مجتبی راد - این روزها وقتی پای صحبت مردم در مورد خودروهای ملی جدید می‌نشینی با سوالات مختلف و متنوعی روبه‌رو می‌شوی که یکی از آنها تا به حال بی‌پاسخ مانده، این که نحوه نام‌گذاری خودرو در کشور چگونه است؟ شاید دلیل اصلی آن شفاف نبودن فرآیند نام‌گذاری محصولات جدید در صنعت خودروسازی کشور و یا عدم‌اطلاع‌رسانی مناسب درخصوص شیوه‌های نام‌گذاری است.موضوع نام‌گذاری در سه دهه اول عمر صنعت خودرو کشور به دلیل فقدان برند با مالکیت خودروساز داخلی به انتخاب نام برای محصولات خارجی که در سبد مونتاژ و تولید قرار می‌گرفتند، محدود بود. اما با طراحی اولین خودرو با برند ملی، انتخاب نام برای یک خودرو با مالکیت ایرانی، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و اکنون جامعه خواهان دریافت پاسخی مناسب در این زمینه است که خودروسازان کشور از چه شیوه و فرآیندی برای نام‌گذاری بهره می‌برند؟ چه معیارهایی برای انتخاب نام در نظر گرفته می‌شود؟ انتخاب نام‌ها بر پایه اصول علمی و تخصصی است یا سلیقه‌ای و دستوری؟ و در نهایت آیا نام خودرو در میزان استقبال بازار از آن تاثیر دارد؟ در این مطلب سعی بر آن است که ضمن بررسی شیوه تعیین نام در خودروسازان معتبر بین‌المللی، مروری کوتاه بر نام‌های به کار گرفته شده در کشور در ۴ دهه اخیر داشته و در نهایت شیوه رایج در دو خودروسازی ایران‌خودرو و سایپا را بررسی نماییم.

شیوه نام‌گذاری در خودروسازان بین‌المللی

بررسی نام خودروهای شرکت‌های مطرح بین‌المللی، حاکی از آن است که نام‌گذاری به سه روش انجام می‌پذیرد. روش واژه‌ای، رقمی و ترکیبی. بسیاری از خودروسازان برای محصولات خود از اسامی مختلف استفاده می‌کنند. در این روش، واژه انتخاب شده معمولا از نظر معنی و مفهوم با ویژگی‌های خودرو تناسب دارد. مانند فولکس واگن گلف، شورولت کاپریس کلاسیک، تویوتا کرولا، هیوندای سانتافه، کیا پراید.برخی دیگر برای محصولات خود از اعداد و ارقام استفاده می‌کنند، مانند پژو ۳۰۸، ب‌ام‌و ۳۲۰، مزدا ۹۲۹، رنو ۲۱. در این سیستم، رقم انتخاب شده به یکی از ویژگی‌ها یا مشخصات فنی خودرو اشاره می‌کند. مثلا در سیستم ب‌ام‌و رقم نخست نشانگر کلاس ابعادی خودرو و دو رقم بعدی (ضربدر ۱۰۰) بیانگر حجم موتور خودرو است. در سیستم نامگذاری پژو، رقم نخست بیانگر اندازه اتاق، رقم میانی به صورت ثابت «صفر» و رقم سوم بیانگر نسل خودرو است. در این سیستم اشاره‌ای به اندازه موتور نمی‌شود.در سیستم ترکیبی که از حرف و رقم به صورت توام استفاده می‌شود، معمولا از یک حرف برای شناسایی اندازه اتاق یا نسل خودرو و از یک یا چند رقم برای معرفی اندازه موتور یا اطلاعات دیگر خودرو استفاده می‌‌ شود. در روش مرسدس - بنز، حرف نخست نشان دهنده کلاس بدنه خودرو و سه حرف دیگر (ضربدر ۱۰) بیانگر حجم موتور است؛ نظیر مرسدس بنز E۳۵۰.

