نگرانی از جنگ فرقه‌ای

دنیای اقتصاد: امروز سومین روز از آغاز عملیات در موصل است. در همین آغاز کار اما و اگرهایی مطرح شده است. این بار اما و اگرها به مداخلات این یا آن کشور مربوط نیست بلکه به نفس عملیات و تحولات پس از آن مربوط است. نیروهای عراقی با پشتوانه آمریکا نبردی سرنوشت‌ساز را در موصل با هدف آزادسازی آن آغاز کرده‌اند اما هیچ طرحی برای دوران پساداعش در موصل در نینداخته‌اند و نگفته‌اند پس از خروج داعش از آنجا چه خواهند کرد. به گزارش رویترز، مقام‌های آمریکایی ضمن اذعان به شکاف‌ها و خطرات در برنامه‌ آزادسازی موصل اعلام کردند که احتمال دارد موصل پس از اخراج داعش وارد دوره‌ای از نبرد فرقه‌ای و تصرف زمین از سوی گروه‌ها، قبیله‌ها و افراد شود. با این حال، برخی می‌گویند اکنون که داعش تضعیف شده وقت آن است که به این گروه حمله کنیم. این دسته می‌گویند «آلترناتیو» - یعنی انتظار برای فروکش کردن سیاست‌های فرقه‌گرایانه جناح‌های مختلف در عراق- غیرواقع‌گرایانه است.

مقام‌های غربی و عراقی می‌گویند طرح‌ها برای اداره موصل و کمک به صدها هزار آواره‌ای که از این شهر می‌گریزند همچنان برقرار است. اما مساله این است که فرض کنیم موصل هم آزاد شود آینده عراق چه خواهد شد؟ آیا این کشور به ثبات خواهد رسید؟ رویترز می‌نویسد چنین به نظر می‌آید که آزادی موصل آغاز بحران در این کشور میان مناطق مختلف باشد. اولین نقطه کرکوک است که مناقشات دولت مرکزی با کردستان از آنجا مشتعل خواهد شد. رویترز معتقد است در یک صورت اوضاع موصل به آرامش می‌رسد: اینکه آیا تقسیم قدرت میان اهل سنت، کردها، اقلیت ترکمن، مسیحیان و ایزدی‌ها و دیگران صورت خواهد گرفت یا خیر.

آمریکا به تکرار در سال‌های اخیر دریافته که پیامد هر جنگی بی‌ثباتی است. به تعبیر دیگر، نتیجه و محصول هر جنگی می‌تواند خطرناک‌تر و بحرانی‌تر از خود جنگ باشد. این گزارش می‌افزاید آمریکا در سال ۲۰۰۳ به عراق حمله کرد بدون اینکه طرحی برای آینده این کشور داشته باشد و بدون اینکه نیروی کافی در این کشور مستقر کرده باشد. نتیجه چه شد؟ این وضعیت به هرج و مرجی انجامید که با گذشت ۱۳ سال هنوز دست از سر عراق برنداشته است. اگرچه در بامداد دوشنبه ارتش عراق با پشتیبانی آمریکا عملیات بازپس‌گیری موصل را شروع کرد اما هفته‌ها طول خواهد کشید تا نتیجه‌ای از آن به دست آید. رویترز تخمین می‌زند که ۴ تا ۸ هزار داعشی در موصل باشند. این شهر احتمالا نه هفته‌ها که ماه‌ها صحنه درگیری خواهد بود. نیروهای دولتی، مبارزان قبایل اهل سنت و پیشمرگه‌های کرد ابتدا شهر را محاصره و سپس آن را به دست ارتش سپردند.

برت مک گورک، نماینده ویژه اوباما در امور مبارزه با داعش به خبرنگاران گفت: «هیچ چیز حل نمی‌شود مگر با اخراج داعش از موصل و این لحظه‌ای حساس است.» برای اوباما مهم این است که تا پیش از ترک کاخ سفید تا جایی که می‌تواند داعش را عقب بنشاند و سرزمین‌های عراقی را بازپس گیرد. کمتر از ۳ هفته به ۸ نوامبر یعنی آغاز انتخابات ریاست‌جمهوری و انتخاب جانشین اوباما باقی مانده است. برخی مقام‌های دفاعی و اطلاعاتی آمریکا می‌گویند با تجربه‌ای که از گریختن نیروهای عراقی از پیشروی داعش هنگام فتح موصل به دست نیروهای خلافت داریم این سوال مطرح است که آیا اساسا ارتش عراق آمادگی آزادسازی موصل را دارد یا خیر. آنها می‌گویند از این می‌ترسند که نتیجه آزادی موصل کابوسی سیاسی باشد که براساس آن نیروهای مذهبی به جان هم بیفتند و هر یک بخشی از این شهر را متعلق به خود اعلام کند.

