گره کور شام
به‌زعم دولت ترکیه، نیروهای دموکراتیک سوریه شاخه‌ای فعال از پ.ک.ک محسوب می‌شود که در شمال شرق سوریه جهت ایجاد کلونی کردی از شمال عراق گرفته تا شرق فرات فعالیت می‌کند. ترکیه به همین سبب گروه مذکور را در زمره گروه‌های تروریستی قرار می‌دهد؛ به‌طوری‌که ترکیه بارها در اشکال مختلف اعتراضات خود را در سطح منطقه‌ای و بینالمللی در این خصوص بیان کرده است. در همین راستا، قطع حمایت تسلیحاتی و مادی ایالات‌متحده از کردهای سوری خواسته آنکارا است، ولی نه دولت اوباما و نه دولت دونالد ترامپ به آن اهمیتی ندادند. به همین دلیل ترکیه طی عملیات مختلف اعم از «سپر فرات»، «شاخه زیتون» و این بار«چشمه صلح» سعی دارد خطر احساس شده را از منطقه دور کند.
طبیعتا وجود تهدیدهای مرزی امری است که هر کشوری را مصمم به دفاع از حریم سرزمینی خود می‌کند و دولت‌ها درخصوص رفع خطر دارای حق قانونی و مسلم هستند که ترکیه نیز از این قاعده مستثنی نیست. اما در عملیات اخیر ترکیه، چالش‌ها و تناقضاتی پدید آمده است که نه تنها به ایجاد راه‌حل بحران سوریه کمک نمی‌کند بلکه حضور نیروهای نظامی ترکیه و اصرار رئیس‌جمهوری آن کشور بر ایجاد منطقه حائل بر نگرانی جامعه بینالمللی افزوده است.
اواخر هفته گذشته توافقی میان هیات‌های آمریکایی- ترکیه‌ای با مدیریت اردوغان و مایک پنس درخصوص اعمال ۱۲۰ ساعت(۵ روز) آتش‌بس شکل گرفت که براساس آن مقرر شده است نیروهای کرد سوری از منطقه حائل مورد هدف ترکیه به سمت جنوب سوریه حرکت کنند. همچنین براساس توافق‌نامه ۱۳ ماده‌ای تصمیم بر این گرفته شده است که ضمن تجمیع سلاح‌های موجود در دست کردها، تمامی مواضع و استحکامات آنها نیز تخریب شوند. منطقه حائل تحت کنترل نیروهای مسلح ترکیه قرار بگیرد و بعد از خاتمه خروج و انتقال نیروهای کرد سوری از منطقه، عملیات چشمه صلح پایان یابد. مایک پنس، معاون رئیس‌جمهوری آمریکا پس از توافق حاصله طی کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که در سایه پیوند دوستی عمیق میان آمریکا و ترکیه و اراده سیاسی رهبران دو کشور زمینه آتش‌بس فراهم شده است. اما بلافاصله مولود چاووش اوغلو، وزیر امور‌خارجه ترکیه اظهار کرد که این آتش‌بس نبوده و تعلیق عملیات نظامی به مدت ۱۲۰ ساعت است. در تعبیر حقوقی و سیاسی آتش‌بس زمانی معنا می‌یابد که دو طرف منازعه از نظر حقوقی و فاکت‌های بینالمللی حائز مشروعیت و موقعیت باشند؛ بنابراین ترکیه کردها را غیرمشروع و تروریست می‌شمارد. مایک‌پنس مدعی شد که در این توافق طرف ترکیه قول داده است که عملیاتی در کوبانی انجام ندهد اما با انتشار بیانیه مشترک و توافق‌نامه امضا شده معلوم شد که ترکیه چنین تعهدی به آمریکا نداده و در متن توافق‌نامه چنین ماده‌ای گنجانده نشده است. البته چاووش اوغلو چنین ادعایی را تکذیب کرده و توافق به عمل آمده را موفقیتی چشمگیر خواند و مدعی شد ترکیه به خواسته‌های خود نایل آمده است. اما با تجزیه و تحلیل شرایط موجود به‌نظر می‌رسد این توافق بیش از آنکه هموار‌کننده مسیر حل منازعه بوده باشد به نوعی دربرگیرنده همکاری عملی و تاکتیکی بین طرفین است که هدفشان بهره‌گیری هر چه بهتر از وضعیت ناپایدار کنونی است. به‌طوری که دونالد ترامپ در ادعای دیگری در روز جمعه منازعه میان نیروهای ترکیه با کردها را نزاع بچگانه دانسته و گفته بود که کردها فقط کمی عقب‌نشینی خواهند کرد. از سوی دیگر عدم اشاره طرفین به این قضیه که کنترل اراضی تحت اشغال ترکیه چه زمانی به دولت مرکزی سوریه داده خواهد شد و اینکه آیا در این میان آمریکا دست از بازیگری عمده خود در دیرالزور خواهد کشید و منابع و تاسیسات نفتی تا چه زمانی خارج از کنترل دولت سوریه خواهد بود از جمله نکات ابهام‌آمیزی است که نشان می‌دهد حل بحران در شمال شرق سوریه دچار شرایط و عواقب ناخواسته موثری خواهد شد. تا به امروز کردهای سوری هیچ‌گاه از استقلال سخن نگفته و به‌دلیل حفظ تمامیت ارضی سوریه شرایط خود مختاری شبیه به شمال عراق را ترجیح داده‌اند. اکنون با شرایط پیش آمده گمان می‌رود گروه‌های کردی با احساس تهدید جدی ترکیه و عدم حمایت آمریکا تمایلی به آغاز و تقویت روابط با دولت مرکزی سوریه داشته باشند. بنابراین چراغ سبز بشار اسد موجب خواهد شد که سایر گروه‌های قومی نیز وضعیتی را برای حضور نیروهای خارجی فراهم بیاورند و دمشق را تحت فشار قرار دهند، اما دمشق زمانی از آنها حمایت خواهد کرد که شرط اجتناب از ایده فدرالیسم را بپذیرند. در شرایط کنونی به‌نظر می‌رسد روسیه مهره مهم در باز کردن گره کور موجود است و چنانچه ترکیه با جدیت در بازسازی پل‌های اعتماد با دمشق برآمده و میانجیگری روسیه را جدی بگیرد، زمان آغاز تحولات مثبت رقم خواهد خورد. چراکه ترکیه نباید از موهبت نتایج مذاکرات آستانه غافل باشد زیرا آمریکا با تمام توان در ایجاد اختلال در این فرآیند مصمم است و تمایلی به ابتکار عمل روسیه، ایران و ترکیه ندارد.
ارسال نظر