حاشیه‌های یک انتخاب جنجالی

دنیای اقتصاد: سازمان ملل روزهای پرهیجانی را پشت‌‌سر می‌گذارد. روزهای منتهی به انتخاب دبیرکل این سازمان روزهای پر رفت و آمد، پر هیاهو و پرمشغله‌ای برای کارمندان و البته هیات‌های سیاسی مستقر در این سازمان است. این انتخاب جنب و جوش فراوانی در راهروهای سازمان ملل به وجود آورده و هیات‌های بسیاری از گوشه و کنار دنیا مشغول رایزنی و گفت‌وگو برای انتخاب دبیر کل جدید سازمان ملل بودند.

اگرچه ۱۰ نفر برای سمت دبیرکلی سازمان ملل متحد نامزد شده بودند اما پس از پنج دور رای‌گیری و در دور ششم، آنتونیو گوترس (یا گوترز) توانست بر رقیبانش پیروز شود. او در پنجمین رای‌گیری توانسته بود ۱۲ رای مثبت در برابر سه رای ممتنع از اعضای شورای امنیت کسب کند اما روز پنج‌شنبه در آخرین دور، ظاهرا هیچ‌کدام از اعضای دائم شورا با ریاست او مخالفت نکردند. در همین زمینه، نیویورک‌تایمز می‌نویسد: «شورای امنیت روز پنج‌شنبه رسما توصیه کرد که آنتونیو گوترس، نخست‌وزیر سابق پرتغال، دبیر کل بعدی سازمان ملل باشد.» این گزارش می‌افزاید: هیات‌هایی که نماینده ۱۵ عضو شورای امنیت بودند (به علاوه اعضای ۵ عضو دائمی) پشت درهای بسته نام گوترس را برای تایید نهایی به مجمع عمومی فرستادند. شورای امنیت تا پایان اکتبر برای تعیین دبیر کل بعدی فرصت داشت. از این‌رو نهایی شدن نخست‌وزیر پیشین پرتغال موجب شگفتی ناظران سیاسی شد. قرار است هفته جاری مجمع عمومی سازمان ملل دبیرکلی گوترس را به رای بگذارد. اگرچه عمدتا این رای‌گیری جنبه نمایشی دارد اما به احتمال قریب به یقین او نهمین دبیرکل سازمان ملل خواهد بود.

دبیر کل جدید کیست؟

به گزارش نیویورک‌تایمز، گوترس ۶۷ ساله متولد لیسبون پایتخت پرتغال، از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۲ نخست‌وزیر پرتغال و بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ برای ۱۰ سال، کمیسر عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان بود. او در رشته فیزیک و مهندسی الکترونیک تحصیل کرده و فعالیت سیاسی خود را با عضویت در حزب سوسیالیست پرتغال در سال ۱۹۷۴ آغاز کرد. گوترس پس از رای شورای امنیت نخستین سخنرانی اش را به چهار زبان انگلیسی، فرانسه، اسپانیایی و پرتغالی ایراد کرد. وی در ابتدای سخنانش، در لیسبون پایتخت پرتغال، گفت این تاییدیه را «با تواضع و تشکر» می‌پذیرد. گوترس در سخنان خود افزود که جهان با مشکلات بی‌شماری دست و پنجه نرم می‌کند و سازمان ملل چالش‌های زیادی پیش رو دارد. او گفت که شورای امنیت با سرعت و اجماع وی را برگزیده و ابراز امیدواری کرد که این موضوع نمادی باشد از وفاق و همبستگی شورای امنیت برای مقابله با چالش‌های عصر حاضر. وی وعده داد که تمام تلاش خود را برای کمک به مردم آسیب‌پذیر، قربانیان جنگ، تروریسم و بی‌عدالتی به کار ببندد.

