نبرد شام در فاز آخر عکس: AFP

تلویزیون سوریه روز گذشته با انتشار تصاویری از جشن و شادی مردم از آزادی کامل حلب خبر داد. مدیر دیده‌بان حقوق بشر سوریه نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه با اشاره به «فروپاشی کامل» صفوف مخالفان گفت: «نبرد حلب به پایان رسید.» با آزاد‌سازی حلب به‌نظر می‌رسد گروه‌های اپوزیسیون در پرتگاه سقوط قرار گرفته‌اند و نبرد سوریه وارد فاز پایانی خود شده است. مخالفان تنها شمال غرب ادلب را در دست دارند و داعش نیز منطقه رقه و دیرالزور را در کنترل خود دارد.

دنیای اقتصاد: تلویزیون سوریه اعلام کرد که پس از پیشروی گسترده ارتش سوریه و عقب‌نشینی افراد مسلح از شرق حلب، ارتش کنترل کامل این شهر را در دست گرفت. تلویزیون سوریه همچنین تصاویری از جشن و شادی ساکنان حلب از پیروزی ارتش را پخش کرد. شبکه‌های مختلف خبری نیز تصاویری از شادمانی مردم در این شهر در پی پیروزی ارتش منتشر کردند. اهالی حلب برای نشان دادن شادی خود از پیروزی‌های ارتش، به خیابان‌ها آمده و تیر هوایی شلیک می‌کنند. رامی عبدالرحمن، مدیر دیده‌بان حقوق بشر سوریه نیز به خبرگزاری فرانسه گفت: «مخالفان عصر دوشنبه به شکل کامل از ۶ محله بستان‌القصر، الکلاسه، کرم الدعدع، الفردوس، الجلوم و جسر الحج عقب‌نشینی کرده‌اند.» او با اشاره به «فروپاشی کامل» صفوف مخالفان گفت: «نبرد حلب به پایان رسید.» این درحالی است که سی‌ان‌ان ادعا کرد تنها ۱۰ درصد از حلب در کنترل شورشیان باقی‌مانده و ۹۰ درصد این شهر به دست ارتش سوریه آزاد شده است. شورشیانی که در برابر اسد صف‌آرایی کرده بودند یکی پس از دیگری پراکنده می‌شوند. به تعبیر دیگر، فرصتی که برای آنها پدید آمده بود در حال رنگ باختن است. تحلیلگران معتقدند شورشیان یا سلاح بر زمین خواهند گذاشت یا به‌دنبال صلح خواهند آمد. «تیم لیستر»، گزارشگر سی‌ان‌ان می‌نویسد: «مرحله جدیدی از نبرد در سوریه در حال شکل‌گیری است. مرحله‌ای که در آن دولت اسد دستاوردها و مواضع خود را - چنانکه می‌خواست- حفظ خواهد کرد.» با این حال، چشم‌انداز بازسازی کشور و بازگشت میلیون‌ها آواره‌ای که شهر را ترک کرده‌اند هنوز در ابهام است. لیستر در ادامه گزارش خود می‌افزاید: «اسد بر یک ویرانه حکومت خواهد کرد. دیگر شهر یا مردمی باقی نمانده بلکه مشتی ویرانه بر جای مانده است گویی اسد قرار است بر مشتی خاک و ویرانه حکومت کند.» او به نقل از «الکس یونگر»، رئیس دستگاه جاسوسی بریتانیا می‌نویسد: «در حلب، روسیه و سوریه به دنبال بیابانی کردن آنجا هستند و آن را صلح می‌نامند.»

اما حقیقت چیز دیگری است. در سوریه تنها روس‌ها حضور نداشتند بلکه جنگی نیابتی به نمایندگی از ترکیه، قطر، عربستان، بریتانیا، فرانسه و آمریکا جریان داشت. برخی جنگ سوریه را «جنگی جهانی در مقیاس کوچک» خوانده‌اند. مجله The Spectator معتقد است که اگر سوریه آرام نگیرد احتمال وقوع جنگ جهانی سوم می‌رود. با چنین توصیفاتی، نمی‌توان سوریه و متحدانش را تنها مقصران جنگ دانست. البته نقطه آغاز بحران به رفتار اسد باز می‌گردد اما تداوم آن شاید ارتباطی به او نداشته باشد.

