گروه جهان: شنبه 5 مارس 2016 مصادف بود با شصت و سومین سالگرد درگذشت ژوزف استالین. اگرچه دیکتاتور معروف دیگر زنده نیست اما میراث برانش که همان روسیه کمونیست است همچنان زنده است. وضعیت بد اقتصادی روسیه تاثیری شگرف و نوستالژیک بر مردم این کشور داشته است. به گزارش الجزیره، نظرسنجی‌های جدید نشان می‌دهد که نیمی از تمام روس‌ها بر این باورند که وضع اقتصادی شان در دوران استالین بهتر از حال حاضر بود. «ماریا کرچاتووا»، متصدی نمایشگاه هنرهای دوران استالین در مسکو می‌گوید: «علاقه به استالین در حال افزایش است. این قابل درک است. ما هفتادمین سالگرد جنگ جهانی دوم را برگزار کردیم و فراموش نکردیم که چه کسی در رأس هرم قدرت در کشور بود و این پیروزی در دوره رهبری چه کسی به دست آمد.» با نزدیک شدن به انتخابات پارلمانی در مسکو، تجدید حیات حزب کمونیست آغاز شده و این باعث نگرانی کرملین شده است. دیمیتری مدودف، نخست‌وزیر، در جلسه حزبی به تازگی اعلام کرد که تجدید حیات کمونیسم تهدید مهم انتخاباتی برای حزب حاکم «روسیه متحد» است.

در جست‌و‌جوی استالین

پدر بزرگ مادری نیکولای اسوانیدزه یکی از مقام‌های کمونیست در گرجستان شوروی بود. او یکی از بستگان دور همسر اول ژوزف استالین بود. اما این پیوند برای دیکتاتور شوروی و ملتزمین او معنایی نداشت. اسوانیدزه دستگیر شد و طی تحقیق و بازجویی از او در سال ۱۹۳۷ تا سر حد مرگ کتک زده شد و این در اوج آن چیزی بود که روس‌ها آن را «تسویه بزرگ» می‌نامیدند. در این تسویه بزرگ ۷۲۰ هزار نفر به دست پلیس مخفی استالین در کمتر از ۱۸ ماه کشته شدند. میلیون‌ها نفر زندانی، اعدام، دیپورت و آواره شدند که از آن جمله کل گروه‌های قومی یا طبقات اجتماعی بودند که طی حکومت استالین در سال ۱۹۲۷- ۱۹۵۳ می‌زیستند. میلیون‌ها نفر دیگر هم به دلیل سیاست‌های کشاورزی فاجعه بار استالین از قحطی جان خود را از دست دادند.

بیش از ۶۰ سال پس از مرگ استالین، نواده اسوانیدزه که اکنون مورخ و یک شخصیت تلویزیونی است شاهد بازگشت دیکتاتور به‌عنوان چهره‌ای محبوب است. نیکولای به الجزیره می‌گوید: «دائما مردمی را می‌بینم که می‌گویند او [استالین] تمام خانواده‌ام را گرفت اما هنوز به او احترام می‌گذاریم.» مستندهای نیکولای در مورد تاریخ روسیه در زمره معدود نمونه‌های برنامه‌های تلویزیونی است که به انتقاد از استالین می‌پردازد. در دوره حکومت پوتین، همسرایی حامیان استالین بیشتر، قوی‌تر و بلندتر شده است در حالی که منتقدان و محققانی که خشونت‌های رژیم توتالیتری او را مستند کردند دسترسی خود به رسانه‌های تحت کنترل کرملین را از دست داده و برچسب «عامل خارجی» به آنها زده می‌شود. چهره‌های دولتی، قانونگذاران، مقام‌های عالی رتبه و حتی روحانیونی که در زمره کلیسای مسلط ارتدوکس روسیه هستند - که به دست کمونیست‌های ملحد آسیب‌های فراوانی متحمل شدند- حمایت خود از استالین را همراه با ده‌ها میلیون شهروند معمولی روس اعلام کردند.


