رئیس‌جمهور غیرعادی

دنیای اقتصاد-رفیعه هراتی: بی‌پروایی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا و رویکرد معامله‌گرانه او نسبت به دیپلماسی موجب شده است دشمنان و برخی از متحدان آمریکا نتوانند اثرگذاری ترامپ را بر کشورهای‌شان ارزیابی کنند و درنتیجه سردرگم شده‌اند درصورتی که در تیررس رئیس‌جمهوری جدید آمریکا قرار گرفتند، چطور باید واکنش نشان دهند. به نوشته وال‌استریت‌ژورنال، رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، نقش مدیریت‌کننده تاثیر سبک دیپلماسی تهاجمی ترامپ و اجراکننده سیاست خارجی برمبنای دیدگاه «اول آمریکا» را ایفا می‌کند. در شرایطی که ترامپ از زمان روی کار آمدن یک‌سری از اقدامات نامطلوب در عرصه سیاست خارجی را در پیش گرفته، این جهان‌بینی نگرانی متحدان سنتی را به‌دنبال داشته است.

او در تماس‌های تلفنی که روز شنبه گذشته با رهبران جهان داشت، با مالکوم ترنبول، نخست‌وزیر استرالیا گفت‌وگو کرد و توافقی را که دولت اوباما بر سر اسکان ۱۲۵۰ پناهجو در آمریکا حاصل کرده بود، زیر سوال برد و آن را «توافقی گنگ» نامید. ترامپ در تماس دیگری از انریکه پنیا نیتو، رئیس‌جمهوری مکزیک خواست «خلافکاران» مکزیک را کنترل کند. مقامات کاخ سفید اعلام کردند منظور او از «خلافکاران» کارتل‌های مواد مخدر بوده است. روز پنج‌شنبه ترامپ به نگرانی‌ها درمورد رویکردش دامن زد. او گفت: «وقتی درباره تماس‌های تلفنی خشنی که داشتم می‌شنوید، نگران نشوید. ما برای اینکه مزیت‌مان را نسبت به دیگر کشورها از دست ندهیم، باید خشن باشیم.»

روز جمعه ترامپ در توییتر خود نوشت: «از نخست‌وزیر استرالیا تشکر می‌کنم که حقیقت را درباره گفت‌وگوی مدنی ما گفت. گفت‌وگویی که رسانه‌های خبری تقلبی درباره آن دروغ گفتند.»

اما برای بسیاری از متحدان آمریکا، رئیس‌جمهوری غیرقابل پیش‌بینی آمریکا نگران‌کننده است. آنها پیش از این ندیده بودند که یک رئیس‌جمهوری آمریکا با افتخار پروتکل‌ها را نقض کند، اظهارنظرهای رسمی سیاسی را در توییتر منتشر کند یا علنا متحدان دیرینه و اصول سیاست خارجی آمریکا را به چالش بکشد. اندرو شیرر که مشاور امنیت ملی دو نخست‌وزیر استرالیا بوده است، می‌گوید: «این رویکرد خشن معامله‌گرانه، متحدان را آزار می‌دهد. رویکردی که روابط دیرینه و همه آن تاریخ مشترک و فداکاری‌های نظامی مشترک مربوط به جنگ جهانی اول را به هیچ می‌انگارد.» او در مورد سبک ترامپ می‌گوید: «هر معامله یک مبارزه بین یک برنده و یک بازنده است. شاید این رویکرد در کسب‌وکار موثر باشد، اما من به‌عنوان فردی که سال‌ها در سیاست خارجی فعالیت کرده است، نمی‌دانم به‌صورت بین‌المللی چطور کار می‌کند.» ترامپ با دشمنان آمریکا نیز گفت‌وگوهای خشنی داشته است. پس از انجام آزمایش موشکی از سوی تهران، ترامپ شخصا به مایک فیلن، مشاور امنیت ملی دستور داد ایران را تحت‌نظر بگیرد. ترامپ همچنین رویکرد تندتری را نسبت به چین داشته است، گرچه درگیری‌های لفظی پیش از مراسم تحلیف، تشدید نشده است. ریچارد هاس، رئیس شورای روابط خارجی آمریکا می‌گوید ترامپ درمورد نقشی که آمریکا در جهان ایفا می‌کند، نااطمینانی به وجود آورده است. او می‌گوید: «در کوتاه‌مدت همه تلاش می‌کنند فهم درستی از دولت جدید داشته باشند، اما در میان‌مدت و بلندمدت، آنچه همه دولت‌ها انجام خواهند داد تجدیدنظر اساسی در روابط‌شان با ایالات‌متحده خواهد بود.»

این نگرانی جهانی، برخی از متحدان را به دیدار رودررو با ترامپ یا تیم او ترغیب کرده است. زیگمار گابریل، معاون صدراعظم آلمان، روز پنج‌شنبه برای ملاقات با وزیر خارجه جدید و مایک پنس، معاون رئیس‌جمهوری، وارد واشنگتن شد. پیام گابریل این بود که این خطر وجود دارد که آمریکای تحت ریاست‌جمهوری ترامپ از ارزش‌های آمریکایی فاصله بگیرد، ارزش‌هایی که به اتحاد ترانس آتلانتیک شکل داده‌اند. گابریل که وزیر خارجه آلمان هم هست، می‌گوید: «ساختار مستحکم ارزش‌ها ما را به آمریکا پیوند می‌دهد، اما باید به این ارزش‌ها پایبند بود. نباید از این ارزش‌ها منحرف شویم، ازجمله مساله آزادی مذاهب و اینکه در جهان چطور با یکدیگر رفتار می‌کنیم.» آلمان با تهدید ترامپ به ایجاد موانع تجاری جدید و فرمان اجرایی او مبنی بر ممنوعیت ورود اتباع هفت کشور مسلمان به آمریکا، مخالفت کرده است. احتمالا بزرگ‌ترین نگرانی برلین این است که ترامپ با اتحادیه اروپا به‌جای یک شریک، به‌عنوان یک رقیب اقتصادی رفتار کند.

