سناریوی بنزین در انتظار گاز

حمیدرضا بهداد

«از آنجا‌که پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آتی احتمالا مشکل کمبود گاز طبیعی‌ به صورت گسترده‌تری در ماه‌های سرد بروز کند، ضروری است این گروه از مصرف‌کنندگان نسبت به احداث مخازن ذخیره سوخت مایع برای حداقل ۴۵روز ذخیره اقدام نمایند». متن مندرجه بخشی از نامه کاظم وزیری‌هامانه، وزیر مستعفی وزارت نفت به علیرضا طهماسبی است که وی نیز عنوان وزیر مستعفی وزارت صنایع‌و‌معادن را یدک می‌کشد. هامانه طی این نامه نسبت به بروز مشکل کمبود گاز طبیعی طی امسال و سال‌های آینده هشدار داده و حتی لزوم ذخیره‌سازی سوخت مایع را جهت جبران این کمبود احتمالی، متذکر شده است.

موضوعی که حتی سیدرضا کسایی‌زاده،‌ مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز نسبت به آن حساسیت نشان داده است. وی از هدف این شرکت مبنی بر کاهش سهمیه گاز صنایع و نیروگاه‌های کشور از ۱۲۰میلیون مترمکعب تابستان به ۳۰میلیون مترمکعب در زمستان خبر داده‌است؛ به نحوی که استفاده از سوخت دوم را به جای مقدار سهمیه کسر شده، در دستور کار این شرکت قرار داده است. اما واکنش‌های صورت‌گرفته از طرف نهادهای مرتبط با تامین نیاز گاز کشور نسبت به وزارت صنایع، از آنجا ناشی می‌شود که بخش صنعت کشور یکی از مصرف‌کنندگان اصلی انرژی و به طور خاص گاز طبیعی است. به طوری‌که طی سالیان اخیر با توجه به بالا رفتن سرانه مصرف انرژی واحدهای صنعتی کشور، نهادهای مسوول در تامین انرژی نسبت به این موضوع حساس شده‌اند، به طوری‌که شنیده می‌شود وزارت نفت در اقدامی تنها تامین انرژی مورد نیاز بخش صنعت کشور را به مدت ۸ماه از سال تقبل کرده و تامین باقیمانده این نیاز را برعهده وزارت صنایع و معادن و به واسطه سوخت جایگزین (سوخت مایع) قرار داده است. به نحوی‌که این موضوع در تمام قراردادهای منعقده میان دو وزارت نیز قید می‌شود، اما نکته بسیار مهمی که از متن نامه رد‌و‌بدل شده میان دو وزیر مستعفی استخراج شده و کاملا به صنعت خودروی کشور و تغییر و تحولات ایجادشده در استراتژی تولید آن مربوط می‌شود، افزایش بیش از حد سرانه مصرف گاز در آینده به واسطه تولید انبوه خودروهای دوگانه‌سوز است. به طوری‌که می‌توان نامه مذکور را به نوعی نیز هشدار نسبت به این شتاب بیش از حد تولید دوگانه‌سوز‌ها دانست. شکی نیست که یکی از سیاست‌های مهم دولت نهم توجه ویژه به بحث صرفه‌جویی در مصرف سوخت یا همان مدیریت مصرف است.این توجه ویژه که در قالب فعالیت‌های ستاد تبصره «۱۳» پیگیری می‌شود، سبب آغاز تحولاتی در صنعت خودروی کشور شده که مسلما مهم‌ترین آن حرکت به سمت افزایش تولید خودروهای دوگانه‌سوز در کشور است. به نحوی که می‌توان این حرکت وسیع را یکی از زیرساخت‌ها دولت مبنی بر تامین بخشی از سوخت مصرفی خودروها به واسطه گاز طبیعی (CNG) دانست. به عبارت بهتر دولت با این استدلال که با تولید خودروهای دوگانه‌سوز می‌تواند مصرف بی‌رویه بنزین را تا حدی تعدیل کند، اقدام به سهمیه‌بندی بنزین در مرداد ماه گذشته کرد و بنای این ساختمان را به نوعی بر پایه دوگانه‌سوزها احداث کرد. البته این موضوع که سرانه مصرف بنزین طی سالیان اخیر فزونی یافته و واردات آن نیز به مرز فاجعه رسیده بود، خود می‌تواند توجیه مناسبی برای سهمیه‌بندی بنزین باشد ولی اینکه با تولید بیش از حد خودروهای دوگانه‌سوز بخواهیم مصرف بنزین را کاهش دهیم، منطقی به نظر نمی‌رسد و به نوعی می‌توان آن را تکرار سناریوی بنزین در مورد گاز، طی سالیان آتی قلمداد کرد. البته این موضوع که تولید خودروهای دوگانه‌سوز تا چه حد در کاهش مصرف سوخت و میزان آلودگی هوا موثر بوده است، مساله‌ای است که آیندگان در مورد آن نظر خواهند داد.