پشت پرده انتخاب آقای دبیر کل

آنتونیو گوترس روابط دوستانه‌ای با بان کی مون، دبیرکل فعلی سازمان ملل دارد. بان کی مون با استقبال از انتخاب گوترس، وی را «بهترین گزینه» برای جانشینی‌اش خواند و گفت: «ما در طول دوران طولانی و ممتاز خدمت او به‌عنوان کمیسر عالی سازمان ملل در امور پناهندگان با هم کار کردیم. او شفقت عمیق خود را نسبت به میلیون‌ها نفری که ناگزیر به ترک خانه‌هایشان شده‌اند نشان داد.» گفته می‌شود دوستی نزدیک او با آقای بان یکی از دلایل انتخاب او بوده است. دومین دلیلی که گفته می‌شود باعث انتخاب گوترس شده تجربه او در امور پناهندگان بوده است. او که در دوران مسوولیت خود بر امور پناهندگان کمتر حاشیه‌ساز بوده، در میزگرد گاردین گفته بود در صورت انتخاب به‌عنوان دبیر کلی از تجربیات خود در حوزه پناهندگان به‌خوبی استفاده می‌کند. با توجه به وقوع بحران گسترده مهاجرت و پناهندگی از تابستان سال گذشته، به نظر می‌رسد تجربیات او یکی از برگ‌های برنده او بوده است.

اما به نظر می‌رسد دلیل سومی هم برای انتخاب او وجود داشته باشد. با توجه به اینکه روسیه یکی از اعضای دائم شورای امنیت است و در تحولات سوریه نیز نقش بسیار مهمی دارد خبر انتخاب او را «ویتالی چورکین» رئیس دوره‌ای شورای امنیت در برابر خبرنگاران اعلام کرد. چورکین در حضور خبرنگاران اعلام کرد که کشور متبوعش از گزینه دیگری برای دبیر کلی حمایت می‌کرد. این دور از دبیر کلی سازمان ملل به اروپا تعلق داشت و گفته می‌شد با توجه به اینکه تا کنون از اروپای شرقی کسی در این مسوولیت قرار نداشته و همچنین زنی در این جایگاه قرار نگرفته است، «کریستالینا جورجیوا»، کمیسر اتحادیه اروپا از بلغارستان، به این سِمت انتخاب خواهد شد. چورکین نماینده روسیه در سازمان ملل از دبیر کلی جورجیوا حمایت کرده بود؛ جورجیوا هفتمین زنی است که به رقابت برای احراز رای اکثریت شورای امنیت وارد شد، اما دست آخر بخت با یک مرد همراه شد. از آنجا که مخالفت‌های روسیه با دبیر کلی گوترس به موافقت تبدیل شد، ممکن است امتیازهایی ردوبدل شده باشد. احتمال دارد یکی از معاونان او از روسیه یا اروپای شرقی باشد.

گوترس کاندیدای مورد علاقه کشورهای اروپای غربی است و این به‌رغم انتقادهای تند بازرسان داخلی سازمان ملل است که به گزارش وال‌استریت‌ژورنال در آوریل گذشته او را به سوءمدیریت متهم کرده بودند. در انتخاب او ظاهرا دو بلوک غرب و شرق بار دیگر در برابر هم صف آرایی کرده بودند. ایرینا بوکووا، رئیس کنونی یونسکو و از افراد مورد علاقه روسیه، کاندیدای دیگری بود که به داشتن مواضع ضداسرائیلی مشهور است. خانم بوکووا پارسال هنگامی که رهبران دولت‌های غربی به‌دنبال اشغال اوکراین از جانب روسیه، دعوت کرملین برای شرکت در رژه سالانه پیروزی (در جنگ جهانی دوم) را رد کردند، به مسکو رفت و در کنار پوتین در مراسم شرکت جست. بی‌جهت نیست اگر گفته شود یکی از دلایل مخالفت روسیه که بعد به موافقت تبدیل شد بده‌بستان‌های پشت‌پرده میان این کشور با بلوک غرب و به‌ویژه با گوترس است.

یک کاندیدای زن دیگر، خانم سوزانا مالکوررا، وزیر امور خارجه آرژانتین بود که مدتی ریاست امور کارکنان سازمان ملل در دفتر دبیرکل را برعهده داشت و به گفته محافل مطبوعاتی، نامزد مورد علاقه دولت اوباما محسوب می‌شد؛ ولی او با استفاده از موقعیت خود در سازمان کشورهای قاره آمریکا جلوی بحث‌های مربوط به وضعیت نابسامان حقوق بشر و نقض آشکار و مداوم آن در ونزوئلا را گرفت و این امر در کارنامه دیپلماتیک او ثبت شد. از سوی دیگر، با توجه به نقش او در سازمان ملل در ارتباط با مساله جزیره «مالویناس»، با مخالفت احتمالی بریتانیا هم رو به رو بود، بریتانیایی که در شورای امنیت دارای حق وتو است.

