سرنوشت خودروسازان در پساتسهیلات

گروه خودرو: تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی خودرو در حالی دیروز با به جا گذاشتن روزهایی طلایی برای صنعت خودرو کشور، تمام شد که از همین حالا نگرانی‌هایی بابت سرنوشت خودروسازان در دوران پس از اتمام تسهیلات مطرح می‌شود.

آن طور که کارشناسان می‌گویند، تمام شدن تسهیلات موردنظر، از پنج جهت نگران‌کننده است؛ اول، بازگشت احتمالی رکود به خرید و فروش خودرو؛ دوم، کم شدن دوباره نقدینگی؛ سوم، بازگشت تولید به دوران افت؛ چهارم، افزایش قیمت مقطعی برخی خودروها و پنجم، بحران احتمالی چک‌های برگشتی مشتریان.

روزهای طلایی خودروسازان

از دوشنبه هفته گذشته که پرداخت تسهیلات ۲۵ میلیونی آغاز شد، خونی تازه در رگ‌های صنعت خودرو کشور جریان گرفت و نمایندگی‌های خودروسازان، شلوغ ترین روزهای خود را طی سال جاری به چشم دیدند.

استقبال مشتریان از خرید تسهیلاتی خودرو به حدی بود که خودروسازان حتی جمعه گذشته نیز اقدام به فروش خودرو کردند.اتفاق دیگر این بود که شرکت‌های خودروساز ناچار شدند برای پاسخگویی به تقاضای ایجاد شده، از ظرفیت فروش چند ماه آینده خود نیز استفاده کنند. هر چه بود، تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی از سه جهت بر خودروسازی ایران اثر مثبت گذاشت؛ اول فروش، دوم نقدینگی و سوم تولید.

بنابر آمار ارائه شده، خودروسازان کشور که تا همین چندی پیش روزانه به تعداد انگشتان دو دست فروش داشتند، با آغاز اجرای تسهیلات ۲۵ میلیونی، به فروش ساعتی چند هزار دستگاه رسیدند، به نحوی که نمایندگی هایشان مملو از مشتری شد و بیش از ۱۰۰ هزار دستگاه در عرض کمتر از یک هفته فروش رفت. به گفته برخی از کارشناسان، این حجم از فروش در سطح دنیا (با توجه به تعداد خودروهای فروخته شده در این بازه زمانی کم) به‌نوعی بی‌نظیر بوده و خودروسازان کشور نیز یادشان نمی‌آید در این سال‌ها چنین فروشی را تجربه کرده باشند.

فروش بیش از ۱۰۰ هزار دستگاهی خودروسازان در کمتر از یک هفته در حالی بود که پیش‌تر کمپین‌هایی برای ترغیب مشتریان به نخریدن خودرو به وجود آمده و گردانندگان آنها سعی داشتند تا حد امکان مانع خرید خودروهای تولید داخل شوند. از همین رو برخی گمانه‌زنی‌ها بر تحریم تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی تاکید می‌کرد، به نحوی که این احتمال داده می‌شد مشتریان از فروش تسهیلاتی خودرو استقبال نکنند. با این حال، از همان آغازین دقایق اجرای طرح فروش تسهیلاتی خودرو، مشتریان زیادی خود را به نمایندگی‌های خودروسازان رساندند و تا همین دیروز نیز که پرداخت تسهیلات به پایان رسید، استقبال از طرح موردنظر به قوت خود باقی بود. با این حساب، هم دولت و هم خودروسازان به هدف اولیه خود که همان خروج از رکود (در بازار خودرو) و خالی شدن پارکینگ‌ها بود، رسیدند و از آن سو مشتریانی که به دلیل نقدینگی کم امکان خرید خودرو نداشتند، صاحب خودرو شدند.