نقطه قوتی که نقطه ضعف شد

اما شاید یکی دیگر از استدلال‌های دولت مبنی بر استفاده از سوخت CNG در خودروها، منابع عظیم گازی ایران باشد؛ چرا که کشور ما از لحاظ دارا بودن ذخائر گاز طبیعی، بعد از روسیه در مقام دوم دنیا قرار دارد، البته با فاصله زیاد نسبت به این کشور همسایه. درواقع می‌توان گفت که همین استدلال ساده سبب شده است که بدون توجه به نحوه تامین گاز مورد نیاز جایگاه‌های CNG در آینده و بروز کمبودهای احتمالی، شتاب بیش از حدی را در تولید خودروهای دوگانه‌سوز بگیریم، اما سوالی که مطرح است این است که اگر تولید و عرضه این نوع خودروها راهکار مناسب و اقتصادی در زمینه کاهش و بهینه‌سازی مصرف سوخت به شمار می‌رود، چرا مثلا کشوری مانند روسیه که ۴۰درصد ذخائر گازی دنیا را در اختیار دارد، از این راهکار استفاده نکرده است. البته شاید گفته شود که کشورهایی مانند آرژانتین، برزیل، پاکستان و چند کشور غیرصنعتی دیگر نیز به تولید دوگانه‌سوزها روی آورده و حتی خیلی زودتر نیز از کشور ما دست به کار شده‌اند که این موضوع نیز نمی‌تواند توجیه مناسبی در این زمینه باشد؛ چرا که اولا کشورهای نامبرده، به هیچ وجه جز‌و ممالک صنعتی و پیشرفته محسوب نمی‌شوند. بنابراین نمی‌توان با این استدلال آماری، حتی توقع رسیدن به کوه‌پایه‌های پیشرفت و توسعه در باب کاهش و بهینه‌سازی مصرف سوخت را داشت، چه رسد به قله‌های آن. از طرفی طرح دوگانه‌سوز تولید کردن خودروها، حدودا دو دهه پیش در ایتالیا آغاز شد و به تدریج به برخی کشورها نیز سرایت کرد. ولی پس از مدتی مقامات اقتصادی و صنعتی این کشور اروپایی به ناکارآمد بودن چنین طرحی پی برده و عطای آن را به لقایش بخشیدند. آنها حتی اقدام به صادرات مخازن CNG خود به سایر کشورها از جمله ایران کرده و به این وسیله تجربه شکست خورده خود را به سایر ممالک دنیا منتقل کردند.

در حال حاضر نیز کشور ما در رقابتی سرسختانه با آرژانتین در پی پایین کشیدن این کشور از صدر جدول ممالک استفاده‌کننده از خودروهای دوگانه‌سوز به سر برده و هیچ بعید نیست طی سالیان آینده جای این کشور را تصاحب کند.

در ضمن نگرانی‌های موجود در زمینه ایجاد کمبودهای احتمالی در تامین نیاز گاز طبیعی کشور در حال حاضر که هنوز جایگاه‌های CNG زیاد نشده و خودروهای دوگانه‌سوز بخشی از ترافیک جاده‌های کشور را به نگرفته‌اند، تا این حد بالا است چه رسد به یکی دو سال آینده که قرار است ۲هزار جایگاه CNG در کشور احداث شود که با روند کنونی و کمبودهای موجود مشخص نیست که گاز موردنیاز در این زمینه از کجا و چگونه تامین خواهد شد.

سبد سوخت، راهکار منطقی

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، مشکلات مربوط به میزان مصرف سوخت خودروهای کشور با این کارهای مقطعی و عجولانه، حل شدنی نبوده و نیاز به راهکارهای عمیق‌تر و علمی‌تر دارد. به این گونه که ما نیز باید راهی را که سایر کشورهای پیشرفته و صنعتی دنیا رفته‌اند، طی کرده و به آن اعتماد کنیم. این مسیر رفته بدون شک همان تعریف و تعیین سبد سوخت برای کشور است. به این گونه که در این سبد جا برای تمامی سوخت‌هایی که می‌توانند خودروهای داخلی را به حرکت درآورد باز باشد. این سوخت‌ها می‌تواند شامل بنزین، CNG، LPG و حتی گازوئیل (دیزل)بوده و با ایجاد یک هماهنگی منطقی میان میزان مصرف آنها، راهکاری مناسب و مطمئن را برای بهینه‌سازی مصرف سوخت در نظر بگیریم.

در واقع درست است که مصرف بنزین و واردات آن در کشور ما به حد بی‌رویه‌ای رسیده است، ولی قرار هم نیست که این سوخت به طور کلی از بخش مصرفی خودروهای داخلی حذف شده و به تاریخ بپیوندد، کاری که در هیچ کجای دنیا نیز صورت نگرفته است. به طور قطع اگر دولت می‌خواهد مشکلاتی را که در حال‌حاضر در مورد بنزین با آن روبه‌رو است در آینده گریبان منابع گاز کشور را نیز نگرفته و مجبور به سهمیه‌بندی گاز در آینده نشود باید کمی از سرعت و شتاب بالای خود در زمینه تولید خودروهای دوگانه‌سوز کاسته و چتر توجه خود را روی تمام راهکارها و تکنولوژی‌های مربوط به بهینه‌سازی مصرف سوخت بگستراند.