پیشینه کشف گاز در مدیترانه شرقی به اولین دهه هزاره سوم برمی‌گردد. براساس برآورد زمین‌شناسان آمریکایی، در مدیترانه شرقی بیش از ۱۲۵ تریلیون فوت مکعب گاز و ۷/ ۱ میلیارد بشکه ذخایر نفت وجود دارد. پس از اکتشافات گازی در حوزه لویاتان(واقع در سرزمین‌های اشغالی) در سال ۲۰۱۰ با حجم ۱۸ تریلیون فوت مکعب گاز و پیش‌بینی ۳۰ تریلیون فوت مکعب ذخایر گازی در حوزه ظهر مصر، قبرس به تکاپو افتاد تا نسبت به اکتشافات گازی اقدام کند. یک سال پس از اکتشافات گازی در سرزمین‌های اشغالی، میدان گازی آفرودیت در آب‌های قبرس شناسایی شد. با توجه به جایگاه ژئو استراتژیک قبرس در منطقه، در دو سال گذشته این کشور به همراه یونان و رژیم صهیونیستی نشست‌های سه‌جانبه‌ای را برای ساخت و راه‌اندازی پروژه خط لوله گازی مدیترانه شرقی موسوم به East Med برگزار کرده‌ است.

پیشینه:

در ابتدا رژیم صهیونیستی در نظر داشت گاز تولیدی در میدان لویاتان را از طریق آب‌های قبرس به ترکیه صادر کند. در این خصوص جلساتی نیز بین مقامات ترکیه و رژیم صهیونیستی برگزار شد؛ به‌طوری‌که پس از سال‌ها قطع روابط دیپلماتیک بین ترکیه و این رژیم، از سال ۲۰۱۶ روابط دیپلماتیک از سر گرفته شد. مقامات ترکیه اعلام کردند: طبق قوانین بین‌المللی، نیازی به اخذ رضایت دولت قبرس (بخش یونانی) برای اجرای این پروژه گازی و عبور خط لوله گازی از آب‌های سرزمینی قبرس نیست. حتی آنها نوید توافق نهایی ترکیه – رژیم صهیونیستی در تابستان ۹۶ را دادند. با وجود این، مقامات رژیم صهیونیستی عملی شدن این موضوع را به حل مساله قبرس موکول کردند. مخالفت اتحادیه اروپا با صدور گاز از ترکیه به اروپا و علاقه‌مندی به انتقال گاز از قبرس و شرق مدیترانه به اروپا و تداوم اختلافات دولت قبرس و ترکیه، سبب شد تا پروژه گازی East Med به مرحله توافق نهایی نزدیک شود.

به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا برای تقویت امنیت انرژی و تنوع بخشیدن به منابع تامین انرژی خود به‌دنبال همکاری‌های بیشتری در ساخت این خط است. به همین منظور موافقت ضمنی خود را با حمایت از اجرای این طرح گازی اعلام داشته و در این زمینه نیز کمک‌های مالی را نیز در نظر گرفته است. برگزاری چندین جلسه در طول دو سال گذشته در پایتخت‌های مختلف و امضای تفاهم‌نامه همکاری ساخت خط لوله گازی East Med در آذر ۹۶ سرانجام سبب شد قبرس، یونان، ایتالیا و رژیم صهیونیستی در اوایل آذرماه سال‌جاری توافق‌نامه ساخت و راه‌اندازی این پروژه گازی را منعقد سازند.

معرفی پروژه

پروژه East Med به‌عنوان بزرگ‌ترین خط لوله گازی زیر دریایی شامل خط لوله گازی ۲ هزار کیلومتری در عمق ۳ هزار متری از سطح دریاست. این خط لوله که قرار است گاز طبیعی رژیم صهیونیستی و قبرس را به اروپا انتقال دهد از سمت منطقه لویاتان شروع خواهد شد و در میدان آفرودیت قبرس واقع درمنطقه انحصاری و اقتصادی قبرس (EEZ) به ایستگاه فشرده‌سازی گاز خواهد رسید، سپس این خط لوله به جزیره کرت در یونان منتقل و پس از آن، از طریق ایتالیا به اروپا صادر خواهد شد. هزینه ساخت این پروژه گازی حدود ۷ میلیارد دلار برآورد شده و پیش‌بینی شده که سالانه بین ۱۰ تا ۲۰ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا صادر شود. همچنین براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته ساخت و اجرایی کردن این پروژه حدود ۵ سال طول خواهد کشید. براساس برآوردها، میدان لویاتان رژیم صهیونیستی بیش از ۹۰۰ میلیارد مترمکعب و میدان آفرودیت قبرس حدود ۱۲۸ میلیارد مترمکعب ذخایر گازی دارد؛ هر چند انتظار می‌رود حوزه تحت کنترل قبرس، ذخایر گازی بیشتری داشته باشد.

