توافق شکننده بـرای آینـده سوریه عکس: AFP

گروه جهان: روسیه و آمریکا اوایل دیروز بر سر طرحی جدید برای کاهش خشونت در سوریه به توافق رسیدند؛ توافقی که اگر موفقیت‌آمیز از کار در آید برای اولین‌بار می‌تواند نیروی دو قدرت جهانی را با یکدیگر علیه داعش ترکیب کند. این توافق پس از ۱۰ ماه تلاش ناکام برای توقف درگیری‌های ۵ ساله در سوریه و رسیدن به یک راه‌حل سیاسی به‌دست آمد. به گزارش نیویورک‌تایمز، وزرای خارجه آمریکا و روسیه پس از چند هفته مذاکرات فشرده توانستند به توافقی - به تعبیر برخی نسبی- برای سوریه دست یابند؛ توافقی که به تعبیر باراک اوباما با عمیق‌ترین «بی‌اعتمادی» میان روس‌ها و آمریکایی‌ها همراه بود زیرا هریک از دو کشور رویکرد خاص خود در سوریه را پیش گرفته و به حمایت از گروه موردنظر خود می‌پردازد.

نیویورک‌تایمز با ترسیم فضایی که در آن مذاکرات برای آینده سوریه به نتیجه رسید می‌نویسد مذاکرات کرملین- کاخ سفید «در فضایی سخت به نتیجه رسید؛ فضایی که طی بیشتر دوران اوباما با تنش همراه بود؛ فضایی که با هک‌کردن‌های سایت‌ها و مراکز آمریکایی به‌دست روس‌ها همراه بود؛ فضایی که در آن دونالد ترامپ به حمایت و تحسین از ولادیمیر پوتین پرداخت؛ فضایی که در آن روس‌ها با حملات خود در سوریه برخی متحدان آمریکا را هدف قرار دادند.» این روند جدید که قرار است از فردا در سوریه آغاز شود با بدبینی فراوان سوری‌ها (از تمام جناح‌ها) مواجه شد که خطر شکست و فروپاشی را در دل خود دارد. این چیزی است که پنتاگون و جان کری آن را تایید کرده‌اند. نیویورک‌تایمز به نقل از وزیر خارجه آمریکا می‌نویسد: «هیچ‌کس این توافق را بر پایه اعتماد بنا نکرد اما اساس آن را بر نظارت و موافقت قرار دادیم.» به تعبیر کری، این طرح با تداوم ۷ روزه «کاهش واقعی خشونت» و دسترسی گسترده و نامحدود بشردوستانه به مناطق ویران شده حلب و سایر مناطق محاصره‌شده شروع می‌شود. این توافق که به «برنامه کاری» معروف است چند بند دارد که مهم‌ترین آن آتش‌بس آزمایشی است که از صبح فردا آغاز می‌شود و در پی آن تمامی طرف‌ها از جاده کاستیلو در شمال حلب عقب‌نشینی می‌کنند و توقف درگیری‌ها در جنوب و غرب حلب تضمین می‌شود. به نوشته نیویورک‌تایمز، اگر این طرح اجرایی شود، روسیه و آمریکا یک «مرکز اجرایی» برقرار می‌کنند که بر اساس آن داده‌های هدف به اشتراک گذاشته شده و بمباران النصره و داعش به‌صورت هدفمند و با هماهنگی طرفین شروع خواهد شد. به تعبیر دیگر، اگر طرح آتش‌بس توافقی در سوریه اجرا شود و ۷ روز دوام بیاورد، حمله مشترک روسیه و آمریکا به مواضع گروه‌های تروریست آغاز می‌شود.

نیویورک‌تایمز می‌افزاید یکی از عناصر کلیدی این طرح این است که روسیه باید نیروهای اسد را از انجام حمله هوایی در مناطقی که در دست النصره،داعش یا سایر نیروهای اپوزیسیون است، بازدارد. ایالات‌متحده امیدوار است که این اقدام از فروریختن بمب‌های بشکه‌ای و استفاده از گازهای شیمیایی را پایان دهد. در مقابل، ایالات‌متحده نیز نیروهای اپوزیسیون تحت‌امر خود را تشویق می‌کند که از النصره فاصله بگیرند. البته طرفین در مورد کارگر افتادن این طرح ملاحظاتی دارند. الجزیره می‌نویسد یکی از محورهای اصلی این توافق عقب نشینی نیروهای ارتش سوریه از مناطق اشغال شده در حلب است. این اقدام باعث می‌شود روند کمک‌رسانی به این منطقه تسریع شود. نیویورک‌تایمز می‌نویسد: «پنتاگون به‌طور اخص نسبت به نیات بلندمدت روس‌ها در سوریه بدبین است.» از سوی دیگر، اشتون کارتر، وزیر دفاع آمریکا نیز نسبت به همراهی اسد یا پوتین با این طرح ابراز بدبینی کرده است. کری، در حالی که لاوروف در کنارش ایستاده بود، گفت: «معتقدیم اگر این طرح اجرایی و دنبال شود، از این ظرفیت برخوردار است تا به نقطه عطف و به یک تغییر برسد.» یکی از بندهای این توافق به اشتراک‌گذاری اطلاعات میان روسیه و آمریکا است؛ مساله‌ای که در دولت اوباما اختلاف‌نظرهایی بر سر آن وجود دارد زیرا طرف آمریکایی، روس‌ها را متهم می‌کند که ظرف یک سال گذشته قوای نظامی خود را برای سر پا نگه داشتن اسد و هدف قرار دادن شورشیان تحت حمایت آمریکا صرف کرده است.

