چرا بخش خصوصی در صنعت خودروسازی رشد نمی‌کند؟

مژگان میرزایی

صنعت خودروسازی در ایران از جمله شگفتی‌های صنعت این مرز و بوم است. صنعتی سیاسی که استراتژی آن هر ۸ سال بر مبنای تغییر دولت‌ها تعیین می‌شود. حال در این آشفته بازار اگر بخش خصوصی جرات قد علم کردن پیدا کند طولی نخواهد کشید که با موانع و مشکلاتی دست به گریبان می‌شود که بیرون آمدن از آن تنها با هزینه ضرر کلان مالی همراه خواهد بود.

شرایط حاضر به گونه‌ای است که دو خودروساز بزرگ که پیشینه یکی از آنها به حدود ۴۵ سال قبل بازمی‌گردد با حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم دولتی هر روز فربه‌ و فربه‌تر می‌شوند.

این حمایت‌ها فضا را برای تنفس بخش خصوصی ناممکن کرده مگر این که به واسطه شخص یا اشخاصی بتوانند به دو خودروساز بزرگ کشور به نوعی وصل شوند.

تعرفه ۹۰درصدی واردات خودرو از سویی و نبود خودروساز مطرح بخش خصوصی، منجر به این شده که خودروسازها میدانی برای جولان محصولات خود که برخی از آنها کم‌کیفیت است پیدا کنند.

اما این که چرا بخش خصوصی کشور جرات قدم نهادن در تولید خودرو را ندارد سوالی است که دنیای اقتصاد در مصاحبه‌ با برخی از کارشناسان و نمایندگان مجلس به آن پرداخته است.

بسیاری از کارشناسان مورد مصاحبه به طور متفق القول بر این نظریه تاکید دارند که انحصار خودروسازان، مجالی برای رشد بخش خصوصی نگذاشته، آنها معتقدند که ساختار صنعت خودروسازی کشور موجب ناتوانی بخش خصوصی شده است.

برخی دیگر نبود سرمایه را در این امر دخیل می‌دانند. در همین حال پایین بودن تیراژ تولید نیز یکی دیگر از دلایل موفق نبودن خودروسازان خصوصی عنوان شده است.

کارشناسان معتقدند که فعالان در این بخش به دلیل این که نمی‌توانند تیراژ تولید خود را به ۱۰هزار دستگاه برسانند نمی‌توانند اقدام به ساخت داخل کنند و به ناچار مونتاژ کار باقی می‌مانند.

نبود سرمایه بالا و طراحی مهندسی موجب شکست خودروسازان بخش خصوصی است

سیدحسین هاشمی رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس در خصوص دلایل عدم موفقیت خودروسازان بخش خصوصی عنوان می‌کند: ورود به عرصه صنعت خودروسازی نیازمند سرمایه بسیار بالا و طراحی مهندسی است که خودروسازان بخش خصوصی فاقد این دو معیار هستند.

هاشمی در ادامه اظهار داشت: در‌حال‌حاضر خودروسازان در دنیا به منظور افزایش سرمایه و بالا بردن تیراژ تولید و پایین آوردن قیمت تمام شده محصولات خود در حال ادغام هستند اما در ایران این مساله تاکنون صورت نگرفته و تنها دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا برای تولید یک یا دو محصول با یکدیگر همکاری می‌کنند که این همکاری نیز بسیار محدود است.

صنعت خودروسازی در انحصار دو خودرو ساز بزرگ

خاکساری یکی از کارشناسان صنعت خودرو عدم موفقیت خودروسازان بخش خصوصی را مربوط به ساختار غلط صنعت خودرو سازی کشور می‌داند و و عنوان می‌کند: خودروسازان بخش خصوصی به دلیل غلط بودن ساختار صنعت خودروسازی نمی‌توانند وارد این عرصه شوند به دلیل اینکه انتظار بسیاری بر تولید و توزیع در کشور وجود دارد و خودروسازان بخش خصوصی توانایی دستیابی به تیراژ بالا را ندارند به همین دلیل به واردکننده تبدیل می‌شوند.

وی وجود انحصار در این صنعت را از دیگر دلایل شکست بخش خصوصی در صنعت خودروسازی عنوان کرد و افزود: صنعت خودروسازی در انحصار دو خودروساز بزرگ کشور است این دو از حمایت دولت نیز برخوردار هستند. حمایت‌های دولت از این دو خودروساز موجب شده است مبنای سیاست‌گذاری صنعت خودرو حول محور این دو شرکت بچرخند و بخش خصوصی در این سیاست‌گذاری‌ها نادیده گرفته شود. به همین دلیل بخش خصوصی نمی‌تواند از مزیت‌هایی که دارد استفاده کند و وارد بازار خودرو کشور شود.

وی در ادامه تصریح کرد: ورود بخش خصوصی به صنعت خودرو موجب به وجود آمدن رقابت در این صنعت شد و این امر به نفع صنعت و اقتصاد کشور خواهد بود اما طی چند سال گذشته خودروسازانی که وارد این عرضه شدند به دلیل اینکه تابع تصمیم‌گیری دو خودروساز بزرگ کشور بودند نتوانستند در این صنعت پا بگیرند.