قرار است بخشی از هزینه اجرای این پروژه از سوی اتحادیه اروپا تحت عنوان «برنامه آسان‌سازی پیوند اروپایی» تامین شود. به همین منظور اتحادیه ۱۰۰ میلیون دلار برای مطالعات امکان‌سنجی این پروژه اختصاص داده است.  در همین حال، برخی منابع خبری عربی گفته‌اند که بخشی از حمایت مالی این پروژه توسط سرمایه‌گذاران اماراتی تامین خواهد شد. با وجود این رسانه‌های قبرسی تاکنون نسبت به این موضوع واکنشی نداشته‌اند.

موانع اجرایی

هزینه اجرای این پروژه بالغ بر ۷ میلیارد دلار تخمین زده شده است و هزینه تولید یک میلیون BTU بین ۶ تا ۸ دلار برآورد شده، در حالی که هم اکنون کشورهای اروپایی برای هر میلیون BTU گاز روسیه حدود ۵/ ۴ دلار پرداخت می‌کنند. همچنین بسیاری از کارشناسان انرژی بر این باورند که ۷ میلیارد دلار به‌عنوان هزینه پیش‌بینی‌شده این پروژه یک ارزیابی خوش‌بینانه است و این رقم می‌تواند با ۳۰ درصد افزایش هزینه روبه‌رو شود. اختلافات قبرس و ترکیه و عدم حل مساله قبرس از یک طرف و هدف ترکیه فاقد منابع انرژی که تمایل دارد به هاب گازی منطقه تبدیل شود از طرف دیگر نشان‌دهنده این حقیقت است که اجرای این پروژه دشواری‌های خاص خود را دارد. به‌عنوان نمونه در تابستان سال‌جاری، کشتی‌های جنگی ترکیه از حرکت سکوی حفاری شرکت ENI ایتالیا برای آغاز فعالیت حفاری در بلوک ۳ واقع در EEZ جلوگیری کردند. ترکیه بارها اعلام کرده تا زمانی که مساله قبرس حل و حقوق بخش ترک جزیره در نظر گرفته نشود، اجازه هیچ فعالیت تحقیقی، حفاری و اکتشافی در EEZ را به شرکت‌های خارجی نخواهد داد.

به‌رغم حمایت شماری از نمایندگان آمریکا از این خط لوله گازی با هدف مقابله با نفوذ روسیه، به‌نظر می‌رسد این دیدگاه با سیاست‌های انرژی ترامپ هماهنگی نداشته باشد؛ زیرا وی در نظر دارد آمریکا به‌عنوان یک صادر‌کننده در بازار جهانی انرژی فعال باشد. سیاست اتحادیه اروپا بر حمایت از تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم تاثیر منفی بر اجرای این پروژه داشته باشد.نکته مهم در این میان این موضوع است که با وجود مانور تبلیغاتی دولت قبرس بر وجود ذخایر عظیم گازی در EEZ، مشخص نیست حجم ذخایر گازی در این منطقه به واقعیت نزدیک باشد.

جمع‌بندی

به‌رغم اینکه ترکیه هنگام مذاکرات کشورهای درگیر پروژه و برگزاری نشست‌های سه‌جانبه، چند بار واکنش‌‌های تندی به فعالیت‌های انرژی در EEZ نشان داد، بعد از توافق نهایی برای ساخت این پروژه، هنوز واکنش رسمی به این موضوع نشان نداده است. با وجود این به‌نظر می‌رسد ترکیه نسبت به این اقدام موضع سکوت اختیار نخواهد کرد و بی‌شک در آینده با هشدار‌های تهدیدآمیز، مزاحمت‌های خود را در توسعه این پروژه ایجاد خواهد کرد. کما اینکه در تابستان سال‌جاری با استقرار کشتی‌های جنگی در دریای مدیترانه و اجرای مانور نظامی مانع حرکت سکوی حفاری شرکت انی ایتالیا به سمت بلوک ۳ شد. از سوی دیگر توسعه منابع گازی در مدیترانه شرقی در حال حاضر به‌دلیل قیمت پایین انرژی در بازار جهانی و برنامه سایر تولید‌کنندگان برای افزایش سهم خود از بازارهای جهانی گاز چشم‌انداز روشنی ندارد. رویکرد عمل‌گرایانه کشورهای منطقه نشان می‌دهد که نسبت به مواضع خود مصمم هستند. علاوه‌بر این با توجه به نیاز اتحادیه اروپا برای متنوع ساختن منابع واردات انرژی و در راستای تقویت امنیت انرژی خود احتمال اینکه این پروژه آغاز شود و به مرحله بهره‌برداری برسد بسیار زیاد است.