رویای نوعثمانی زیر چکمه‌های پوتین - ۱۷ فروردین ۹۵

الستر کروک / دیپلمات سابق انگلیس

پایگاه اینترنتی کلوب والدای

مترجم: جعفر خاشع

اگر سخن «کریستینا لین» درخصوص ترکی‌سازی شمال غرب سوریه بر اساس واقعیت بیان شده باشد، در حقیقت ما شاهد رویدادی هستیم از جنس رویدادی که در سال ۱۹۳۰ درخصوص حاتای رخ داد با این حال رسانه‌های ترکیه چندان به مساله ترکی‌سازی شمال سوریه نمی‌پردازند. پنجم آگوست ۲۰۱۵ روزنامه ترکیه‌ای «تقویم» ادعا کرد که حلب در حال تبدیل شدن به هشتاد و دومین استان ترکیه است و باید با تبدیل شدن به منطقه حائل در شمال سوریه به‌صورت کامل تحت کنترل ترکیه قرار گیرد.

زمانی‌که آمریکا و ترکیه تفاهم‌نامه درخصوص استفاده از پایگاه هوایی اینجرلیک را به امضا رساندند،توازن نظامی و سیاسی به سرعت تغییر کرد و روزنامه‌های آمریکایی گزارش دادند که ممکن است نقشه جدید سوریه در دیدار اردوغان و اوباما ترسیم شود. بر‌ اساس نقشه‌ای از منطقه شمال سوریه که در صفحه اول روزنامه تقویم منتشر شد نه تنها حلب بلکه ادلب و شمال لادقیه نیز در حال تبدیل شدن به هشتاد و دومین استان ترکیه بودند. با آواره کردن جمعیت عرب‌زبان ادلب و وادار ساختن آنها به سکونت در جنوب ترکیه و پیش بردن پروژه ترکی‌سازی شمال سوریه چه اتفاقی روی خواهد داد؟ پرواضح است که مقامات ترکیه زمینه‌های انتقال آنان را به‌عنوان پناهجو به سواحل اتحادیه اروپا تسهیل می‌کنند. اما رویاهای نوعثمانی‌گری اردوغان تنها به شمال سوریه ختم نمی‌شود، ترکیه همچنین ادعای عثمانی‌گری تاریخی قابل تامل دیگری دارد: موصل نیز باید به ترکیه بپیوندد.


ادعای ارضی ترکیه بر موصل

ادعای ترکیه در مورد موصل علاوه بر عامل جمعیت ترک‌زبان در این منطقه، بر عاملی دیگر یعنی تاریخ نیز تکیه دارد. مبنای این ادعای ترکیه از آتش‌بس «مودرس» (Mudros) در تاریخ 18 اکتبر 1918 میلادی نشات می‌گیرد. یعنی روزی که همه طرف‌های درگیر در جنگ بین‌الملل اول به ترک مخاصمه فراخوانده شدند و موصل در آن روز تحت کنترل عثمانی قرار داشت. اما سه روز بعد سربازان بریتانیایی بر خلاف توافق «مودرس» موصل را اشغال کردند. بریتانیا تلاش کرد موضوع را از اختلاف مرزی صرف عراق و ترکیه فراتر برده و با بین‌المللی کردن موضوع همراهی قدرت‌های بزرگ را برای مدیریت این مساله جلب کند. از این‌رو کمیسیون تحقیقاتی توسط شورای جامعه ملل برای بررسی این مساله تشکیل شد. این کمیسیون طبق موازین حقوقی اعلام کرد که عراق باید موصل را به همراه منابع نفتی آن حفظ کند. ترکیه بعد از مخالفت‌های فراوان سرانجام پذیرفت معاهده مرزی با دولت عراق را در سال 1926 امضا کند که به موجب این معاهده عراق متعهد شد 10 درصد از حق امتیاز نفت موصل را به مدت 25سال به ترکیه واگذار کند.

