دست‌نشانده القاعده - ۷ شهریور ۹۵

جنیفر کافارلا
ترجمه: محمدحسین باقی

در بخش قبل اشاره شد که در سال 2013 جولانی برای اولین بار مصاحبه‌ای مفصل با الجزیره انجام داد و مختصات فکری خود را در آن مطرح کرد. او در این مصاحبه النصره را زیرشاخه جنبش القاعده معرفی کرد. جولانی هدف اعلامی النصره در سوریه را چنین خلاصه کرد «...شریعت حاکم باشد، عدالت غالب باشد، بی‌عدالتی کنار زده شود و دولت عاقل اسلامی در مسیر پیامبر شکل گیرد. این دولت باید دولتی باشد که در جست‌وجوی آزادی سرزمین‌های اسلامی باشد، شریعت خداوند را به‌کار بندد، با مردم برابر رفتار کند و بی‌عدالتی را از میان ببرد. این چیزی است که می‌خواهیم به آن برسیم.»

در دوره‌ای که اپوزیسیون سوریه تازه در حال شکل گرفتن بودند، النصره به دلیل حملات هدفمند خود علیه مراکز و اهداف سخت نظامی اعتباری پیدا کرده بود. این حملات زودهنگام النصره باعث شد رژیم در حفظ و دفاع از مناطق شهری و اساسی خود در لاک دفاعی فرو رود و فضایی برای النصره به‌وجود آورد که این گروه بتواند از مناطق حاشیه‌ای سوریه به عضوگیری بپردازد و این کار با همکاری سایر گروه‌ها انجام می‌گرفت.

جولانی خاطر نشان می‌کند: «برای مثال، وقتی دمشق مورد حمله قرار گرفت، رژیم تمرکز خود را به آنجا معطوف کرد و مناطق روستایی و حاشیه را نادیده گرفت. بنابراین ما عضوگیری را شروع و نیروهای خود را در مناطق روستایی به گردان‌ها و چیزهایی مثل آن تبدیل کردیم. بنابراین یکی پس از دیگری وارد آن شهرها شدیم... از این رو، باید توافقی با گروه‌ها و جناح‌های دیگر در فرآیند عضوگیری انجام می‌گرفت [توافقی که ضروری بود]». النصره همچنین فضای عمل را برای گروه‌های شورشی نوپا فراهم کرد تا آنها رشد کنند و باعث شد مخالفت مسلحانه از جنبشی اعتراضی به یک جنگ داخلی تمام عیار در اوایل 2012 تبدیل شود. وقتی از نیمه 2012 این مخالفت‌ها شکل رسمی‌تری به خود گرفت، النصره شروع به‌دنبال کردن حملات پیچیده‌تر با مشارکت نیروهای شورشی علیه اهداف سخت نظامی کرد. فعالیت نظامی در تمام جبهه‌های اصلی نبرد در سوریه در این بازه زمانی نشان داد که النصره به شکل موفقیت‌آمیزی در تمام پایگاه‌های اولیه شورشیان رسوخ کرده است. به واسطه این تلاش، النصره تاخت و تاز خود را با نیروهای شورشی دیگر و فرماندهان برجسته آنها از جمله رهبران «ارتش آزاد سوریه» (FSA) مانند «جمال معروف» از سر گرفت. النصره از این نفوذ در کنار برنامه‌های روزافزون توسعه اجتماعی برای ایجاد موقعیت قوی در میان صفوف شورشیان استفاده کرد.

وقتی در دسامبر 2012 آمریکا نام النصره را در زمره سازمان‌های تروریستی قرار داد تظاهراتی به نفع این گروه از سوی گروه‌های شورشی و مردم انجام گرفت که موفقیت اولیه النصره در تلاش برای کسب مشروعیت در میان سایر گروه‌های شورشی را نشان می‌داد. حتی در زمانی که اپوزیسیون میانه‌روی سوری قدرتمند بود، النصره توانست کارآمدی نظامی خود را برای تضمین حمایت در درون مناطق مخالف نظام سوریه نشان دهد. با این حال، عملیات نظامی یکی از اجزای عملیات گسترده النصره برای برقراری شرایطی برای دگرگون کردن سوریه و تبدیل آن به دولتی به اصطلاح اسلامی برای القاعده بود.

النصره این عملیات را با تلاش در حوزه رفاه اجتماعی افزایش داد. این گروه برای اینکه حسن نیت خود را در میان بومیان و افراد محلی و شبکه‌های شورشی نشان دهد به تقویت قدرت «نرم» و «سخت» خود پرداخت. این مساله به النصره اجازه داد تا به شکل تدریجی شاهد برقراری قانون شریعت در سرزمین‌های آزاد شده باشد. این گروه در اینکه چهره خود را «بشردوست» معرفی کند تا حد زیادی موفق بود. النصره نه‌تنها نقش گروهی نیکوکار و خیر را به دست آورد، بلکه تلاش کرد تا مدافع مردم شناخته شود و نقش خود را به‌عنوان نیروی نظامی پیشگام در برخورد با رژیم هم سرعت بخشد. این فعالیت خیرخواهانه به واسطه یک سازمان خدمتگزار و امدادگر به نام «قسم العقاطه» انجام می‌شود که وظیفه مدیریت توزیع غذا و سایر اقلام مورد نیاز به افراد آسیب‌پذیر در سوریه را بر عهده دارد.

به گفته جولانی، هدف این برنامه رفاه اجتماعی رعایت سه اصل اساسی است: قوت روزانه، امنیت و بهداشت. النصره تلاش زیادی دارد تا این خدمات را به اطلاع عموم برساند. به همین دلیل، در جولای 2013 رسانه جدیدی ایجاد کرد به نام «آژانس همم» (Hemm Agency) تا خدمات خود را به‌صورت گسترده‌تری به اطلاع عموم برساند. این آژانس خبری بلافاصله گزارش‌های تصویری و ویدئویی در مورد این فعالیت‌ها منتشر کرد و حجم عملیات النصره در سوریه را نشان می‌دهد و کمک‌های بشردوستانه این گروه را در بوق و کرنا می‌کرد.

النصره برای اینکه برداشت سخت خود از اسلام را به اجرا در بیاورد به هدف دوم خود که همان خدمات رفاه اجتماعی است متوسل می‌شود. تبلیغ به‌طور اخص در کنار توزیع اقلام انجام می‌گیرد. این مساله به النصره اجازه می‌دهد که همزمان به تقویت رابطه با جامعه محلی پرداخته و اولین گام برای تغییر تار و پود مذهبی جامعه سوریه را بردارد. النصره تقریبا در تمام استان‌های سوریه به «دعوت» می‌پردازد که هم مخاطبان روستایی تحت کنترل شورشیان را در بر می‌گیرد و هم اردوگاه‌های سوری که آوارگان داخلی در آنها اقامت دارند. این رویدادها با پخش تبلیغات مذهبی از طریق لوح‌های فشرده (سی‌دی) و رسانه‌های مکتوب صورت می‌گیرد. این تلاش‌ها از نزدیک فرامین القاعده برای ساخت پایگاهی برای حمایت مردمی و محلی را دنبال می‌کند تا در برقراری دولت اسلامی خاص خود بتواند از مشارکت نهایی و سازمان‌دهی شده این جمعیت‌ها استفاده کند.

دست‌نشانده القاعده