دنیای اقتصاد -نیما صبوری: آموزش و اشتغال در «خاورمیانه و شمال آفریقا (منا)» نقش تعیین‌کننده‌ای در معیشت بیش از ۳۰۰ میلیون نفر، نسل‌های آینده و رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد. داشتن یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان، باعث شده است تا لزوم سرمایه‌گذاری کافی در آموزش و یادگیری به منظور حفظ ارزش نیروی کار و آماده‌سازی شهروندان برای آینده‌ای روشن در این منطقه احساس شود. از آنجا که ساختار اشتغال جهانی در حال تغییر است، سیاست‌گذاران، مسوولان کسب‌وکار، کارکنان و سایر عوامل اقتصادی باید توانایی مدیریت در این دوران گذار را داشته باشند. در این رابطه «مجمع جهانی اقتصاد» گزارشی را با عنوان «آینده اشتغال و مهارت در ناحیه منا» منتشر کرده و در آن فرآیند مهیا شدن برخی کشورهای این ناحیه برای انقلاب صنعتی چهارم را مورد بررسی قرار داده است.

ویژگی اشتغال در اقتصادهای ناحیه «منا»

به گزارش «مجمع جهانی اقتصاد»، شاخص سرمایه انسانی این نهاد که بیانگر معیاری از عملکرد کشورها و اقتصادها در بهینه‌سازی سرمایه انسانی بالقوه خود از طریق آموزش و توسعه مهارت‌های آنها است نشان می‌دهد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که به اصطلاح «منا» نامیده می‌شود درحال حاضر تنها از حدود ۶۲ درصد از سرمایه انسانی بالقوه خود استفاده می‌کند (درحالی‌که میانگین جهانی این شاخص در سطح ۶۵ درصد قرار دارد). در این راستا، بازارهای نیروی کار در ناحیه «منا» براساس چهار موضوع اصلی قابل شناسایی‌اند: سطح پایین اما رو به افزایش مشارکت زنان در نیروی‌کار، نرخ بالای بیکاری و اشتغال پاره‌وقت، و سهم زیاد اما رو به کاهش بخش دولتی در اشتغال.

البته در میان اقتصادهای این منطقه تفاوت‌هایی نیز در سهم شغل‌های با مهارت بالا، رواج شغل‌های غیررسمی و میزان اتکا به نیروی کار خارجی وجود دارد. همچنین در سراسر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تعدادی از کشورها دستاوردهای آموزشی چشمگیری توسط نسل‌های جوان خود داشته‌اند و پیش‌بینی می‌شود کشورهای این منطقه تا سال ۲۰۳۰ تعداد نخبگان آموزش دیده خود را تا ۵۰ درصد افزایش دهند. گرچه در ناحیه «منا» نرخ بیکاری جوانان در سطح ۳۱ درصد قرار دارد و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی حدود ۳۱ درصد از حجم نیروی بیکار این منطقه را تشکیل می‌دهند. از طرفی شکاف مشارکت نیروی‌کار میان مردان و زنان در این ناحیه بسیار زیاد است (از حدود ۴۰ درصد در کشورهای کویت و قطر گرفته تا ۸۰ درصد در الجزایر و اردن). به گزارش این مجمع، چنین شکاف چشمگیری به نوعی بیانگر استفاده ناکارآ از سرمایه‌گذاری در آموزش است.

در سراسر منطقه «خاورمیانه و شمال آفریقا»، نرخ اشتغال نیروی کار ماهر در سطح ۲۱ درصد قرار دارد، درحالی‌که نیروی کار با توانایی متوسط حدود ۶۶ درصد از کل اشتغال رسمی منطقه را تشکیل می‌دهد. در این رابطه برخی از اصلی‌ترین مشاغلی که در ناحیه «منا» در دسته اشتغال نیروی کار ماهر قرار می‌گیرند عبارتند از بانک‌های تجاری، حسابداران و متخصصان مالی بنگاه‌ها، معلمان و استادان، مهندسان و مشاوران فناوری اطلاعات. براساس تخمین‌های ارائه شده، حدود ۴۱ درصد از کل اشتغال کویت در معرض خطر مکانیزه شدن قرار دارد، نرخی که در عربستان سعودی و بحرین ۴۶ درصد، در امارات ۴۷ درصد، در مصر ۴۹ درصد، در ترکیه و مراکش ۵۰ درصد و در قطر ۵۲ درصد است.

براساس تحلیل‌هایی که «مجمع جهانی اقتصاد» برای آینده اشتغال ناحیه «منا» ارائه کرده است، تا سال ۲۰۲۰، حدود ۲۱ درصد از مهارت‌های اصلی در کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج‌فارس» و حدود ۴۱ درصد از این مهارت‌ها در ترکیه بسیار متفاوت با آن دسته از مهارت‌هایی خواهند بود که در سال ۲۰۱۵ مورد نیاز بود. رئیس آموزش و جنسیت و عضو کمیته ارشد مجمع جهانی اقتصاد در این رابطه می‌نویسد: «براساس داده‌هایی که ما دراختیار داریم به منظور مهیا شدن برای اشتغال آینده، کشورهای منطقه باید در استعدادهای خود سرمایه‌گذاری کنند، شکاف جنسیتی اشتغال را کاهش دهند، یادگیری مهارت‌ها را در اختیار همه قرار دهند و فرصت‌های شغلی که ارزش افزوده بالایی دارند ایجاد کنند تا استعداد بالقوه جوانان شکوفا شود و اقتصادها برای رویارویی با چالش‌های قرن ۲۱ آماده شوند. کشورهای منطقه باید تغییرات زیادی را در آینده برای شغل‌ها انتظار داشته باشند، تغییراتی که پیش‌بینی چگونگی آنها دشوار خواهد بود.»

5 پیشنهاد کلیدی داووس به «منا»