پیروزی شورشیان غیرممکن است مگر اینکه...

سی‌ان‌ان می‌افزاید: شورشیان در سال ۲۰۱۲ بخش زیادی از حلب را تسخیر کردند. تا همین اواخر آنها تصور می‌کردند که می‌توانند اسد را شکست دهند. دیگر چنین نیست. با ورود روس‌ها به جنگ، اسد و متحدانش جان تازه‌ای گرفتند. چشم‌انداز پیروزی برای شورشیان دیگر غیرممکن شده است. اکنون بادها به نفع اسد و در جهت کشتی او در حال وزیدن است و سرعت پیروزی او را بیشتر کرده است. اسد پیش‌تر اعلام کرده بود که هدف نهایی‌اش آزاد کردن وجب به وجب سرزمینش از دست تروریست‌ها است. اسد در مصاحبه با روزنامه الوطن گفته بود پیروزی در حلب اوضاع و مسیر جنگ را دگرگون خواهد کرد اما در عین حال افزود: «بیایید واقع نگر باشیم. این به معنای پایان جنگ در سوریه نخواهد بود.»

با این حال، برخی کارشناسان معتقدند این پیروزی‌ها «حالت سیال» دارد به این معنا که پیروزی‌ها تثبیت شده نیست. هر لحظه ممکن است یک گروه شورشی منطقه‌ای به چنگ آورد تا ارتش اسد را عقب براند. آنها بر این باورند که تسخیر دوباره پالمیرا به دست داعش و عقب راندن ارتش اسد استدلال آنها را ثابت می‌کند. در همین رابطه سی‌ان‌ان می‌افزاید: «تحلیلگران اطلاعاتی معتقدند که حمله داعش به پالمیرا یادآور شکنندگی میدان جنگ و وضعیت جنگی است.» اگرچه ارتش اسد موفق شده بخش‌هایی از کشور را تسخیر اما هنوز بخش‌های زیادی از شمال و شرق سوریه در دست جریان افراط است و ارتش سوریه به آنجا دسترسی ندارد. ارتش اسد اکنون پس از چند سال جنگ داخلی خسته و فرسوده شده است. او اکنون باید بر نیروهای شبه‌نظامی و غیرمنظم که «نیروهای دفاع ملی» نامیده می‌شوند اتکا کند. او هنوز به متحدان خود نیازمند است. آرام ساختن حلب و بازگرداندن زندگی به آن منابع زیادی می‌خواهد. تسخیر حلب به دست ارتش سوریه به معنای آزادی کل سوریه نیست. اکنون النصر(فتح الشام) شمال غرب ادلب را در دست دارد، داعش کنترل منطقه رقه و دیرالزور را در دست دارد. نیروهای کرد بیشتر مناطق مرزی با ترکیه و شهرهای قامشلی و حسکه را در دست دارند. اکنون شرایط به‌گونه‌ای است که اسد دست برتر برای صلح دارد اما هیچ مشوقی در دست ندارد. با این حال، جامعه بین‌الملل دیدگاه مطلوب‌تری به اسد نسبت به سال ۲۰۱۱ دارد.

