داعش ۴ هزار مایل مربع در عراق و سوریه را در اختیار دارد
خلافت زیرزمینی
وقتی در تیرماه ۹۶ موصل آزاد شد این گمانه‌زنی تقویت شد که به زودی رقه در سوریه هم آزاد خواهد شد. اکنون این پایتخت مهم داعش (موصل در عراق و رقه در سوریه) آزاد شده است. اما سوال اساسی این است که وضعیت سوریه و عراق پساداعش چگونه است؟ اساسا خاورمیانه پس از داعش چه وضعیتی خواهد داشت؟ آیا این منطقه پرآشوب روی آرامش به خود خواهد دید؟ پیش از پرداختن به این سوال، بد نیست ابتدا فضای عراق و سوریه ترسیم شود و سپس به خاورمیانه پرداخته شود.
عراق پساداعش: وقتی در سال ۲۰۱۴ نیروهای خلافت خودخوانده به عراق یورش بردند تصور می‌کردند که عراق ملک طلق آنها خواهد شد. عراق تا ۳ سال به راستی چنین بود اما به تدریج این ملک از قباله داعشی‌ها بیرون کشیده شد. به نوشته پاتریک کاکبرن، تحلیلگر ایندیپندنت، از ۹ ماه پیش که استارت آزادی موصل زده شد نیروهای داعش به ترس‌افکنی، ایجاد وحشت و ... پرداختند تا هم قدرت خود را به رخ بکشند و هم نامشان در صدر اخبار قرار گیرد تا به این ترتیب ابهت خود را به رخ دشمن بکشند اما در نهایت موصل آزاد شد.
این آزادی به تدریج به سایر نقاط عراق هم سرایت کرده است. با این حال، داعش پایه‌گذار تحولات شومی در عراق بود چه، این کشور خود مستعد این تحولات بود: نزاع‌های قومی (نزاع شیعی، سنی، کرد)، قبیله‌ای (نزاع میان قبایل اهل سنت و رهبرانشان بر سر حمایت از دولت عراق یا حمایت از گروه‌های گریز از مرکز یا رفتن زیر بیرق دولت‌های خارجی) و در نهایت درگیری در کرکوک. بسیاری بر این باور بودند که عراق پساداعش به دلیل بحران‌هایی که در بطن خود دارد روی آرامش نخواهد دید. وقتی درگیری بر سر کرکوک رخ داد این نظریه بازتاب بیشتری یافت. برخی این نظر را مطرح کردند که آغاز درگیری دولت عراق و کردها بر سر کرکوک ممکن است جانی تازه به داعش دهد و باعث شود توجهات از درگیری با این گروه به نبرد با کردها معطوف شود.
در هر حال، بسیاری بر این باورند که بحران‌های سیاسی- اقتصادی در کنار بحران‌های اجتماعی در عراق شعله‌ور خواهد شد و زمانی دراز طول خواهد کشید که عراق بار دیگر روی پای خود بایستد. کاکبرن معتقد است بخشی از بحران‌های به وجود آمده در غرب ریشه در هرج‌ومرج‌های عراق دارد. او معتقد است برای جلوگیری از بحران باید عراق به آرامش بازگردد تا گروه‌هایی مانند القاعده و داعش دیگر امکان بقا نیابند اما آیا این کار در کوتاه‌مدت شدنی است؟ کاکبرن معتقد است اگر داعش هم از میان برود باز بحران‌های داخلی در عراق آن‌قدر هست که آرامش را از این کشور تا مدت‌ها سلب کند. او بر این باور است که پول، تخصص و مهارت همچنان در میان داعشی‌ها هست و ممکن است در شرایط و زمانی دیگر در قالبی دیگر سر بر آورند.
سوریه پساداعش: آزاد شدن رقه از دست نیروهای خلافت زمینه را برای دور جدیدی از بی‌ثباتی در سوریه فراهم می‌کند. یک نظر بر این است که شکست داعش در سوریه آغاز بحران در این کشور خواهد بود. «آن برنارد» و «هویدا سعد»، گزارشگران نیویورک‌تایمز، معتقدند جهادیون فراری در سوریه در مناطق دورافتاده در حال سازماندهی دوباره خود هستند و با کمک «قاچاقچیان صحرا» درحال تسلیح دوباره خود هستند. تنش‌های پس از داعش بر سر این خواهد بود که چه کسی کنترل رقه را به‌دست خواهد گرفت. حقیقت این است که کردهای سوری با حمایت آمریکا موفق به تسخیر رقه و بیرون راندن داعش شدند. بنابراین، رقه پساداعش احتمالا صحنه زد و خورد نیروهای دولتی سوریه با شورشیان خواهد بود. برای شکست داعش برخی گروه‌های داخلی با حمایت خارجی – که دشمن قسم‌خورده یکدیگر بودند- با هم متحد شدند اما اکنون که داعش از رقه اخراج شده درگیری‌های قدیمی بازخواهد گشت. وقتی کردها رقه را تسخیر کردند تصاویر عبدالله اوجالان را بر در و دیوار شهر آویختند. به نوشته «هوبارد- سعد»، ساکنان عرب این شهر شوکه شدند زیرا اوجالان را تروریست می‌دانستند. بنابراین، برخی از این ساکنان، کردها را «اشغالگران جدید» خواندند. با این حال، کردها می‌گویند به‌زودی کنترل شهر را به شورایی غیرنظامی متشکل از نمایندگان ساکنان محلی واگذار خواهند کرد.