خاکساری رعایت نکردن اصول اولیه را از سوی خودروسازان بخش خصوصی یکی دیگر از دلایل شکست آنها دانسته و اظهار می‌کند: شرکت‌های خصوصی که در حال حاضر در این بخش مشغول فعالیت هستند ضمن اینکه با سرمایه اندک وارد این عرضه می‌شوند اصول اولیه را نیز رعایت نکرده به همین دلیل پس از ورود در این صنعت با شکست مواجه می‌شوند و به ناچار از امتیاز خود استفاده کرده و مشغول واردات خودرو می‌شوند.

وی در ادامه عنوان کرد: به دلیل نبود زمینه برای سرمایه‌گذاری مناسب در این صنعت، سرمایه‌گذاران از تولید خودرو و ایجاد ارزش افزوده به سمت واردات خودرو روی می‌آورند.

بر همین اساس تا زمانی که ساختار صنعت خودروی کشور اصلاح نشود و انحصار در این صنعت از بین نرود بخش خصوصی توان وارد شدن به این صنعت را ندارد.

خاکساری در ادامه اظهار داشت:‌در حال حاضر شرکت‌های خودروسازی که سالیان سال بر تولد خودروی ملی تاکید داشتند و امتیازهای بسیاری نیز از دولت جذب کرده‌اند وارد مسیر واردات خودرو شده‌اند. با این توجیه که از واردات شروع کرده و در آینده ساخت داخل را شروع خواهند کرد اما پس از گذشت مدتی خبری از شعارهای آنها نمی‌شود.

بخش خصوصی از تکنولوژی روز دنیا بهره‌مند نیست

فولادگر عضو کمیته تحقیق و تفحص صنعت خودروی کشور نیز در خصوص عدم موفقیت خودروسازان بخش خصوصی اظهار داشت: وجود انحصار و موانعی که بر سر راه تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران وجود دارد و نبود تکنولوژی در بخش‌خصوصی موجب شده است که این بخش نتواند در این صنعت پا بگیرد.

وی در ادامه تصریح کرد: طی سال‌های گذشته ما در صنعت خودروسازی با انحصار مواجه بودیم و این انحصار موجب شد که دولت میدان را برای بخش‌خصوصی باز نگذارد.

فولادگر،‌ شکست انحصار در این صنعت را موجب رشد بخش‌خصوصی دانست و افزود: شکست انحصار، کاهش تعرفه و نظارت بیشتر بر بخش‌های دولتی،‌ موجب می شود که بخش‌خصوصی بتواند در این صنعت حرفی برای گفتن داشته باشد و خودروسازان دولتی نیز مکلف شوند که کیفیت خودروهای خود را افزایش دهند.

تیراژ پایین موجب شکست بخش‌خصوصی

داود میر خانی رشتی، دبیر سابق انجمن خودروسازان نیز در این خصوص اظهار داشت: شرکت‌های خصوصی به امید افزایش تیراژ تولید و رسیدن به ساخت داخل اقدام به تولید محصولی می کنند که متاسفانه تیراژ آن به حد مناسب نمی رسد به همین دلیل ساخت داخل کردن خودروی مورد نظر مقرون به صرفه نخواهد بود و خودروسازان بخش‌خصوصی به ناچار مونتاژ کار باقی می مانند.

وی در ادامه تصریح کرد: بخش‌خصوصی در صورتی که اقدام به مونتاژ خودرویی کند که هم از لحاظ قیمت به صرفه باشد و هم نظر متقاضیان را جلب کند.می‌تواند تیراژ تولید را افزایش دهد و با افزایش تیراژ تولید تعرفه واردات فول CKD کاهش یابد.

اما به دلیل اینکه تیراژ آنها بالا نیست تعرفه کامل را برای واردات می پردازند و به ناچار مونتاژ کار باقی می مانند.

میرخانی رشتی وجود انحصار در صنعت خودروسازی را منتفی دانست و افزود: انحصار در شرایطی است که از خودروساز حمایت شود اما در‌حال‌حاضر از خودروسازان دولتی هیچ گونه حمایتی صورت نمی گیرد،به طور مثال شرکت ایران خودور برای تولید سمند با برند ملی ناچار از بخش‌خصوصی وام با تسهیلات ۲۸درصد دریافت کرد و دولت در این پروژه هیچ کمکی به این شرکت نکرد بنابر این وقتی بهره بانکی را نیز برای کمک به تولید برند ملی کاهش نداد پس می توان گفت که در این صنعت انحصار وجود ندارد.

وی در ادامه اظهار داشت: خودروسازان بخش‌خصوصی معتقد هستند که روش تعرفه گذاری قطعه‌سازی مناسب نیست و باید کاهش پیدا کند اما با کاهش این تعرفه دیگر خودروسازان اقدام به تولید خودرو نمی کنند و به مونتاژ کاری روی می آورند و این امر موجب می شود که صنعت قطعه سازی تعطیل شود.