گام‌های لرزان خارجی‌ها برای حضور در ایران
گروه خودرو- موج مثبتی که در آخرین ماه‌های سال گذشته و بعد از توافقات ژنو 3 در کشور به راه افتاد، صنعت خودرو را به خروج از شرایط بحران تولید امیدوار کرد. این امیدواری بیهوده هم نبود، زیرا امضای توافقنامه چهار صفحه‌ای میان مذاکره‌کنندگان، منجر به لغو تحریم‌ها از تاریخ 30 دی ماه سال گذشته شد.
با تشدید تحریم‌ها علیه ایران و خصوصا صنعت خودرو، دومین صنعت کشور بعد از نفت با چالش‌های متعددی از جمله خروج شرکای خارجی از ایران مواجه شد، اما بعد از توافق اولیه ژنو خودروسازان افق‌های روشن‌تری برای همکاری با خودروسازان خارجی در مقابل خود دیدند.
با کاهش تحریم‌ها مذاکرات جدی خودروسازان با شرکایی که به دلیل تحریم کاخ سفید مجبور به ترک ایران شده بودند، آغاز شد. در این بین هرچند مذاکرات خودروسازان با طرف‌های خارجی با توجه به بهبود فضای سیاسی حتی قبل از توافق اولیه ژنو آغاز شده بود (برای مثال همایش بین‌المللی صنعت خودرو که در نهم آذرماه سال گذشته برگزار شد)، اما با وجود تمام امیدواری‌ها هنوز نمی‌توان گفت توافق نهایی میان خودروسازان و شرکای خارجی آنها به طور قطع صورت گرفته است.
به عقیده کارشناسان این عدم اطمینان در مورد توافق نهایی خودروسازان با طرف‌های خارجی نوعی برزخ برای صنعت خودرو کشور و همین‌طور مشتریان این صنعت است که می‌تواند تا زمان روشن شدن نتایج نهایی مذاکرات هسته‌ای ادامه پیدا کند.
در شرایط فعلی خودروسازان برای ترسیم آینده همکاری خود با شرکای خارجی، چشم به چگونگی روند مذاکرات هسته‌ای و مشخص شدن نتیجه نهایی دارند که بنا بر توافقات قبلی به احتمال زیاد در ژوئن سال جاری میلادی (خرداد ماه امسال) مشخص خواهد شد.
به نظر می‌رسد حالا سرنوشت صنعت خودرو و جامعه چند میلیونی مشتریان آن بیش از هر زمان دیگری به سرنوشت سیاسی کشور گره خورده است. به این ترتیب طبق گفته خودروسازان هرچند مذاکرات آنها با طرف‌های خارجی در سطح گسترده‌ای آغاز شده است و حتی نشانه‌های تمایل سرمایه‌گذاران برای ورود به ایران نیز شکل گرفته، اما با وجود ورود به سومین ماه از توافق اولیه ژنو به نظر می‌رسد طرف‌های خارجی در انتظار توافق نهایی هستند، زیرا تاکنون از امضای هر قراردادی خودداری کرده‌اند.
همکاری خودروسازان با طرف‌های به‌خصوص اروپایی در حالی با وجود مذاکرات انجام شده هنوز شکل نگرفته است که به نظر می‌رسد خودروسازان خارجی، چه شرکای قدیمی خودروسازان و چه آنهایی که تاکنون در ایران حضور نداشته‌اند، تمایل زیادی برای حضور در بازار وسیع و بکر ایران دارند.
اما با وجود تمام جذابیت‌های بازار ایران و تمایل دوطرفه میان خودروسازان ایرانی و اروپایی هنوز توافقی برای همکاری صورت نگرفته است. هرچند خودروسازان در رابطه با برنامه‌های همکاری خود با طرف‌های خارجی سکوت اختیار کرده‌اند، اما به سراغ آنها رفتیم تا دلیل وجود نداشتن یک توافق نهایی را از نگاه آنها بررسی کنیم و بدانیم آیا مذاکرات خودروسازان ایرانی با طرف‌های خارجی همچنان ادامه دارد؟
خودروسازان خارجی
در انتظار توافق نهایی ژنو
همکاری شرکای خارجی با صنعت خودروی کشور موضوعی است که بسیاری از مشتریان بازار خودرو را به ورود خودروهایی با کیفیت روز دنیا به صنعت خودروی کشور امیدوار کرد.
هرچند در نخستین روزهای توافق ژنو۳ صحبت‌های زیادی پیرامون ورود شرکای خارجی به صنعت خودرو صورت گرفت، اما بعد از مدتی تمام صحبت‌ها و هیاهویی که برای ورود آنها به صنعت خودرو شکل گرفت به سکوت تبدیل شد.