در موصل چه می‌گذرد؟

وقتی از دور یا نزدیک، از آسمان یا زمین موصل را می‌نگرید چیزی جز آتش و دود و صدای شلیک خمپاره و گلوله دیده و شنیده نمی‌شود. از یک‌سو صفوف تانک‌ها و خودروهای زرهی دیده می‌شود که نقش پیشقراول دارند و در کنار آنها صفوف نیروهای نظامی دیده می‌شود که پس از توقف آتش خمپاره به سوی روستاها و شهرها یورش می‌برند و خانه به خانه به پاکسازی روستاها و مناطق آزاد شده می‌پردازند. داعش نیز بیکار ننشسته است. تروریست‌های این گروه دور شهر خندق حفر کرده و داخل آن نفت ریخته‌اند. به گزارش نیویورک‌تایمز، داعشی‌ها با آتش زدن بشکه‌های مملو از نفت و نیز با قرار دادن آنها در خودروهایی که بمب‌گذاری شده صفوف نظامیان را هدف می‌گیرند. این گزارش می‌افزاید در ساعات آغازین روز دوشنبه، نیروهای کرد پیشروی برق‌آسایی در شرق موصل داشتند. داعش نیز در واکنش، دست‌کم ۵ خودروی بمب‌گذاری شده را به سوی نیروهای کرد فرستاد تا مانع پیشروی آنها شود. نتیجه، انفجار شدید و دود سفیدی بود که به هوا برخاست. حملات موشکی در زمین یا هوا مانع فرار عامل انتحار شد. سرهنگ سالار جبار، افسر کرد می‌گوید در روز اول ۵ نفر کشته و ۵ نفر دیگر زخمی شدند.

وقتی کردها در مناطق مورد نظر استقرار یافتند بولدوزرها شروع به احداث دیواری در خارج از برخی روستاها کردند تا مانع حملات خودروهای انتحاری شوند. به نوشته نیویورک‌تایمز، داعش با توسل به آتش‌بازی نفتی، ساخت تونل و کار گذاشتن بمب در جاده‌ها و شهرها واکنش نشان می‌دهد. به گزارش الجزیره، نیروهای پیشمرگه اقلیم کردستان عراق که از محور الخازر حمله به داعش در موصل را آغاز کرده‌اند، موفق شدند کنترل روستاهای باصخره، شیخ، بدنه الکبری، بدنه الصغری، شاقولی، خرابه سلطان، اسقف و دو منطقه دیگر در اطراف جبل الاصفر را تنها ظرف چهار ساعت در دست بگیرند. یک منبع از نیروهای پیشمرگه اعلام کرد، نیروهای داعش کاملا سرگردان شده و در حال حاضر نیروهای پیشمرگه در ۱۲ کیلومتری مرکز موصل هستند. پیشمرگه‌ها به دوراهی الحمدانیه رسیده‌اند که تنها هفت کیلومتر با شهر موصل فاصله دارد. اکثر این روستاها خالی از سکنه هستند و نیروهای پیشمرگه از ترس اینکه بمب‌گذاری شده باشند وارد این روستاها نمی‌شوند.

حواشی اخبار موصل

آنچه در حاشیه می‌گذرد بعضا بر متن غلبه دارد. در حاشیه اخبار موصل اتفاقاتی در جریان است. از جمله گفته می‌شود:

۱- ۱۵۰۰ نیروی آموزش‌دیده از سوی ترکیه در عملیات موصل مشارکت دارند. به گزارش رویترز، معاون نخست‌وزیر ترکیه با تایید این خبر گفت نیمی از ۳ هزار شبه‌نظامی عراقی آموزش‌دیده توسط ارتش ترکیه در اردوگاه بعشیقه در عملیات آزادسازی شهر موصل شرکت کرده‌اند و نیم دیگر این نیروها نیز به‌عنوان نیروی ذخیره برای این عملیات در نظر گرفته شده‌اند. با این حال، در روزها و هفته‌های اخیر دولت عراق بر سر حضور نظامیان ترک در این کشور با آنکارا به تنش‌هایی برخورده است.

۲- یک منبع محلی در استان نینوا اعلام کرد «نیروهایی که نیروهای پلیس داعش قلمداد می‌شوند همراه تعدادی از اعضای این گروه علیه ابوبکر البغدادی کودتا کرده‌اند.» یک منبع محلی در استان نینوا در گفت‌وگو با سومریه نیوز عراق اعلام کرد: رئیس «پلیس اسلامی» داعش که ملقب به ابوعثمان و از اهالی موصل است رهبری کودتا علیه ابوبکر البغدادی، سرکرده داعش را برعهده گرفته است. ابوبکر البغدادی از ارتش «العسره» خواسته با این کودتا مقابله کنند. به گفته این منبع محلی، کودتاچیان علیه البغدادی از طریق بلندگو در موصل از بازداشت زن البغدادی و فرار شخص وی به رقه سوریه خبر داده و تاکید کردند که «حکومت البغدادی در موصل به پایان رسیده است.»

۳- همزمان با آغاز عملیات موصل کمیساریای عالی امور پناهجویان سازمان ملل از احتمال آوارگی ۱۰۰ هزار عراقی در نتیجه این عملیات و فرار آنها به سوریه و ترکیه خبر داد. این نهاد بین‌المللی برای حمایت از عملیات امدادرسانی در موصل درخواست کمک ۶۱ میلیون دلاری کرد.