نقدینگی بالا رفت

هدف دوم از ارائه تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی خودرو اما تزریق پول به خزانه خودروسازان بود، خزانه‌ای که طی چند ماه گذشته به دلیل افت شدید فروش، آب رفته و به اندازه کافی نقدینگی نداشت. هرچند در طرح فروش تسهیلاتی، خودروسازان در بیشتر محصولات خود تنها ۲۰ درصد قیمت را از مشتریان اخذ کردند (البته در برخی از خودروها این رقم بیشتر بود)، با این حال اما همین میزان نقدینگی نیز توانست اوضاع مالی غول‌های جاده مخصوص را تا حدی بهبود ببخشد. از طرفی، طبق سازوکار در نظر گرفته شده برای فروش تسهیلاتی، بانک مرکزی پس از دریافت اسناد فروش خودروسازان، تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی را به حساب آنها واریز خواهد کرد و با این حساب و با در نظر گرفتن ۱۱۰ هزار دستگاه خودرو فروخته شده، به زودی حدود دو هزار میلیارد تومان به خزانه جاده مخصوصی‌ها واریز خواهد شد.

این حجم از نقدینگی برای خودروسازانی که کفگیرشان به ته دیگ‌خورده بود و حتی در پرداخت حقوق کارکنان و کارگرانشان نیز مشکل داشتند، به مثابه یک شوک بزرگ و مثبت است و می‌تواند تا چند صباحی آنها را سرحال نگه دارد. با توجه به این موضوع، دومین هدف دولت و خودروسازان یعنی کسب نقدینگی نیز محقق شده است.

سلام رونق به تولید

اما بدون شک دیگر هدف محقق شده از پس تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی، بالا رفتن حجم تولید خودروهای داخلی است.

آن طور که خودروسازان می‌گویند، همزمان با آغاز فروش تسهیلاتی خودرو، تیراژ نیز افزایش یافته و این می‌تواند خبری خوش برای دولت باشد؛ زیرا امیدواری‌ها برای اثرگذاری مثبت خودروسازی در رشد اقتصادی کشور، افزایش خواهد یافت. یکی از اهداف اصلی و اساسی دولت از ارائه تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی، نجات صنعت خودرو از رکود تولید به‌واسطه افزایش فروش بود، هدفی که ریشه آن را باید در نقش بزرگ خودروسازی در رشد اقتصادی کشور جست‌وجو کرد. در واقع دولت می‌خواست با تحریک تقاضا از ناحیه تسهیلات، فروش خودروسازان را تکان داده و به تبع آن، تولید را بالا ببرد تا خودروسازی دوباره نقشی مثبت را بر رشد اقتصادی بگذارد. حالا با توجه به تعهدات ۱۱۰ هزار دستگاهی که خودروسازان در قالب فروش تسهیلاتی تقبل کرده‌اند، چرخ‌های تولیدشان تندتر می‌چرخد و به گفته خود آنها، تیراژ روزانه‌شان از هفته گذشته افزایش یافته است و این یعنی تحقق سومین هدف.

خطر بازگشت رکود

این اتفاقات (رشد فروش، ورود نقدینگی و افزایش تیراژ) اگرچه روزهایی طلایی را برای خودروسازان کشور به بار آورد و لبخند رضایت را بر لبان آنها نشاند، اما حالا این نگرانی وجود دارد که سرنوشت غول‌های جاده مخصوص در دوران پساتسهیلات چه خواهد شد؟ وضع تولید، نقدینگی و فروش چه خواهد بود؟ از اینها گذشته، خودروسازان با چک‌های برگشتی احتمالی چه می‌کنند؟

برای پاسخ به این پرسش‌ها باید به بررسی همان سه هدف محقق شده دولت از ناحیه پرداخت تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی، بپردازیم، چه آنکه خوب و بد سرنوشت خودروسازان در دوران پساتسهیلات، به ضعف و قوت فروش، نقدینگی و تولید آنها بستگی دارد.

