حسن حسن و جمعی از نویسندگان

مترجم: محمدحسین باقی

در بخش قبل اشاره شد که داعش در راستای تولید ادبیات جهادی بر ایدئولوگ‌هایی اتکا دارد. منابع فکری داعش عبارت است از برخی روحانیون سعودی مانند خالد الراشد، ناصر الفهد، سلیمان بن ناصر العلوان، عمر بن احمد الحزیمی، علی بن خضر الخُدَیر و حمود بن عُقلاء الشعیبی. برخی دیگر از منابع فکری داعش عبارت است از ایدئولوگ‌های القاعده مانند ابو محمد المقدیسی و عبدالقدیر بن عبدالباز. الفهد بارها بیعت خود را با «دولت اسلامی» اعلام کرد و کتاب الشعیبی در مورد عدم جوازِ کمک از کفار نیز برای داعش بسیار مهم و البته تاثیرگذار بوده است. الخُدَیر و الراشد از کسانی هستند که داعش ارجاعات بسیاری در قلمرو خود به آنها و نوشته‌هایشان می‌دهد. آنها رویکرد خصمانه‌ای نسبت به تشریع، شیعیان و صوفیه دارند. در این بخش به برخی دیگر از ایدئولوگ‌ها و منابع فکری داعش اشاره می‌شود.

البته، آموزه‌های المقدیسی قابل استفاده برای تمام جوامع مسلمانی است که به اقداماتی پایبندند که «دولت به اصطلاح اسلامی» آن را غیر اسلامی می‌پندارد مانند عضویت در حزب بعث یا اتحاد با غرب و دولت‌های منطقه‌ای. البته او نیز منتقد داعش است. برای مثال، المقدیسی عملیات شورشیان سوری با کمک ائتلاف آمریکا علیه «دولت اسلامی» را به مثابه عملی ارتدادآمیز تقبیح کرد. ایدئولوگ دیگری که نام او مورد استناد داعش است «عبدالقدیر بن عبدالعزیز» نام دارد که به «سید امام الشریف» نیز معروف است و فرد دیگر «دکتر فضل» یک جهادگرای مصری است که دیدگاه‌های افراطی خود را پس از آزادی از زندان در قیام‌های سال ۲۰۱۱ مورد بازنگری قرار داد. تاثیرگذارترین کتاب او «راهنمای جامع برای جست‌وجوی دانش شریف» نام دارد. ابوعلی الانباری، از روحانیون برجسته داعش، در سخنرانی‌های خود بارها به این کتاب اشاره می‌کرد اگرچه او مدعی بود که نویسنده از دیدگاه‌های خود عقب نشینی کرده است. الانباری در یکی از سخنرانی‌های خود به عبدالعزیز هم اشاره کرد و توضیح داد که مسلمانی که به پارلمان می‌پیوندد مرتد است حتی اگر بخواهد از این وسیله برای پیشبرد اهداف دین بهره جوید. توضیح عبدالعزیز، چنان‌که از سوی الانباری مورد اشاره قرار گرفت، به مفتی سابقِ سعودی یعنی عبدالعزیز بن باز اشاره دارد که استدلال می‌کرد عضویت در پارلمان منوط است به نیت آن عضو.

چنین ایده‌هایی درباره نهادهای مدرن و هنجارهای دموکراتیک از سوی داعش مورد استفاده قرار می‌گیرد تا جنگ علیه اعضای نیروهای نظامی و امنیتی در کشورهای مسلمان را توجیه کند. آنها همچنین برای مرتد شناخته شدن اسلام‌گرایان و روحانیون برجسته‌ای کاربرد می‌یابد که بخشی از نهادهای رسمی مذهبی هستند. الانباری که قدیمی‌ترین و عالی‌ترین مقام در ساختار داعش تا زمان مرگش در مارس ۲۰۱۶ بود، ۴۰ سخنرانی با هدف تبیین ایدئولوژی مذهبی این گروه انجام داد. این سخنرانی‌ها بر نامشروع بودن نهادها در کشورهای اسلامی مانند مساجد و دادگاه‌ها متمرکز بود. او خشم و نفرت ویژه‌ای از شیعیان، صوفی‌ها، اخوان المسلمین و جریان اصلی سلفی‌گری داشت. (او گاهی با لحنی تحقیرآمیز سلفی‌ها را «مرجئه» می‌نامید). او در یکی از سخنرانی‌هایش این سلفی‌ها را «پوچ ترین» گروه‌ها در میان مخالفان داعش نامید و این بازتاب نبرد سخت ایدئولوژیک میان این دو گروه از زمان ظهور داعش در عراق و سوریه است.