ترامپ ماه گذشته در مصاحبه با یک روزنامه آلمانی پیش‌بینی کرد کشورهای بیشتری همچون بریتانیا از این اتحادیه خارج خواهند شد. گابریل پس از دیدار با مقامات آمریکایی گفت: «هم پنس و هم تیلرسون اعلام کردند که به تقویت اروپا علاقه‌مند هستند و تصمیم بریتانیا مبنی بر خروج از اتحادیه اروپا را آغاز فروپاشی اتحادیه اروپا تلقی نمی‌کنند.» یکی از نشانه‌های نگرانی در سراسر قاره اروپا این است که مقامات این قاره به‌طور فزاینده ترامپ را همچون ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، تهدیدی برای «اتحاد» اتحادیه اروپا تلقی می‌کنند. دونالد تاسک، رئیس شورای اروپا می‌گوید: «اظهارات نگران‌کننده دولت جدید آمریکا آینده ما را غیرقابل پیش‌بینی کرده است.» او تاکید می‌کند فرقی نمی‌کند که با روسیه، چین، آمریکا یا ترکیه صحبت می‌کنیم، در هر حال باید اروپای متحد حفظ شود. دیدگاه‌های اولیه ترامپ نسبت به سیاست خارجی واکنش‌های متفاوتی را در کنگره درپی داشته است. وعده‌های ترامپ مبنی بر مواجهه با چین در زمینه تجارت و مسائل اقتصادی، حمایت هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات را به همراه داشته است. همچنین هشدار تند او به ایران مورد استقبال جمهوری‌خواهان منتقد سیاست‌های اوباما در قبال تهران، قرار گرفته است. با این وجود، سبک ترامپ موجب نگرانی قانون‌گذاران نیز شده است. سناتور کریس مورفی، عضو کمیته روابط خارجی سنا، می‌گوید: «سیاست خارجی ترامپ آشفته، بی‌برنامه و بی‌پروا بوده است.» سناتور جان مک‌کین، پس از آنکه از گفت‌وگوی خشن تلفنی ترامپ با نخست‌وزیر استرالیا مطلع شد، با سفیر استرالیا در آمریکا تماس گرفت و به استرالیا اطمینان داد. سناتور جان کورنین می‌گوید: «همه باید آرام باشند، همه چیز درست می‌شود.» اما دیپلمات‌های اروپا از شنیدن خبر این تماس نگران شده‌اند. آنها نگران یک مواجهه هستند. استرالیا یکی از نزدیک‌ترین متحدان آمریکا است و برای جنگ در افغانستان و عراق نیروهای نظامی خود را اعزام کرده است. یک دیپلمات ارشد اروپایی می‌گوید: «ما امیدوار بودیم بعد از مراسم تحلیف با ترامپی متفاوت روبه‌رو شویم.» برخی ابراز نگرانی کردند که این تماس ممکن است حاکی از موضع سختگیرانه‌تر آمریکا نسبت به متحدانش باشد. زمانی که از ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، درباره ترامپ سوال شد، او پاسخ داد ترامپ حمایت خود از این پیمان(ناتو) را اعلام کرده است. هاس می‌گوید رئیس‌جمهوری جدید آمریکا به پایان دادن وضع موجود در سیاست خارجی روی خوش نشان داده است. او می‌گوید: «میراثی که به ترامپ رسیده است او را محدود نمی‌کند.» رویکرد ترامپ مشکلاتی را برای برخی از رهبران جهان به وجود آورده است. پس از صدور فرمان اجرایی ترامپ مبنی بر ممنوعیت ورود اتباع هفت کشور مسلمان به آمریکا و اجرای سیاست‌های مهاجرتی، ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا تحت فشار قرار گرفته است که دیدار ترامپ از بریتانیا را لغو کند. این دیدار قرار است در اواخر سال جاری میلادی صورت گیرد. از سوی دیگر، در شرایطی که بریتانیا خود را برای خروج از اتحادیه اروپا آماده می‌کند، می ‌به حمایت آمریکا نیاز دارد. تیم بیل، استاد علوم سیاسی می‌گوید در شرایطی که بریتانیا از اتحادیه اروپا خارج می‌شود، در این کشور نگرانی‌هایی درمورد اشتیاق می ‌برای هماهنگ کردن خود با ترامپ به‌وجود آمده است. بیل می‌گوید: «این نگرانی وجود دارد که در شرایطی که اتحادیه اروپا را ترک می‌کنیم، درحال بزرگنمایی وابستگی خود به ایالات متحده هستیم. این مساله در شرایط عادی مردم را نگران نمی‌کرد اما دونالد ترامپ یک رئیس‌جمهوری عادی به نظر نمی‌رسد.»