در این بین، بدون تردید بزرگ‌ترین خطری که خودروسازان کشور را در دوران پس از تسهیلات تهدید می‌کند، بازگشت رکود است. به اعتقاد کارشناسان، در حال حاضر آنچه سبب شده مشتریان به بازار خودرو برگردند، تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی است، بنابراین حالا که این محرک از بین رفته، عملا خیلی‌ها دیگر نمی‌توانند نسبت به خرید خودرو اقدام کنند. ارائه تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی نشان داد یکی از اصلی ترین مشکلات مشتریان بازار خودرو، کمبود نقدینگی است، که این کمبود به‌واسطه تسهیلات اخیر برطرف شد، اما حالا که تسهیلات موردنظر ته کشیده، دست خیلی‌ها باز هم از بازار خودرو کوتاه خواهد ماند. البته گویا فعالان صنعت خودرو در ظاهر چندان نگرانی از بابت آینده این صنعت پس از تسهیلات ندارند، چه آنکه به گفته محمدرضا نجفی‌منش عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان، دولت وقتی متوجه شود ارائه تسهیلات سبب رونق در بازار خودرو شده، این کار را (پرداخت تسهیلات) را دوباره در نظر خواهد گرفت. به گفته وی، در بسیاری از کشورهای دنیا، خودرو از محل درآمدهای آتی مردم به فروش می‌رسد، به این معنی که مشتری خودرو موردنظر خود را تحویل می‌گیرد و قسطی پول آن را می‌پردازد؛ بنابراین اگر دولت تسهیلاتی دوباره برای خرید خودرو در نظر بگیرد، طبق الگوی جهانی رفتار کرده است.

خالی شدن خزانه

نگرانی‌ها در مورد بازگشت رکود به خرید و فروش خودرو در شرایطی است که اگر این اتفاق رخ بدهد، خزانه خودروسازان دوباره آب خواهد رفت.

آنچه نقدینگی خودروسازها را طی کمتر از یک هفته بالا برد، فروش تسهیلاتی بود، حال آنکه در حال حاضر با توجه به اتمام این تسهیلات، فروش با رکود مواجه شده و دیگر خبری از صف کشیدن مشتریان برای پیش خرید خودرو نیست و این معنایی جز ضعیف شدن جریان نقدینگی ندارد. این موضوع به طور مستقیم روی عملکرد خودروسازان کشور اثرگذار خواهد بود، چه آنکه وقتی نقدینگی حاصل از فروش تسهیلاتی، به‌تدریج تمام شود، (در صورت بازگشت رکود سنگین به خرید و فروش خودرو)، شرکت‌های خودروساز باز هم به مشکل مالی خواهند خورد.

تولید می‌افتد؟

با وجود اینکه خودروسازان این روزها تیراژ خود را بالا برده و رونق به خطوط تولیدشان بازگشته، کارشناسان چندان امیدی به پایدار ماندن این وضع ندارند.

آنها معتقدند تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی نمی‌تواند تضمینی باشد برای بالا ماندن تیراژ خودروسازان، چه آنکه این تسهیلات تمام شده و با این حساب محرک اصلی رونق این روزهای بازار خودرو، از بین رفته و وقتی فروش از رونق بیفتد، تولید نیز خواهد افتاد. به اعتقاد کارشناسان، ازآنجاکه یکی از دلایل اصلی رکود بازار خودرو، کمبود نقدینگی است؛ بنابراین با تمام شدن تسهیلات ۲۵ میلیونی، عملا انگیزه و توان خرید خودرو به شدت افت خواهد کرد و هیچ بعید نیست پارکینگ‌های خودروسازان که به‌تدریج در حال خالی شدن است، دوباره پر شود.

در واقع آنچه که بیشتر کارشناسان بر آن تاکید می‌کنند، اثر موقت فروش تسهیلاتی بر تولید خودروسازان است، چه آنکه به اعتقاد آنها، تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی تنها می‌تواند سبب فروش خودروهای در پارکینگ مانده خودروسازان شود، اما توانایی جبران عقب‌ماندگی چند ماه اخیر خودروسازان را نخواهد داشت. در این مورد فربد‌زاوه، کارشناس خودرو کشور، می‌گوید: هر چند تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی توانسته فروش و تولید خودروسازان را تکان بدهد، با این حال تعداد محدود آن، ممکن است دوره تاثیر را کوتاه کرده و رکود را دوباره به بازار برگرداند.

