دوران تکنوکـرات‌ها

حمید رضا بهداد

عکس: نگار متین‌نیا

هر چند هنوز نمی‌توان این ادعا را مطرح کرد که صنعت خودروسازی در ایران دیگر سیاسی نیست و سیاسی‌ها پای خود را از این صنعت پیشتاز و در عین حال پرحاشیه بیرون کشیده‌اند‌، اما نگاهی به تغییرات به وجود آمده در راس هرم مدیریتی دو خودروساز بزرگ ایران طی نیمه ابتدایی سال جاری‌، نشان از ورود تکنوکرات‌ها به صنعت خودرو کشور دارد.

صنعتی که سال‌ها است تعیین مدیران ارشد آن نه بر اساس تجربه و کارآیی، بلکه با نفوذ و سفارش مردان سیاسی صورت می‌گیرد.

هر چند نمی‌توان پای سیاست و سیاسی‌ها را کاملا قطع شده از این صنعت ۵۰‌ساله فرض کرد، اما ظاهرا تصمیم‌گیران‌، تصمیم گرفته‌اند تا دوران تازه‌ای را در خودروسازی ایران رقم‌زده و مدیرانی را در راس هرم مدیریتی دو خودروساز بزرگ ایران قرار دهند که بیشتر تکنوکرات باشند تا سیاسی.

نگاهی به تغییرات به وجود آمده در راس مدیریتی ایران خودرو و سایپا طی نیمه ابتدایی سال جاری حکایت از آن دارد که مسوولان امر به خصوص وزیر صنایع و معادن دیگر تمایلی به انتخاب‌های سیاسی در صنعت خودرو نداشته و به تکنوکرات‌های عمل گرا روی آورده‌اند. چراکه تجربه سال‌های گذشته این نکته را پیش چشم مسوولان قرار داده که صنعت‌، مدیر صنعتی و تخصص می‌خواهد و سیاسی‌ها هر قدر هم که توانا باشند باز هم نمی‌توانند تمام وقت خود را روی صنعت بگذارند.

استارت از ایران خودرو

اواسط فروردین امسال منوچهر منطقی در حالی پس از هفت سال صندلی مدیرعاملی ایران خودرو را ترک کرد که تا پیش از ورود به کیلومتر ۱۴ جاده مخصوص‌، لباس سپاه را به تن داشت و با توجه به تخصص اش در رشته مدیریت سیستم‌ها‌، به طراحی و ساخت تجهیزات نظامی‌از قبیل رادار‌، بیسیم و موشک (شهاب ۳) مشغول بود.

آن طور که داوود میرخانی رشتی، مدیرعامل پیشین ایران خودرو در کتاب مرغابی وحشی خود آورده‌، منوچهر غروی مدیر معروف صنعت خودرو ایران‌، اواسط دهه ۷۰ منطقی را به همراه برخی دوستان صمیمی‌وی مانند مجید شیخانی‌، از بخش فنی وزارت دفاع به شرکت تام (سازنده ماشین‌آلات ایران خودرو) آورد و منطقی چند سال بعد به صندلی مدیرعاملی بزرگترین خودروساز خاورمیانه رسید و جای معرف خود به صنعت خودرو یعنی غروی را گرفت.

وی تقریبا هفت سال پر حاشیه را در

ایران خودرو سپری کرد و طی این دوران‌، بازی‌های سیاسی زیادی گریبان مدیریت منطقی را گرفت.

بازی‌هایی که به هر حال بخشی از آن با سیاسی بودن منطقی و سابقه نه چندان بالای وی در صنعت خودرو در ارتباط بود.

منطقی پروژه ساخت خودرو ملی (سمند) را به سرانجام رساند و رانا را نیز به عنوان دومین محصول ملی ایران خودرو رونمایی کرد، اما کنار رفتن وی از مدیرعاملی بزرگ‌ترین خودروساز خاورمیانه، با به اوج رسیدن مشکلات مالی این شرکت همزمان شد و بسیاری این موضوع را ناشی از عملکرد منطقی به عنوان مدیری که با سابقه‌ای نه چندان چشمگیر به ایران خودرو آمد‌، مطرح کردند.

هر چند به اعتقاد کارشناسان، شاید نتوان انتصاب نجم الدین به جای منطقی را کاملا به دور از سیاست دانست، اما موضوعی که در این زمینه بسیار قابل تامل و امیدبخش به نظر می‌آید‌، این است که نجم‌الدین مدیری برآمده از صنعت به حساب آمده و به اصطلاح «خودرویی» محسوب می‌شود.

وی در حالی از مگاموتور سایپا به صندلی مدیرعاملی ایران خودرو رسید که شش سال را به عنوان مامور در مگاموتور گذراند و در واقع وی را باید یک ایران خودرویی دانست.