«دانیل پایپ» می‌گوید: در حالی‌که مساله موصل 60 سال مسکوت مانده بود در زمان جنگ ایران و عراق که «صدام حسین» کنترل موثر خود بر شمال عراق را از دست داد بار دیگر زمینه طرح می‌یابد. پس از مه‌1983 بود که صدام‌حسین چهار مرتبه به ارتش ترکیه مجوز داد تا برای مقابله با اعضای حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) وارد خاک عراق شود. همزمان با حملات نظامی ترکیه علیه مواضع سازمان «پ‌ک‌ک» در داخل خاک عراق، فضا برای مطرح شدن دوباره ادعای ترکیه درباره موصل در رسانه‌های این کشور باز شد. در نتیجه جنگ کویت در سال 1991 و تضعیف اقتدار حاکمیتی عراق در مدار 36 درجه شمالی،ترکیه نسبت به نفوذ ایران و سوریه در موصل هشدار داد. در فاصله زمانی 20 مارس تا 2 مه سال 1995، 35 هزار نظامی ترکیه در عملیات موسوم به عملیات پولادین وارد خاک عراق شدند و در شمال این کشور اقدام به پاکسازی مواضع «پ پ ک» کردند. هنگامی که نظامیان ترکیه در حال خروج از سرزمین‌های عراق بودند سلیمان دمیرل، رئیس‌جمهور وقت این کشور در اظهاراتی تاریخی پیرامون موصل ابراز کرد: «مرز بین موصل و ترکیه یک اشتباه است. موصل در درون قلمرو امپراتوری عثمانی قرار داشت. اگر موصل بخشی از خاک ترکیه بود امروز با هیچ یک از مشکلات فعلی مواجه نبودیم.»

در مصاحبه‌ای دیگر دمیرل با اشاره به نقشه مرزی عراق و ترکیه تاکید می‌کند «مرز موجود در ارتفاعات اشتباه است، در واقع مرز ما و عراق، منطقه نفتی موصل است. جایی که این محدوده پایان می‌یابد، ترکیه شروع می‌شود، این مرز را زمین‌شناسان ترسیم کرده‌اند. مرزهای ملی ترکیه این نیست. به محض خروج ما از شمال عراق، فضا برای بازگشت و نفوذ تروریست‌ها باز خواهد شد و در عرض دو سه ماه دوباره با وضعیتی مشابه با تهدیداتی که در حال‌حاضر تروریست‌ها ایجاد کردند، رو‌به‌رو خواهیم شد. پس به ما اجازه دهید خطوط مرزی را اصلاح کنیم. ترکیه نمی‌تواند مرزهای خود را با عراق تطبیق دهد. من بار دیگر تاکید می‌کنم که خطوط مرزی اشتباه است.»

در دوره کنونی نیز با حضور داعش، موصل بار دیگر در کانون توجهات مقامات ترکیه قرار گرفته است. در واقع ترکیه از طریق داعش نفوذ خود را در موصل گسترش داده و در پی عملیاتی کردن ادعاهای تکراری خود است. اما این سیاست ترکیه چه نکاتی را در بر دارد؟ اولا در حالی که وهابی‌سازی شمال سوریه به‌طور گسترده مورد توجه همگان قرار گرفته است به موضوع ترکی‌سازی شمال سوریه و پیگیری ادعاهای نوعثمانی‌گری ترکیه کمتر پرداخته شده است. این موضوع نشان‌دهنده خلأیی کمتر شناخته شده میان سیاست‌های اعلامی و اعمالی ترکیه در شمال سوریه است. خواست ترکیه مبنی بر ایجاد منطقه پرواز ممنوع و گسترش مرزهای خود صرفا با اهداف انسانی و بشردوستانه که این کشور ادعا می‌کند، از واقعیت به دور است بلکه این سیاست بر مبنای نگاه آنکارا به میراث عثمانی و در چارچوب دیدگاه توسعه‌طلبانه آتاتورک مبنی بر «ترکیه سرزمین مادری همه ترک‌زبان‌ها» قابل تفسیر است.