گروه جهان: موضع‌گیری تازه روسیه یا عقب‌نشینی تدریجی نیروهایش از سوریه آن هم در شرایطی که گفت‌وگوهای سیاسی در ژنو شروع شده و می‌رود که به مراحل حساس خود برسد، نشان می‌دهد روسیه قصد دارد روند صلح در سوریه را تکمیل کند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه با دستور اخیر خود مبنی بر خروج بخش مهمی از نیروهایش از سوریه، بدون شک دمشق را غافلگیر کرد. حضور نیروهای روسی در سوریه معادله میدانی را تغییر داد و موجب شده بود تا ارتش سوریه از محاصره‌ای که در تابستان گذشته به آن دچار شده بود، خارج شود و بتواند تحرکات تازه‌ای را در مبارزه با گروه‌های مخالف پیدا کند. جالب اینکه در این میان مقامات آمریکایی نیز می‌گویند هیچ‌گونه اطلاعی از تصمیم تازه مسکو نداشته و آنها هم نسبت به این امر غافلگیر شده‌اند. تنها کاخ سفید اعلام کرد به دنبال این تصمیم باراک اوباما به‌صورت تلفنی با ولادیمیر پوتین گفت‌وگو کرده است.

به گزارش السفیر لبنان، ابعاد تصمیم جدید روسیه هنوز قابل درک نیست. به‌خصوص که این کشور سه روز پیش مجموعه جدیدی از ۱۰ هلی‌کوپتر نظامی خود را به فرودگاه «تی فور» در شرق حمص فرستاد تا بتواند عملیات علیه داعش در تدمر را تشدید کند. همچنین به نظر می‌رسد تصمیم روسیه کاملا با سخنان اخیر سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در تناقض است که چندی پیش گفت: «روسیه اسنادی دارد که بیانگر حضور نیروهای ترکیه در داخل مرزهای سوریه است.» گزارش وزارت دفاع روسیه نشان می‌داد ده‌ها کاروان سلاح و مهمات ترکیه در شمال سوریه مستقر شده‌اند. همه این دلایل ما را به این نتیجه می‌رساند که عقب‌نشینی روسیه یک تصمیم خلق‌الساعه و در آخرین مراحل بوده است. ما می‌دانیم که از پیش نیز بین مسکو و دمشق اختلافاتی وجود داشت و قرار بود حضور نیروهای روسیه در سوریه سقف زمانی نداشته باشد. به احتمال زیاد همزیستی روسیه و سوریه درباره اهداف این عملیات و هزینه‌های سیاسی آن به مرحله‌ای بحرانی رسیده است. به‌خصوص که این تصمیم‌ به‌صورت یک جانبه و از طرف مسکو اتخاذ شده است نه اینکه مسکو و دمشق به‌صورت توامان به یک تصمیم مشترک رسیده باشند.


اختلافات مسکو و دمشق

یک منبع روسی می‌گوید سوری‌ها طی هفته‌های گذشته نرمش لازم را به‌خصوص در روند سیاسی از خود نشان نداده‌اند. ماریا زاخاروف سخنگوی وزارت خارجه روسیه با بیان این مطلب گفت مانعی برای حضور مخالفان در انتخابات پارلمانی آینده ندارد. روسیه البته در پاسخ به آمریکا و عربستان سعودی گفت این انتخابات با مذاکرات ژنو تناقضی ندارد. یک منبع روسی می‌گوید پوتین این انتخابات را که در روز برقراری آتش‌بس اعلام شده بود، نوعی نادیده گرفتن نقشه راهی تلقی کرد که آمریکا و روسیه در وین تدوین کرده بودند. السفیر می‌نویسد به نظر سوری‌ها برقراری آتش‌بس آن هم در شرایطی که ارتش سوریه به حومه لاذقیه و شمال شرق حلب رسیده بود و می‌رفت که این شهر را محاصره کند یا مرزهای با ترکیه را ببندد یک نوع امتیازدهی نامفهوم بود و سوری‌ها چنین آتش‌بسی را نمی‌پذیرفتند. ارتش سوریه حتی این آتش‌بس را فرصتی برای بازسازی نیروهای مخالفان می‌دانست. درهمان زمان بود که ویتالی چورکین نماینده روسیه در سازمان ملل متحد در اظهار نظری با انتقاد از سخنان بشار اسد در برابر سندیکای حقوقدانان سوری گفت او متعهد به روند کار روسیه نیست و سخنان او را نقدی آشکار نسبت به راه‌حل‌های روسیه تلقی کرد.

به هرحال پایبندی اسد به برگزاری انتخابات پارلمانی با راهکار ژنو در تناقض بود و در عوض نوعی موضع‌گیری مستقل سوریه را نشان می‌داد. به دنبال آن اعلام شد فیصل مقداد قائم‌مقام وزیر خارجه سوریه به همراه یک هیات بلندپایه نظامی عازم تهران شده است. به هرحال تصمیم روسیه با موضع‌گیری پیشین این کشور در تناقضی آشکار است. منابع سوری می‌گویند روسیه هنوز اقدام به خروج نیروهای خود ازجمله ۱۲۰ هلیکوپتر و بمب‌افکن‌های خود که در پایگاه هوایی حمیمیم مستقر بود نکرده است. نکته دیگر که قابل‌توجه است اینکه 10 روز پیش از برقراری آتش‌بس در سوریه کنفرانسی بین چهار کشور عربستان، ونزوئلا، روسیه و قطر برگزار شد که درباره تثبت میزان تولید نفت و تلاش برای بالا بردن بهای آن بود. درآن زمان، بهای نفت ۲۸ دلار بود اما با تشکیل این کنفرانس و برقراری آتش‌بس در سوریه یک بار دیگر اوج گرفت. این مساله نشان داد که اقدامات مشترک عربستان و روسیه کاملا با مساله آتش‌بس در ارتباط بوده است.