برلین و کریمه

در ماه‌های پیش از مراسم 9 می‌که هفتادمین سالگرد پیروزی شوروی بر آلمان نازی بود، شبکه‌های تلویزیونی دولتی و روزنامه‌ها برنامه‌ها و داستان‌های بی‌شماری نشان دادند که حاکی از جشن گرفتن این پیروزی و تحسین معمار آن استالین بود. پیروزی بر نازیسم همواره قابل مقایسه با الحاق کریمه به روسیه در سال گذشته است و پوتین که بانی این کار بود به ناگزیر با هیتلر سنجیده می‌شود. نیکولای با عینکی بر چشم و موی خاکستری که در حال نوشیدن چای در رستورانی در مسکو بود، می‌گفت: «به نفع پوتین است که الحاق کریمه را با پیروزی بر نازی‌ها برابر شمارد. کریمه، برلین امروز است.» تعجبی ندارد که اولین مجسمه عمومی استالین که کرملین دهه‌ها آن را تحریم کرده بود در کریمه رونمایی شد. مجسمه‌ای که استالین را در حالتی نشسته کنار چرچیل و روزولت نشان می‌دهد در ماه فوریه در تفریحگاه یالتا رونمایی شد. این مجسمه بر پایه عکسی از این سه نفر طراحی شده که در کنفرانس یالتا در سال 1945 گرفته شد که اروپای پسا جنگ جهانی دوم را شکل داد.

«مموریال»، یک گروه حقوق بشری که دهه‌ها به شکل خستگی‌ناپذیری اطلاعاتی در مورد قربانیان تسویه‌ها جمع‌آوری می‌کرد، نسبت به برافراشتن مجسمه یالتا تظاهرات کرده و از دومای دولتی خواستند تا نمایش عمومی استالین را متوقف سازد. اما دوما این درخواست را رد و اعلام کرد که «حذف کلی مجسمه و تصویر او غیرممکن و غیرعادلانه است.» در ماه‌های اخیر، چهره استالین بار دیگر روی پوسترها، بیلبوردها و اتوبوس‌ها در چند شهر روسیه دیده شده است. نمایش عمومی و پوشش رسانه‌ای بلافاصله تعداد حامیان او را افزایش داد. نظرسنجی ماه مارس از سوی مرکز لوادا اعلام کرد که حدود 45 درصد از روس‌ها می‌گویند دستاوردهای «بزرگ» عصر استالین «توجیه‌کننده» آن قربانی‌ها است. مرکز لوادا اعلام کرد که در سال 2008 این رقم 27 درصد بود. اما این نظرسنجی نشان داد که روس‌ها چقدر بر سر استالین دارای اختلاف‌نظر هستند؛ دو پنجم کسانی که نظرسنجی شدند اعلام کردند که «هیچ‌توجیهی» برای قربانیان این تسویه‌ها وجود ندارد.


موضع کرملین

پوتین هرگز از استالین حمایت نکرده و از «پلشتی» رژیم او انتقاد کرده است. دیکتاتوری حربه موثری در جنگ تجدید شده کرملین با غرب است. دنیس ولکوف، تحلیلگر و جامعه‌شناس مرکز لوادا به الجزیره می‌گوید: «پوتین به عکس و منش استالین تشبث نمی‌جوید و استالین را مراد خود نمی‌پندارد.» اما گام‌های پوتین برای بستن فضای سیاسی، سرکوب اپوزیسیون، محدود کردن آزادی رسانه‌ها و افزایش کنترل دولتی بر اقتصاد مقایسه وی با رژیم استالین را غیرقابل اجتناب می‌سازد. استالین در سال ۱۹۵۳ و پس از شکست دادن دشمن سرسخت خود آدولف هیتلر درگذشت. استالین غرب را با نبرد ایدئولوژیک خود، توسعه بمب اتم و آوردن کشورها (از چین تا چکسلواکی) زیر بیرق خود نگران کرد. اکنون او بار دیگر بازگشته گویی روح استالین در روسیه و در عمق وجود مردم در حال پرسه زدن است.