نسل صحوه

بسیاری از روحانیونی که «دولت اسلامی» برای توجیه ایدئولوژی ضد شیعی خود به آنها اشاره می‌کند از «نسل صحوه» یا سایر گروه‌های مرتبط با جنبش صحوه هستند. برخی از اعضای این نسل عبارت است از «ابراهیم الفارِس»، «محسن العواجی»، «محمد البَراک»، «حمود العُماری»، «محمد النُجَیمی»، «سعد الدورهیم» و همتایانشان از مصر و جاهای دیگر هستند مانند «عمر عبدالرحمان» که گاهی از او با عنوان «شیخ نابینا» یاد می‌شود. این روحانیون نسبت به تشیع بسیار صریح سخن می‌گویند. برای مثال، «الفارِس» در نوشته‌های گسترده خود شیعه را «نماد خیانت» معرفی کرد و به نقل از ابن تیمیه مدعی شد: «منشأ تمام فتنه‌ها و فجایع شیعیان هستند و بسیاری از شمشیرهایی که علیه اسلام از نیام بیرون کشیده شد از سوی آنها بود». با این حال، برخی از این روحانیون به‌ویژه حمود العماری تاکید می‌کنند درحالی‌که شیعه را گروهی منحرف می‌پندارند اما خشونت علیه غیرنظامیان شیعی - بر خلاف دکترین داعش- غیرقابل پذیرش است. در ساختار سازمانی داعش، «ترکی البنعلی» از بحرین نفر دوم پس از الانباری بر حسب میزان نفوذ است.

بر اساس یک بیوگرافیِ آنلاین، بن‌علی مرید و شاگرد «سلمان العوده» است که یک چهره برجسته در «صحوه»ی سعودی است. بن‌علی مدعی است که او و العوده پیش از اینکه العوده «به سمت بدتر شدن برود» [یعنی پیش از آنکه میانه روتر شود] دوستان نزدیکی بودند. بن‌علی با «حجاج العجمی»، یک روحانی کویتی و فعال سلفی که به خاطر فعالیت‌هایش در جمع آوری پول برای گروه‌های رادیکال شورشی در سوریه شهره است، پیوند داشت. بن‌علی همچنین تحت تاثیر «عبدالعزیر الطریفی» نیز بود که یک روحانی برجسته سعودی از نسل صحوه است که در آوریل ۲۰۱۶ از سوی مقام‌های سعودی به‌دلیل انتقاد از اصلاحات مذهبیِ غربگرای ریاض دستگیر شد. او هنوز از الطریفی به نیکی سخن می‌گوید و نوشته‌های او را توصیه می‌کند. بن‌علی پیش از سفر به سوریه در سال ۲۰۱۳ برای پیوستن به داعش به‌عنوان یک مفتی جهادی از طریق ارتباط با ۱۴ روحانی برجسته سعودی در منطقه اعتباری به دست آورد. در سال ۲۰۰۹، المقدیسی به بن‌علی اجازه داد تا تدریس کرده و فتوا صادر کند. او نیز با نام مستعار «ابو حمام العطاری» چنین کرد. اعضای «دولت اسلامی» آموزه‌ها و فتاوای بن‌علی را برجسته کردند تا تلاش‌ها برای بی اهمیت انگاشتن وزن مذهبی او از سوی روحانیون دیگر مانند المقدیسی را خنثی سازند. اگرچه بن‌علی وزن تئوریک اندکی نسبت به برخی روحانیون دیگر دارد، اما فعالیت‌های جهادی اولیه‌ او به داعش کمک کرد تا ادعا کند که در فقه جهادی ید طولایی دارد. این باعث می‌شود او برای دفاع داعش از خود علیه اتهامات سایر جناح‌های جهادی دیگری که مدعی بودند ایدئولوژی این گروه به قدر کافی ریشه در فقه جهاد ندارد مفید باشد. یک روحانی برجسته داعشی خاطر نشان کرده بود که اقتدار پذیرفته‌ شده بن‌علی پیش از عضویت او در داعش هم شاهدی است بر اعتبار این گروه و هم شاهدی است بر فقدان اعتبار منتقدان القاعده‌ای‌اش، زیرا آنها قبلا اعتبار او را تایید کرده بودند.