در جریان انتخاب دبیر کلی سازمان ملل متحد ۱۳ نفر از شخصیت‌های سیاسی جهان و مقامات فعلی سازمان ملل خود را نامزد این سمت کرده بودند که سه نفر از آنها به‌تدریج انصراف دادند و شورای امنیت در نشست‌های پی در پی خود در طول ۳ ماه گذشته به بحث و بررسی در مورد ۱۰ نامزد باقی مانده پرداخت. این ۱۰ نفر شامل «هلن کلارک» نخست‌وزیر سابق نیوزیلند، «کریستینا جورجیوا» کمیسر همکاری‌های بین‌المللی اتحادیه اروپا از بلغارستان، «آنتونیو گوترس» از پرتغال، «ووک یرمیچ» از صربستان، «میر اسلاو یاژچاک» از اسلوواکی، «دانیلو تورک» از اسلوونی، «سوزانا مالکورا» از آرژانتین، «ایرینا بوکووا» مدیر کل یونسکو از بلغارستان، «ناتالیا گرمن» از مولداوی و «سرحان کریم» از مقدونیه بودند.

اما و اگرهای انتخاب دبیرکل

بان کی مون ۷۲ ساله که اهل کره‌جنوبی است، در پایان سال ۲۰۱۶ از سمت خود کناره‌گیری می‌کند و دبیر کل جدید سازمان ملل از اول ژانویه ۲۰۱۷ (۱۲ دی ۱۳۹۵) تصدی امور را برعهده خواهد گرفت. بان کی مون از اول ژانویه ۲۰۰۷ (۱۱ دی ۱۳۸۵) کار خود را به‌عنوان دبیر کل سازمان ملل آغاز کرد. وی جانشین کوفی عنان شده بود. سنت رایج در سازمان ملل متحد، گردش پست دبیرکلی در میان کاندیداهای پنج قاره و بلوک‌های منطقه‌ای است. روال انتخاب دبیر کلی سازمان ملل به دلیل عدم شفافیت همواره از سوی گروه‌های اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد جهان از جمله گروه «کمپین یک نفر برای ۷ میلیارد نفر» و گروه «The Elders» که نلسون ماندلا رهبر فقید آفریقای جنوبی بنیانگذار آن بود، مورد انتقاد قرار گرفته است. انتقاد این است که اولا، چرا انتخاب دبیرکل پشت درهای بسته برگزار می‌شود. دوم، اینکه چرا یک نفر باید برای ۷ میلیارد نفر تصمیم بگیرد. با این حال، نیویورک‌تایمز در گزارشی به نقل از گوترس فرآیند انتخاب را «در نهایت شفافیت» اعلام کرد. این گزارش به نقل از دبیر کل جدید می‌نویسد: «فرآیند انتخاب فرآیندی نمونه از شفافیت و صراحت بود.» او با اشاره به اجماع اعضای شورای امنیت برای انتخاب او- با وجود شکاف‌های فراوان - این انتخاب را «لحظه‌ای نمادین» توصیف کرد.

اما نکته مهم در این دور از رقابت‌های دبیرکلی حضور ۷ زن در میان رقبا بود. بسیاری از دیپلمات‌ها و گروه‌های مردم نهاد امیدوار بودند که دبیرکل سازمان ملل پس از ۷۱ سالی که از عمر این سازمان می‌گذرد «زن» باشد. اگرچه این بار هم این اتفاق رخ نداد و بار دیگر اعتراضاتی را سبب شد اما گوترس وعده داد که در انتخاب مسوولان برای پست‌های ارشد نامزدی زنان را مد نظر داشته باشد. به نوشته نیویورک‌تایمز‌ «او سخنی از این بر زبان نیاورد که چگونه به پیشبرد حقوق زنان خواهد پرداخت.» در هفته جاری قرار است ۱۹۳ عضو مجمع عمومی در مورد نامزد شورای امنیت رای دهند.