حسن حسن و جمعی از نویسندگان
مترجم: محمدحسین باقی

در بخش قبل اشاره شد که داعش در تونس به‌دنبال این بود که با حملات وسیع خود صنعت توریسم در تونس را نابود و اقتصاد این کشور را به ورشکستگی بکشاند. داعش تونس با داعش لیبی در ارتباط بود. در اوایل مارس 2016، «دولت اسلامی» تلاش کرد تا شهر مرزی میان بن‌قردان و برخی روستاهای کوچک‌تر در مناطق پیرامون را تسخیر کند. هدف توسعه بازوی داعش در سراسر مرز لیبی- تونس بود تا همچون عراق و سوریه بتواند مرز دیگری را از میان بردارد. داعش به لحاظ اقتصادی و خانوادگی هم با قبایل تونسی ارتباط یافت تا فعالیت خود را عمق بخشد. اگرچه جامعه و دولت تونس خطر داعش را دفع کردند، اما هنوز این گروه تهدیدی برای تونس محسوب می‌شود.

۴- دولت اسلامی در یمن

«دولت اسلامی» در یمن حضور دارد و احتمالا تا آینده‌ای نامعلوم هم در این کشور حضور خواهد داشت. این حقیقت باعث می‌شود سیاست‌گذاران آمریکایی، یمن را خط مقدم مبارزه با داعش ببینند. این اشتباه است. القاعده در شبه‌جزیره عربستان (AQAP) همچنان تهدیدی واقعی در یمن است و تلاش‌های ضدتروریستی بین‌المللی باید بر این گروه متمرکز شود هرچند با تلاش‌های ماهرانه سعی در باقی ماندن زیر ذره‌بین دارد. «دولت اسلامی» به جای پایی در یمن نیاز دارد تا بتواند ادعا کند که یک جنبش جهانی سلفی- جهادی است. ادعای این گروه مبنی براینکه اقتداری مشروع بر مسلمین دارد می‌طلبد که این گروه فعالانه حضور خود در دنیای اسلام یا کشورهای دارای اکثریت مسلمان را توسعه دهد. یمن حوزه‌ای مهم برای داعش است به دو دلیل: یکی، جایگاه این کشور در شبه‌جزیره عرب (به عنوان زادگاه اسلام) و دیگر حضور القاعده در آن کشور. اگرچه بعید است «دولت اسلامی» بتواند پایگاهی استوار در یمن برای خود دست و پا کند، اما حضوری چشمگیر در آنجا خواهد داشت تا هم مدافع برداشت خود باشد و هم با رهبری القاعده بر سر رهبری جنبش جهانی سلفی- جهادی به رقابت بپردازد. با این حال، داعش در بلندمدت در این رقابت بازنده خواهد بود.

میدان نبرد در یمن

یمن به‌دلیل حضور در متون آغازین اسلامی و جایگاه آن جبهه‌ای مهم برای جنبش سلفی- جهادی است. یکی از منابع پیش‌بینی می‌کند که ارتشی 12 هزار نفری از منطقه «عدن ابیان» در جنوب یمن برخواهد خاست و موجب پیروزی نیروهای الهی خواهد شد. بنابراین، گروه‌های فراملی سلفی- جهادی مانند القاعده درصدد تعیین شروطی برای ظهور این ارتش در یمن برآمده‌اند. این کشور در مسیر تجارت و قاچاق از شاخ آفریقا و خلیج عدن قرار دارد. همچنین با عربستان سعودی نیز هم مرز است و همین باعث می‌شود آنجا به زمینی آماده برای حملات تروریستی سلفی- جهادی‌ها در این پادشاهی تبدیل شود.

القاعده چند دهه است که در یمن پایگاه دارد. این گروه از اوایل دهه 90 شروع به حمایت از گروه‌های اسلامی در یمن کرد و به پشتیبانی از مجاهدینی برخاست که از افغانستان و برای نبرد علیه دولت سوسیالیست یمن جنوبی بازگشته بودند. اسامه بن‌لادن و سایر رهبران القاعده روابطی با یمنی‌های برجسته سلفی- جهادی برقرار کردند که به پایگاهی برای القاعده تبدیل شدند و عوامل و اعضایش از این کشور به‌عنوان پایگاهی برای برنامه‌ریزی و لجستیک برای انتقال و جابه‌جایی میان افغانستان و شرق آفریقا استفاده می‌کردند. «القاعده در شبه‌جزیره» (AQAP)- زیرشاخه یمنی القاعده- پناهگاه‌هایی امن در یمن دایر کرده و اکنون نیرویی برجسته در شبکه القاعده محسوب می‌شود. هسته اصلی داعش در عراق و سوریه از همان زمان اعلام خلافت در ژوئن 2014، یمن را به‌عنوان محلی برای توسعه خود مورد شناسایی قرار داده است. عمر الشیشانی، فرمانده نظامی کشته شده داعش، در همان ژوئن 2014 در فیلمی ویدئویی یمن را در زمره 8 حوزه/ منطقه جهادی نامید و خواستار از میان رفتن مرزهایی شد که باعث جدایی مسلمانان شده است. یمن همچنین یکی از اولین زیرشاخه‌هایی بود که ابوبکر البغدادی در نوامبر 2014 مورد شناسایی و تایید قرار داد. اعلان اینکه داعش در یمن است ظاهرا اعلانی زودهنگام در آن زمان بود هرچند پیروزی‌های این گروه در عراق و سوریه حمایت‌هایی جهانی برای این گروه به ارمغان آورده است.

ظهور دولت اسلامی در یمن

شرایط یمن در پاییز 2014 و بهار 2015 برای داعش به شکل روزافزونی مطلوب به نظر می‌رسید. ایالات‌متحده، در همکاری با ارتش یمن، فشار نظامی بر AQAP را از سال 2012 به این سو حفظ کرده بود. حملات هوایی آمریکا، AQAP را در زمستان و بهار 2015 به اضمحلال کشانده بود و برخی رهبران برجسته القاعده را از صحنه میدان نبرد حذف کرده بود. تحولات داخلی در یمن فضای مناسبی برای ریشه دواندن داعش فراهم کرد. وقتی حوثی‌های یمن- که شیعی زیدی هستند- قدرت را در این کشور به‌دست آوردند، بسیاری از رقبای سیاسی خود از جمله گروه‌های برجسته سلفی را هدف قرار دادند.

بسیاری از رهبران برجسته سلفی در راستای انجام طغیانی موفقیت‌آمیز، یمن را ترک کردند و موجب ایجاد شکافی در رهبری مذهبی محلی شدند. متحد سیاسی حوثی‌ها- یعنی عبدالله صالح رئیس‌جمهوری قبلی یمن- نیز زیدی است. جناح‌های مخالف حوثی‌ها عمدتا سنی هستند و مورد حمایت امارات و عربستان. وضعیت داخلی یمن به‌دلیل مداخله نظامی عربستان همچنان بی‌ثبات است و همین گسل‌های فرقه‌گرایانه را در این کشور فعال کرد و موجب شد زمینه برای فعال شدن داعش مهیا شود.