نبردی بی‌رحمانه

دولت آمریکا که روزگاری صلح در سوریه را با حضور اسد منتفی اعلام کرده بود اکنون به‌دنبال تعامل با روسیه علیه تروریسم است. حمایت آمریکا از کردهای سوری، به مثابه کارآمدترین متحد آمریکا علیه داعش، کاهش خواهد یافت. شبه‌نظامیان شیعی و متحدان اسد به او در زدودن آثار تروریسم از این کشور کمک خواهند کرد. با این حال، «سمی فرقه‌ای» در کالبد سوریه جاری است که به این زودی‌ها از جسم بی‌جان سوریه خارج نمی‌شود. نبردی بی‌رحمانه برای تصرف حلب از سوی تمام طرف‌ها جریان داشت. تنها گروهی که در این میان متحمل بزرگ‌ترین ضربات شدند مردم بودند. اکنون شرایط سوریه به نفع روس‌ها نیز شده است. فدریکا موگرینی، روز دوشنبه اعلام کرد که هیچ یک از کشورهای اروپایی خواستار وضع تحریم‌های بیشتر علیه روسیه نیستند. سی‌ان‌ان می‌افزاید: «اسد و پوتین می‌توانند با مصونیت کامل حملات خود را انجام دهند و هیچ تهدید یا مقابله به مثلی در برابر آنها وجود ندارد.» در این میان سرنوشت گروه‌های شورشی نیز جالب است. آنها چند راه دارند: یا تسلیم اسد شوند؛ یا شرایط را برای صلح مهیا کنند یا با سایر گروه‌های رادیکال- به ویژه در استان ادلب، دست یاری داده و متحد شوند تا بقایشان تضمین شود. شاید یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای اسد در حلب متفرق کردن گروه‌های شورشی و پاره کردن زنجیره اتحاد میان آنها بود. برخی از این گروه‌ها ممکن است به گروه‌های رادیکال‌تری جذب شوند. سی‌ان‌ان می‌افزاید ترامپ تمایلی ندارد تا از شورشیان میانه رو حمایت کند. ترامپ گفت: «ما نمی‌دانیم این شورشیان میانه رو چه کسانی هستند.» ممکن است حامیان شورشیان وارد معرکه شوند و کفه ترازو را دگرگون سازند. سی‌ان‌ان معتقد است که پیروزی شورشیان به گرایش دولت‌های منطقه به‌ویژه ترکیه، قطر، عربستان و سایر شیخ‌نشین‌های عربی بستگی دارد. شیخ محمد بن‌عبدالرحمان الثانی، وزیر خارجه قطر می‌گوید: «سقوط حلب به این معنا نیست که ساکت بنشینیم و تسلیم اسد شویم.»

آشفتگی در حلب

اکنون که حلب در آستانه آزادی است بحث‌هایی درباره امدادرسانی و امکان کشتار که صورت می‌گیرد در حال انتشار است. سی‌ان‌ان در گزارشی دیگر به قلم «ایوان مک کردی» و «امانوئلا گرینبرگ» می‌نویسد که اولین گام در حلب کمک‌های بشردوستانه برای مردمی است که جز موشک، گلوله و بمباران چیز دیگری نمی‌شناسند. دیده‌بان سوری حقوق بشر می‌گوید: «هر ساعت در حلب سلاخی‌هایی صورت می‌گیرد.» معلوم نیست در پس این کشتارها چه کسی یا کسانی هستند. برخی انگشت اتهام را به سوی اسد نشانه می‌روند و می‌گویند سربازان سوری آخرین نیروهای شورشی را گردن می‌زنند. برخی دیگر می‌گویند شورشیان مانع فرار مردم می‌شوند و از آنها به‌عنوان سپر استفاده می‌کنند. برخی هم بر این باورند که گروه‌های مرتبط با داعش و النصره به سلاخی مردم روی آورده‌اند تا با هراس افکندن در دل آنها مانع فرار مردم شوند.

به گزارش سی‌ان‌ان، اکنون فضای توییتر هم مملو از پیام‌های مردم مبنی بر کمک است. برخی از این پیام‌های توییتری می‌گویند: «بچه‌ها گریه می‌کنند، درخواست و تماس برای کمک فراوان است. اما کاری نمی‌توانیم انجام دهیم.» نیروهای ارتش سوریه در مناطق تسخیر شده خانه به خانه در جست‌وجوی شورشیان هستند. اما تمام سوریه آن چیزی نیست که رسانه‌های غربی به تصویر می‌کشند.

نبرد شام در فاز آخر