خروج نیروهای روسیه از سوریه اگر در سطحی گسترده صورت گیرد می‌تواند فشارهای مضاعفی را بر دمشق وارد کند تا در جریان مذاکرات ژنو امتیازات سیاسی بدهد. امری که منطبق با تفاهم روسیه و آمریکا برسر سوریه خواهد بود. این خروج اما ارتش سوریه را در موضعی خطرناک قرار می‌دهد. درحال حاضر هزاران نفر از نیروهای سوریه در نقاط مختلف این کشور پراکنده هستند و با خروج هواپیماهای روسی بدون پشتیبان خواهند شد. البته سوری‌ها می‌گویند خروج نیروهای روسیه درحدی نیست که بتواند آسیبی به آنها وارد کند. برخی مقامات روسی نیز می‌گویند این خروج اندک بوده و عملیات روسیه در سوریه به‌خصوص در تدمر همچنان استمرار خواهد داشت. مقامات سوریه می‌گویند «اعلام این مطلب به لحاظ رسانه‌ای لازم بود.» یک منبع سوری نیز گفت بیش از ۷۰ درصد از نیروی هوایی روسیه همچنان در سوریه باقی خواهند ماند.

نکته دیگر اینکه شاید بین اعلام خروج نیروهای روسیه و پاسخ اسد ارتباطی وجود داشته باشد که گفت: دمشق آماده است در اسرع وقت ممکن روند سیاسی را در کشور شروع کند. وی ابراز امیدواری کرد که گفت‌وگوهای ژنو بتواند به نتایج ملموسی منجر شود و تاحدودی مواضع مخالفان را تغییر دهد. مذاکرات ژنو هنوز در مراحل ابتدایی است بدون اینکه تغییری در مواضع طرفین حاصل شده باشد. روز دوشنبه هیات سوری یک دستور کار را به سازمان ملل متحد ارائه داد. بشار جعفری نماینده هیات سوری گفت در این دستور العمل «عناصر اساسی راهکار سیاسی» ارائه شده اما هنوز از محتوای این پیشنهادها خبری نیست.

این برای نخستین بار است که آمریکا و روسیه و سازمان ملل متحد درباره یک نقشه راه پیرامون سوریه به هم نزدیک شده‌اند. نقشه راهی که می‌گوید ابتدا باید یک دولت فراگیر تشکیل شود و بعد قانون اساسی تدوین و انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری برگزار شود. همچنین برای نخستین بار است که استفان دی میستورا نماینده سازمان ملل در امور سوریه می‌گوید در بین مخالفان تنها هیات ریاض حضور نخواهد داشت بلکه دو هیات حضور خواهند داشت که یکی دیگر از آنها هیات «دموکرات‌های سکولار» [طرفدار روسیه] است. در عین حال این مساله مورد تاکید قرار گرفته است که در حال حاضر هیات کردی در مذاکرات شرکت نخواهند داشت.

السفیر در ادامه تحلیل خود می‌افزاید تصمیم خروج نیروهای روس پس از توافق پوتین- اوباما برای زیر فشار گذاشتن متحدان خود برای به نتیجه رساندن مذاکرات ژنو گرفته شد. بر همین اساس، اوباما پیش از ترک کاخ سفید نیاز به کسب دستاوردی سیاسی در سوریه داشت. از سوی دیگر، پوتین نیز می‌خواهد هزینه‌های نظامی خود را کاهش دهد، تحریم‌های اروپا را بردارد و تا حد امکان از نزدیکی روابط خود در سوریه با آمریکا سود ببرد. اگرچه واشنگتن اعلام کرده تصمیم مسکو درباره خروج بخش عمد‌ه‌ای از نیروهای روسی از سوریه نباید بر تصمیم‌هایی که درباره تحریم‌های ضدروسی گرفته می‌شود، تاثیری بگذارد اما سفر جان کری به مسکو و دیدار با پوتین می‌تواند آغاز آب شدن یخ‌های رابطه میان دو کشور باشد. السفیر معتقد است انتقاد اوباما از عربستان و ترکیه در مصاحبه با آتلانتیک برای نزدیک شدن به پوتین بود و رهبر کرملین نیز پیام را دریافت و خروج نیروهای روسی سیگنالی به مصاحبه اوباما بود.

پوتین با خروج نیروهای خود از سوریه بهانه را از دست اعراب گرفت زیرا آنها معتقد بودند مسکو با استقرار نیرو در سوریه توازن قوا را بر هم زده است. السفیر می‌نویسد پوتین اعتقاد داشت دمشق به دلیل پیشروی‌های میدانی در سوریه موضع غیرقابل انعطافی در مذاکرات داشت و به همین دلیل، این عقب‌نشینی متحدان او را نیز غافلگیر کرد. همین تفاوت نگاه‌ها باعث شد روسیه با آمریکا برای پایان دادن به دشمنی‌های دوجانبه توافق کند. حتی برخی منابع در سازمان ملل می‌گویند تصمیم پوتین شاید در آینده باعث نزدیکی ایران و عربستان شود.