وقتی این نظر مطرح شد که احتمالا نیروهای دولتی سوریه با شورشیان دیگر از جمله کردها در رقه وارد نبرد خواهند شد مقام‌های پنتاگون اعلام کردند که همچنان به حمایت از مناطقی مانند رقه و بمباران آن ادامه می‌دهند تا پنبه ورود به رقه از گوش ارتش سوریه خارج شود. به این ترتیب، مانعی بر سر راه نیروهای دولتی سوریه برای اعمال کنترل بر رقه به وجود خواهد آمد. «اندرو جی. تابلر»، محقق موسسه واشنگتن می‌گوید: «تا زمانی که مبارزه علیه داعش جریان داشته باشد مساله دفاع از خود هم بی‌تردید ادامه خواهد یافت.» دولت ترامپ معتقد است عملیات نظامی بر عملیات دیپلماتیک پیشی گرفته است. «اریک رابینسون»، تحلیلگر موسسه رند معتقد است که «ائتلاف تحت حمایت آمریکا بعید است پا از مناطقی که تسخیر کرده به این زودی بیرون بگذارد.
آنها همچنان پای خود را روی پدال گاز فشار می‌دهند.» «هوبارد- سعد» معتقدند که داعش هم اکنون مساحتی به اندازه ۴هزار مایل مربع در عراق و سوریه را در دست دارد و نیروهایش ۶ تا ۱۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. با رانده شدن داعش از رقه، بسیاری از نیروهایش «زیرزمینی» می‌شوند و نبرد خود را به‌صورت «بزن در رویی» انجام خواهند داد. بسیاری از داعشی‌ها هم اکنون در مناطق بیابانی شرق سوریه و سه استان این کشور حضور دارند. بسیاری از آنها به مناطق تحت کنترل دولت سوریه خزیده‌اند. همچنین به صدها نفر از نیروهای داعش اجازه داده شده تا سلاح‌های خود را تسلیم کرده و به «سوراخ سنبه‌ها» بخزند. با این حال، وقتی فرآیند خروج و جابه‌جایی نیروهای داعش شروع شد اتوبوس‌ها - براساس توافقی که حاصل شد- آنها را به مناطق خارج از نبرد منتقل کردند. این امتیاز شامل حال شبه‌نظامیان سوری بود. این وضعیت باعث شد نیروهای داعش از محل درگیری خارج و در مناطق دیگر پراکنده شوند. برخی به دیرالزور و مناطق مرزی با عراق رفتند، برخی به مناطق تحت کنترل دولت سوریه منتقل شدند و برخی هم به ترکیه رفتند.
گزارشگران نیویورک‌تایمز به نقل از «نوری الشامی»، یکی از ساکنان سویدا در جنوب سوریه، می‌افزایند بسیاری از داعشی‌ها به استان‌های شرقی رفتند. آنها در آنجا سلاح از قاچاقچیان می‌خرند و خود را برای «لحظه مناسب» آماده می‌کنند. این داعشی‌ها همچون بشکه باروت هر لحظه آماده انفجارند. به همین دلیل، می‌توان گفت که سوریه به این زودی‌ها روی آرامش نخواهد دید. برخی از این داعشی‌ها در خرابه‌های پالمیرا جمع می‌شوند. یکی از این مبارزان داعشی – که نیویورک‌تایمز به شکلی مکتوب با او مکاتبه کرد اما نام و هویت واقعی خود را افشا نکرد- می‌گوید گروه جدیدی به نام «سربازان خلافت» شکل گرفته است. این گروه متشکل از فراریان سوری داعش، مبارزان خارجی و گروه‌های رقیب مرتبط با القاعده هستند. با فرض اینکه ارتباط آنها با هسته‌های اصلی داعش قطع شده باشد، می‌توان گفت چنین گروه‌هایی به دنبال تجمیع نیرو هستند تا در صورت امکان، با هسته اصلی داعش ارتباط بگیرند و عملیات‌های خود را به‌صورت پراکنده از سر گیرند.
ارسال نظر