در ابتدا با مطرح شدن ورود شرکای خارجی به کشور سوال‌هایی از این دست وجود داشت که بهتر است کدام خودروساز به ایران بیاید و حتی این موضوع در برنامه‌ای تلویزیونی و با مشارکت مخاطبان بررسی شد، اما حالا با فراگیر شدن سکوت خودروسازان این سوال مطرح است که آیا مذاکره‌ای در حال انجام است و اگر هست با کدام خودروساز؟ حالا خودروسازان با بیان این نکته که مذاکرات با طرف‌های خارجی همچنان ادامه دارد، اعلام نتیجه نهایی مذاکرات با طرف‌های خارجی را به ختم این مذاکرات موکول می‌کنند.
روز گذشته «ایسنا» در رابطه با همین موضوع خبر داد که مذاکرات خودروسازان‌ بزرگ داخلی با خودروسازان خارجی ادامه دارد و به مراحل نهایی خود رسیده است. این خبرگزاری در ادامه به این نکته نیز اشاره کرده است که خودروسازان هم‌اکنون در حال مذاکره با خودروسازان متعددی از کشورهای مختلف هستند و ظاهرا برخی از این مذاکرات به نتایج مثبتی هم رسیده و در مرحله نهایی شدن است.
در این خبر به نام کشورهایی که مذاکرات با آنها در حال انجام است اشاره‌ای نشده و دلیل آن نیز مخالفت‌های داخلی و خارجی عنوان شده است.
اما یکی از مدیران ارشد صنعت خودرو در رابطه با کشورهایی که مذاکرات با آنها در حال انجام است به خبرنگار دنیای اقتصاد می‌گوید: به جز چینی‌ها که از زمان تشدید تحریم‌ها با آنها کار می‌کنیم و هنوز هم حضور دارند، مذاکرات خودروسازان با سایر کشورهای اروپایی و همچنین ژاپن در حال انجام و به خوبی در حال پیشرفت است. این مدیر ارشد در ادامه می‌گوید: با وجود ادامه داشتن مذاکرات و مثبت بودن آن، به نظر می‌رسد اروپایی‌ها بسیار با احتیاط در حال مذاکره هستند و قصد ندارند تا مشخص شدن نتایج نهایی توافق‌نامه ژنو دست به اقدامی در جهت همکاری بزنند.
اظهارات این مدیر ارشد در رابطه با چرایی مشخص نبودن نتایج مذاکرات خودروسازان و طرف‌های خارجی در حالی است که عضو هیات مدیره انجمن قطعه‌سازان سناریوی دیگری را مطرح می‌کند. محمدرضا نجفی‌منش در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: توافقات میان خودروسازان به خوبی در حال شکل گرفتن است اما فعلا صلاح نیست جزئیات آن اعلام شود، برای مثال ما نمی‌توانیم از تاریخ دقیق توافق خودروسازان بگوییم. او در ادامه با اشاره به اینکه اعلام جزئیات مذاکرات می‌تواند باعث ایجاد موانعی برای همکاری خصوصا از سوی آمریکا شود، می‌گوید: آنها مدام در حال رصد اطلاعات ما هستند به همین دلیل هر دو طرف ایرانی و خارجی برای جلوگیری از هرگونه سنگ‌اندازی تصمیم گرفته‌اند مذاکرات را تا مشخص شدن نتیجه نهایی در سکوت پیش ببرند، زیرا ما نمی‌خواهیم وارد حاشیه‌ها و مشکلاتی شویم که می‌خواهند برای ما به وجود بیاورند، هدف اصلی ما فقط کار است.
اما تصمیم خودروسازان برای حرکت چراغ خاموش در مسیر مذاکرات همکاری در حالی است که به نظر می‌رسد بخش بزرگی از افکار عمومی به عنوان مشتری‌های بالقوه صنعت خودرو این انتظار را دارند که بدانند صنعت خودروی کشورشان با تکیه بر جه دلایلی و در نهایت به سوی کدام خودروساز دنیا خواهد رفت.
نجفی‌منش در پاسخ به این مساله می‌گوید که لزومی ندارد افکار عمومی دقیقا از برنامه‌های خودروسازان خبر داشته باشند، آنها از خودروسازان خودروی خوب می‌خواهند که به دستشان خواهد رسید پس ما نباید با انتشار اطلاعات بهانه به دست مخالفان دهیم.