هر چند مدیریت ایران خودرو آن هم در شرایطی که با بحران مالی دست و پنجه نرم می‌کند‌، کاری بسیار دشوار و سخت به نظر می‌رسد اما بیشتر کارشناسان امر معتقدند‌، نجم الدین با توجه به تکنوکرات بودن و سابقه ۳۰ساله‌اش در صنعت خودرو توانایی پیشبرد اهداف بزرگ‌ترین خودروساز خاورمیانه را دارد.

تجربه بذرپاشی محرابیان

به فاصله تقریبا کمی‌از خانه تکانی در ایران خودرو‌، شایعات در زمینه تغییر مدیریت سایپا دومین خودروساز بزرگ ایران نیز بر سر زبان‌ها افتاد.

این شایعات در حالی در کیلومتر ۱۷ جاده مخصوص دهان به دهان می‌چرخید که خیلی‌ها بر این باور بودند‌ برکناری مهرداد بذرپاش به عنوان یکی از مدیران نه چندان تکنوکرات و نه خیلی به دور از سیاست‌، کار سهلی نیست و وزیر صنایع با آزمونی بزرگ در این زمینه روبه‌رو است. خود بذرپاش نیز البته طی اظهار نظری عنوان کرده بود که کنار رفتن وی از مدیرعاملی سایپا‌، به این زودی‌ها نیست و «اجماع جهانی» می‌خواهد.

این در حالی بود که به هر حال بازی‌های سیاسی‌، مرد سیاسی سایپا را نیز مشمول خود کرد و بذرپاش پس از۲۰ ماه‌، کیلومتر ۱۷ جاده مخصوص را ترک و به سازمان ملی جوانان رفت.

وی البته پیش از اینکه مدیرعامل سایپا شود‌، در راس هرم مدیریتی پارس خودرو نیز قرار داشت و عضو هیات مدیره سایپا به حساب می‌آمد (بذرپاش البته هنوز هم عضو این هیات مدیره است). با صدور حکم ریاست سازمان ملی جوانان برای بذرپاش‌، گمانه زنی‌ها در مورد جایگزین وی نیز آغاز و گزینه‌های مختلفی در این زمینه مطرح شد‌، گزینه‌هایی که اتفاقا چندان به دور از سیاست به نظر نمی‌رسیدند.

هر چند گزینه‌های مطرح شده از شانس بالایی برای تصاحب پست مدیرعاملی سایپا برخوردار بودند، اما دست آخر هیچ یک به صندلی مدیرعاملی سایپا دست نیافتند و در نهایت دومین خودروساز بزرگ کشور نیز مانند ایران خودرو‌، صاحب مدیری تکنوکرات شد.

نعمت ا... پوستین دوز نیز جدای از اینکه شاید نتوان انتخاب وی را کاملا به دور از سیاست دانست اما همانند همتای ایران خودرویی اش یعنی نجم الدین مدیری خودرویی و برآمده از دل صنعت به حساب می‌آید.

پوستین دوز از جمله مدیران جوان شرکت سایپا در دوره مدیریت قلعه بانی به حساب می‌آید و در آن زمان به سمت مدیرعامل امداد خودرو سایپا برگزیده شد و دو سال پیاپی عنوان مدیر نمونه سایپا را کسب کرد.

وی در دوره مدیریت بذرپاش به شرکت سایپا یدک منتقل شد و در بخش خدمات پس از فروش خدمت کرد.

پوستین‌دوز در رشته مهندسی صنایع گرایش تجزیه و تحلیل سیستم فارغ التحصیل شده و اکنون نیز دانشجوی دکترای مدیریت است.

بیشتر مدیرانی که در روز معارفه وی به عنوان مدیرعامل سایپا به ساختمان سفید رنگ سازمان گسترش آمده بودند‌، اعتقاد داشتند که سایپا بازهم صاحب مدیری تکنوکرات شده و از این حیث از رقیب خود ایران خودرو جا نمانده است.

هر چند این روزها صنعت خودرو ایران به خصوص ایران خودرو در شرایط مالی مناسبی به سر نبرده و با مشکلات و مسائلی کهنه و جدید دست به گریبان است، اما به نظر می‌رسد با ورود مدیران تکنوکرات به این صنعت‌، دوران تازه‌ای در انتظار سایپا و ایران خودرو باشد.

دورانی که طی آن شاید سیاست و سیاسی‌ها‌،نه کاملا‌، اما حداقل کمتر از گذشته‌، در صنعت پیشتاز و پرحاشیه خودرو کشور نقش داشته باشند. جدای از اینکه خودروسازی ایران با مدیران تکنوکرات خود چه سرنوشتی را انتظار می‌کشد‌، آن چه که امیدوار کننده بوده و در حال حاضر مورد اتفاق نظر کارشناسان امر به نظر می‌رسد‌، این است که صنعت ۵۰‌ساله خودرو ایران راهی تازه را یافته و در مقایسه با گذشته‌، مدیرانی غریبه‌تر با سیاست سکان هدایت آن را به دست گرفته‌اند.