، هشتمین حاکم از سلسله آل سعید است که از سال ۱۷۴۴ بر عمان حاکم هستند. او در ۱۸ نوامبر ۱۹۴۰ در ظفار متولد شد. در سال ۱۹۵۸، برای تکمیل تحصیلات به لندن رفت و در مدت حضور در این کشور توانست پیوندهای میان بریتانیا و سلطان‌نشین عمان را بهبود بخشد. قابوس دو سال در آکادمی نظامی سلطنتی در سندهرست مطالعه کرد و ۶ ماه هم در ارتش بریتانیا در آلمان غربی خدمت کرد و در سال ۱۹۶۲ برای مطالعه به لندن بازگشت. از ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۰ خود را در کاخ سلطنتی در سلاله حبس کرد و هر گونه نقشی در اداره عمان را تکذیب کرد. او نسبت به توانایی و روش حکمرانی پدر خود دید خوبی نداشت و نسبت به توانایی ارتش برای شکست شورشیان ظفار هم بدبین بود. وقتی در ۱۹۶۷ صادرات نفت شروع شد، سلطان فقید که به محدودیت‌های مالی عادت کرده بود بدش نمی‌آمد که مسیری بر خلاف پدر را در پیش گیرد. بریتانیا به او کمک کرد تا در ۲۳ ژوئیه ۱۹۷۰ پدرش را سرنگون سازد. سلطان سعید که خلع خود را باور نمی‌کرد در نهایت مجبور شد دو سال آخر عمر خود را در تبعید در لندن به سر ببرد.
سلطان جدید که ۳۰ سال بیشتر نداشت کشوری را به میراث برد که زیرساخت‌های اندک، دولتی‌های کارآزموده اندک و نهادهای اساسی دولتیِ اندکی داشت. قابوس به تدریج اقتدار خود را چنان توسعه داد که پست‌های نخست‌وزیری، وزیر دارایی، وزیر دفاع و وزیر خارجه را در دست گرفت. او با کمک ایران، اردن و بریتانیا، شورشیان ظفار را ظرف ۶ سال شکست داد. انقلاب ۱۹۷۹ ایران، توجه قابوس را به تنگه هرمز معطوف کرد. در ۱۹۸۱ مشارکت سیاسی و انتخابات آزاد برای شورای مشورتی را که در سال ۲۰۰۳ برگزار شد آغاز کرد. با آغاز بهار عربی و سرنگونی برخی دولت‌ها، قابوس که از سرایت موج بهار عربی به کشورش می‌هراسید وعده شغل و اصلاحات را داد. او بیش از یک‌سوم اعضای کابینه را اخراج کرد و هزاران شغل در بخش دولتی به وجود آورد و به بیکاران مقرری داد که به گفته صندوق بین‌المللی پول شامل یک‌چهارم عمانی‌ها می‌شد. «امیر ورا» و «تیلور بارنز» هم در گزارش ۱۱ ژانویه برای سی‌ان‌ان نوشتند، قابوس در دوران زعامت خود می‌کوشید تا روابط کشورش با متحدان غربی را بهبود بخشد. این کشور روابطی ریشه‌دار با بریتانیا به هم زد. ملکه الیزابت در سال ۲۰۱۰ از این کشور دیدار کرد تا چهلمین سالگرد روز ملی این کشور را پاس دارد. این گزارشگران از سلطان فقید با عنوان «چهره‌ای ترقی‌خواه» یاد می‌کنند که کشورش را به آبادانی رساند.
هیثم بن طارق آل سعید کیست؟
او وزیر فرهنگ ۶۵ ساله سابق و سلطان جدید عمان است. نام او در نامه‌ای مهر و موم شده ثبت شده بود که پس از مرگ سلطان فقید از سوی شورای خانوادگی سلطنت از حالت «سرّی» به در آمده و علنی شد. او در اولین سخنرانی خود اعلام کرد، رویکرد سلطان قابوس را در سطح سیاست خارجی ادامه می‌دهد. او افزود: «همان سیاست سلطان قابوس را در سطح سیاست خارجی ادامه می‌دهیم که مبتنی بر همزیستی مسالمت‌آمیز بین ملت‌ها و حسن همجواری است.» سلطان هیثم بن طارق تاکید کرد، سلطان قابوس کشوری مدرن و نهضتی استوار را بنیان نهاد. پادشاه جدید عمان همچنین تصریح کرد: «ما بر عدم مداخله در امور کشورهای دیگر اصرار داریم.» او تاکید کرد: «با برادران خود در کشورهای منطقه به مسیر همکاری و همبستگی ادامه می‌دهیم و با کشورهای عربی تلاش می‌کنیم تا منطقه را از تنش‌ها دور نگه داریم.»
«محجوب زُوِیری»، استاد مرکز مطالعات خلیج فارس در دانشگاه قطر، می‌گوید حفظ وضعیت عمان به‌عنوان «دولتی بلوغ یافته» وظیفه مهمی در این برهه حساس است چرا که کشور با چالش‌هایی از جمله در زمینه بیکاری مواجه است. او افزود: «در مسائل منطقه‌ای... نقشی که عمان تا کنون ایفا کرده مهم است. این تایید‌کننده نقشی است که عمان به لحاظ منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا کرده است.» یکی از علل انتصابش به‌عنوان پادشاه عمان این بود که سلطان قابوس فرزندی نداشت. سلطان جدید عمان همچنین سمت‌هایی از جمله فرستاده ویژه سلطان قابوس و وزارت خارجه نیز داشته‌است. وی از سال ۲۰۰۲ نماینده ویژه سلطان قابوس بود و به دلیل شناختی که از رویکرد، منش و دیدگاه‌های سلطان فقید دارد بسیاری امیدوارند که او راه سلطان قابوس را ادامه دهد تا هم عمان از تنش‌ها به دور بماند و هم بتواند به سیاست‌های بی‌طرفانه خود ادامه دهد. وی فارغ‌التحصیل سال ۱۹۷۹ در برنامه خدمات خارجی دانشگاه آکسفورد (FSP) است و تحصیلات تکمیلی خود را تحت نظارت کالج پمبروک انجام داده است. هیثم بن طارق آل سعید از اعضای شناخته شده خاندان سلطنتی عمان «آل بو سعیدی» است. سلطان هیثم به مدت ۱۸ سال از ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۰ منصب وزیر میراث و فرهنگ عمان را در این کشور بر عهده داشت و در دهه هشتاد نیز در بخش ورزش و جوانان فعال بود. سلطان قابوس در سال ۱۹۹۴ وی را به‌عنوان دبیرکل وزارت خارجه و پس از آن در سال ۲۰۰۲ به‌عنوان وزیر فرهنگ تعیین کرد، پستی که تا ۱۱ ژانویه بر سر آن بود. جانشین سلطان قابوس همچنین اولین رئیس فدراسیون فوتبال عمان بوده است. شورای خاندان سلطنتی عمان که متشکل از ۵۰ مرد از اقوام سطان قابوس است سه روز فرصت داشت که حاکم جدید این کشور را معرفی کند. در ساختار حکومتی عمان، سلطان همه کاره است و علاوه بر ایفای نقش شخص اول مملکت همزمان فرمانده کل قوا، نخست‌وزیر، وزیر دفاع، وزیر خارجه و وزیر دارایی هم هست.