ثبات سیاسی و اقتصادی؛ شرط اول
اما همان‌طور که اشاره شد، یک مدیر ارشد دلیل اصلی مسکوت ماندن مذاکرات خودروسازان با طرف‌های خارجی را انتظار خارجی‌ها برای مشخص شدن توافقات نهایی ژنو عنوان کرد. او در توضیح بیشتر در رابطه با این موضوع می‌گوید: درست است که حالا فضا خیلی از قبل بهتر شده است. اما دلیل اصلی پا پیش نگذاشتن خارجی‌ها این است که جمع‌بندی مطمئنی از توافق نهایی هسته‌ای ندارند.
به گفته این مدیر ارشد طرف‌های خارجی خودروسازان می‌گویند خودروسازی و همکاری متقابل در آن یک فعالیت بلندمدت است، بنابراین نمی‌توان در شرایطی که هنوز توافق نهایی هسته‌ای ایران موافقان و مخالفان زیادی چه در داخل و چه در خارج از کشور دارد تا پای امضای هیچ قراردادی رفت.
به عقیده این مدیر ارشد صنعت خودرو، با وجود بهبود قابل توجه فضای سیاسی و بین‌المللی طرف‌های خارجی هنوز نگران این هستند که قراردادی امضا کنند و بعد از آن به دلیل وجود تحریم‌ها نتوانند پولی را توسط سیستم بانکی جابه‌جا کنند؛ زیرا در حال حاضر تحریم‌های بانکی کشور به صورت کامل رفع نشده است.
به گفته این مدیر ارشد در حال حاضر طرف‌های خارجی حتی به دنبال راهکاری برای نقل و انتقال پول میان ایران و اروپا هم نیستند و فقط در انتظار توافق نهایی هسته‌ای ایران و کشورهای گروه ۱+۵ هستند تا همکاری‌ها در چشم‌اندازی روشن ادامه پیدا کند.
او به این نکته نیز اشاره می‌کند که شرکای قبلی ایران نظیر رنو، در حال حاضر فقط به قراردادهای باقیمانده از قبل خود با خودروسازان ایرانی پایبند هستند و از امضای هر قرارداد جدیدی خودداری می‌کنند. آنها با پایبندی به قراردادهای قبلی و تلاش برای اجرای آنها در واقع به نوعی در حال گذراندن زمان برای رسیدن به موعد اعلام شده برای توافق نهایی هستند تا قراردادهای جدید را در آن مقطع و در صورت توافق نهایی به امضا برسانند.
اما به نظر می‌رسد تعلل طرف‌های خارجی برای امضای قرارداد، به نفع خودروسازان داخلی هم باشد.
یک مدیر ارشد با طبیعی ارزیابی کردن رفتارهای فعلی طرف‌های خارجی می‌گوید: در زمانی که ما از ثبات سیاسی و اقتصادی بهتری برخوردار بودیم و فضا برای همکاری‌ها باز بود، برای اجرای پروژه تندر ۹۰ با مشکلات و چالش‌های فراوانی همراه شدیم، همان موقع هم از آنجا که کشورهای زیادی حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران نبودند ما نمی‌توانستیم از طرف خارجی خود امتیاز زیادی برای همکاری بگیریم چه برسد به حالا که در مقایسه با آن زمان اصلا در شرایط خوبی قرار نداریم. او در ادامه کمی تحمل را برای روشن شدن نتایج نهایی توافق‌نامه و ادامه مذاکره خودروسازان ضروری می‌داند؛ زیرا در صورت توافق، خودروسازان ایرانی قدرت بیشتری برای مذاکره و دریافت امتیاز خواهند داشت.
اما در کنار تمام حدس و گمان‌ها برای ورود خودروسازان خارجی از جمله شرکای سابق و طرف‌های جدید به ایران، یک کارشناس اقتصادی به بیان نکته‌ای تازه می‌پردازد. سعید لیلاز در رابطه با ورود شرکای جدید به خبرنگار دنیای اقتصاد می‌گوید: به نظر می‌رسد مقدار زیادی از مسائل حل شده است، این را می‌توان از برنامه‌هایی که خودروسازان برای افزایش تولید در سال جاری دارند متوجه شد. لیلاز عقیده دارد خودروسازان به هر حال به همکاری با شرکای سابق خود ادامه خواهند داد زیرا خودروسازان خارجی برخلاف دولت‌هایشان تمایل زیادی برای بازگشت به ایران دارند. او عقیده دارد حتی اگر توافقی هم صورت نگیرد شرکای قدیمی به همکاری‌های خود ادامه خواهند داد؛ زیرا منافع آنها در گرو همکاری با یکدیگر است.