کارشناسان معتقدند نشست گروه ۲۰ در چین در رسیدن به این آتش‌بس مهم بود. با این حال نیویورک‌تایمز می‌افزاید: «اگر بمباران النصره باعث کشته شدن شهروندان شود - به دلیل مجاورت شورشیان با غیرنظامیان- محدودیت‌هایی در مورد مقصر شناختن متهم وجود دارد.» رهبران پنتاگون بر این باورند که به اشتراک‌گذاری داده‌ها با روس‌ها باعث می‌شود آنها به اطلاعاتی در مورد اینکه آمریکایی‌ها چگونه هدف را شناسایی و مورد حمله قرار می‌دهند، دست یابند. این در حالی است که نیروهای دو کشور در نقاطی از اروپا به صف آرایی در برابر هم پرداخته‌اند. به نظر می‌رسد روس‌ها از این توافق برای چانه‌زنی بر سر اوکراین هم استفاده کنند. شاهد این سخن آن است که لاوروف در عین حالی که به تمجید از این توافق پرداخت اما «تحریم‌های خودخواهانه» علیه روسیه به دلیل ضمیمه کردن کریمه را مورد انتقاد قرار داد. با این حال، این روزنامه آمریکایی اشاره‌ای دیگر هم داشته که حائز اهمیت است.

نیویورک‌تایمز می‌نویسد: برای کری رسیدن به توافق ماموریتی شخصی بود. او برای تعهد نظامی بیشتر در سوریه و اقدام نظامی قاطعانه‌تر در این کشور تحت‌فشار بود و همین ممکن است او را در تقابل با برخی «باز»های کاخ سفید و کنگره قرار دهد. برخی در دولت اوباما از این می‌ترسند که اگر این دوره گذار به خوبی مدیریت نشود، باعث خلأ قدرتی شود که ایران و روسیه و برخی دیگر از گروه‌ها از آن نفع ببرند. باید نیم نگاهی هم به اپوزیسیون سوری داشت. مخالفان سوری دیدگاه متنوعی در مورد این آتش‌بس دارند. برخی از گروه‌های اپوزیسیون معتقدند این آتش‌بس فرصت لازم را در اختیار مسکو- واشنگتن برای هدف قراردادنشان می‌گذارد. برخی دیگر این توافق را به مثابه تجهیز بیشتر خود برای مقابله با النصره می‌پندارند. زمان‌بندی این توافق هم مهم است. مخالفان سوری می‌گویند این آتش‌بس زمانی به‌دست آمد که روس‌ها و سوری‌ها دست برتر را داشتند. آنها معتقدند این توافق زمانی به‌دست آمد که نیروهای اسد با پشتیبانی هوایی روسیه کنترل خود بر مناطقی از حلب را برقرار کرده و بنابراین در موقعیت بالایی برای معامله بودند.

نیویورک‌تایمز اشاره می‌کند که هیچ اقدامی برای پاسخگو کردن طرفی که از بندهای این توافق تخطی ‌کند در نظر گرفته نشده است زیرا اکنون آمریکا فاقد ابزارهای فشار در برابر روسیه است. این توافق همچنین به جنگنده‌های سوری اجازه می‌دهد تا ماموریت‌های پروازی خود در مناطق خاصی را انجام دهد. یکی از نقاط مبهمی که در این توافق وجود دارد و می‌تواند باعث گسست‌های آینده شود این است که آمریکا و روسیه مناطق استقرار داعش و النصره را با توافق یکدیگر هدف قرار خواهند داد اما هیچ تعریف روشنی از «گروه‌های مشروع اپوزیسیون» وجود ندارد و همین از نقاط‌شکننده این توافق است.

پنجره‌ای به روی فرصت‌های جدید

آتش‌بسی که در ماه فوریه به آن دست یافته شد و مورد حمایت سازمان ملل قرار گرفت، بارها از سوی طرفین شکسته شد. الجزیره می‌نویسد ساعات پایانی مذاکرات بود که جان کری با اوباما تماس گرفت و خواستار تایید از سوی او شد. کری گفت: «آمریکا از مایل‌ها دورتر در اینجا حضور یافته زیرا بر این باور است که با همراهی روسیه از این قابلیت برخوردار است تا بر اسد برای توقف درگیری‌ها فشار آورد.»

استفان دی میستورا که پیش از این بارها اعلام کرده بود اگر از این مذاکرات نتیجه‌ای حاصل نشود، از پست خود استعفا خواهد داد با استقبال از این آتش‌بس اعلام کرد که «پنجره‌ای از فرصت‌ها باز شده است.» او افزود طی این ۵ سال بیش از ۴۰۰ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند و میلیون‌ها نفر آواره شده‌اند و اکنون این آتش‌بس فرصتی برای پایان دادن به این جنگ خانمان‌سوز فراهم کرده است.