به گفته وی، این تسهیلات ممکن است رفتار پیشین مشتریان در تحریم بازار را تکرار کند؛ زیرا شاید احساس کنند با دست نگه داشتن از خرید، دولت را به پیشنهاد مجدد بسته‌های این چنینی مجبور خواهند کرد و در این صورت، رکود در فروش و تولید تشدید خواهد شد.

اظهارات این کارشناس در شرایطی است که عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان نیز با اشاره به افزایش تیراژ خودروسازان طی این چند روز، می‌گوید: فقط این تسهیلات نمی‌تواند ضامن بقای تولید باشد و در کنار آن باید فکری به حال قطعه‌سازان کشور کرد. به گفته نجفی‌منش، قطعه‌ساز بدون پول نمی‌تواند قطعات موردنیاز خودروسازان را تامین کند و از همین رو ما به دولت پیشنهاد داده ایم که هزار میلیارد به خودروسازان بدهد تا آنها به شرکت‌های قطعه‌ساز خود نقدینگی تزریق کنند. اظهارات نجفی‌منش به‌نوعی یادآور این موضوع است که افت فروش (در نتیجه اتمام تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی)، به کاهش نقدینگی می‌انجامد. در واقع وقتی نقدینگی کم شود، اولین جایی که ضربه خواهد خورد، «تولید» است؛ زیرا وقتی پول نباشد، امکان پرداخت مطالبات قطعه‌سازان وجود ندارد و در نتیجه ورودی قطعات کم شده و تیراژ پایین می‌آید.

بحران چک‌های برگشتی

دیگر نگرانی کارشناسان از دوران پساتسهیلات، احتمال مواجه شدن خودروسازان با انبوهی از چک‌های برگشتی است. ازآنجاکه خودروسازان کشور چنین تجربه تلخی را پیش‌تر داشته‌اند، هیچ بعید نیست این بار نیز در دام چک‌های برگشتی گرفتار بیایند و بحرانی البته عمیق‌تر از قبل دامان آنها را بگیرد. اوضاع وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شود که خودروسازان در بیشتر محصولات فروخته شده خود در قالب تسهیلات، تنها ۲۰ درصد مبلغ خودرو را اخذ کرده‌اند، حال آنکه پیش‌تر تا ۵۰درصد از مشتریان می‌گرفتند. با این حساب، ریسک فروش چکی، حالا خیلی بیشتر از قبل شده و هیچ بعید نیست خودروسازان کشور که هم اکنون به ساحل آرامش رسیده‌اند، توفانی سخت را در آینده (از ناحیه چک‌های برگشتی و پول‌های وصول نشده) تجربه کنند. در این مورد هرچند مدیرعامل ایران خودرو می‌گوید که مکانیزم در نظر گرفته شده، احتمال وصول نشدن پول خودروهای فروش رفته را ضعیف کرده، اما در عین حال تاکید می‌کند که نمی‌توان این احتمال را به صفر رساند.

افزایش قیمت مقطعی برخی خودروها

اما اتفاق دیگری که کارشناسان از وقوع آن صحبت به میان می‌آورند، بازگشت دلالی به بازار خودرو و افزایش قیمت است. به گفته آنها، چون خودروسازان برای برخی محصولات خود ظرفیتی محدود را در نظر گرفته‌اند، از همین حالا دلالی در بازار خودروهای موردنظر شکل گرفته و قیمت‌شان افزایش یافته است.

در واقع، چون خودروسازان برخی محصولات خود را تمام و کمال در طرح فروش تسهیلاتی، فروخته یا به صورت امانی در اختیار نمایندگی‌ها قرار داده‌اند، عرضه آنها در بازار کم شده و این موضوع به افزایش قیمت انجامیده و هیچ بعید نیست در روزهای آتی نیز (البته به صورت مقطعی) ادامه یابد.