سابقه نام‌گذاری در ایران

شاید بتوان گفت سابقه انتخاب نام برای خودروهای سواری در ایران به زمان آغاز مونتاژ جیپ بر می‌گردد که واژه شهباز برای آن انتخاب شد و سپس نام هایی چون آریا، آهو برای خودروهای دیگر بر سر زبان‌ها افتاد. ولیکن هیچ یک به ماندگاری پیکان نبود. نامی که به خوبی از عنوان لاتین آن (Plymouth arrow) برای یافتن معادل فارسی آن بهره گرفته شد.هر چند در سال‌های اخیر برای خودروهای مونتاژی نظیر دوو و یا حتی محصولاتی با درصد بالای ساخت داخل نظیر پژو ۴۰۵ ضرورتی برای تعیین نام ایرانی نبود لیکن سایپا سعی بر آن داشت تا با فراخوان عمومی برای دو محصول تازه وارد بازار ایران؛ یعنی پراید هاچ پک و صندوق‌دار، نام ایرانی برگزیند که در نهایت نام‌های «نسیم و صبا» انتخاب شدند. به‌رغم آن که با رشد چشمگیر پراید در بازار کشور مواجه هستیم ولی اصلا نمی‌شنویم که مردم و صاحبان محصولات ذکر شده، این خودروها را با نام‌های انتخاب شده، صدا بزنند و نسیم و صبا به طور کلی به دست فراموشی سپرده شده‌اند. بدون شک دلیل اصلی، انتخاب نام بعد از ورود محصول به بازار بود. در ایران خودرو هم مشابه آن را داریم البته به گونه‌ای دیگر. وقتی نام «پرشیا» برای محصول لوکس ایران خودرو انتخاب و اطلاع‌رسانی شد، آن شرکت با موانع بهره‌برداری از آن نام مواجه شد و واژه «پارس» را جایگزین کرد. ولیکن از آن پس در جامعه و بازار خودرو شاهدیم که واژه پرشیا غالب است. به عبارت دیگر مردم با پراید و پرشیا بهتر ارتباط گرفته‌اند و این نام‌ها بیشتر به مذاق ایرانی‌ها شیرین آمده است. ایران خودرو شاهد یک تجربه نسبتا موفق نیز بوده است. وقتی «آردی» دچار تغییر و تحول فنی به خصوص در بخش موتوری شد، در ابتدا نام RDX برای آن در نظر گرفته و با همان نام و در مدت بسیار کوتاه به بازار عرضه شد و لیکن با تغییر نام آن به «روآ»، نام جدید با اقبال رو‌به‌رو شد. پس می‌توان اذعان داشت در بازار ایرانی یکی از مهم‌ترین فاکتورهای استقبال از نام خودرو، میزان پیوند و ارتباطی است که جامعه با آن برقرار می‌کند و این امری کاملا طبیعی و اصولی است.

نام‌گذاری خودروهای ملی سمند، مینیاتور و رانا

وقتی به خودرویی واژه ملی منتصب می‌شود با این مفهوم که مالکیت طراحی و تولید آن در اختیار یک شرکت ایرانی است، حساسیت‌های انتخاب نام آن نیز نسبت به سایر محصولات که در کشور تولید و عرضه می‌شود، به مراتب بیشتر است. این حساسیت در زمان تولد سمند، به‌عنوان اولین خودرو ملی بروز پیدا کرد؛ چرا که در جامعه ما انتخاب نام اصیل و ایرانی اولین پیش‌فرض برای تعیین نام محصول ملی است و غنای زبان و ادب فارسی نیز راه را بر هرگونه بهانه‌جویی و انتخاب نام بیگانه بسته است. هرچند در آن زمان، رییس‌جمهور محترم وقت، بنابر اطلاعاتی که خدمتشان ارائه شده بود، برای حضور در مراسم رونمایی آن بی‌تمایل بود و حتی در سخنرانی مراسم از به‌کارگیری واژه ملی خودداری شد، ولیکن آنچه در خاطره‌ها باقی مانده، انتخاب نام سمند، برای اولین خودرو ملی به پیشنهاد آقای سیدمحمد خاتمی است. بدون شک نام سمند که در ابتدا برای بسیاری ناآشنا بود و اصطلاحا مخاطب با چیستی آن مواجه بود و همچنین اصالت، کوتاهی، معنادار بودن و زیبایی آوائیش از آن یک نام جاودان در کشور ساخته است. پس از گذشت هفت سال تاریخ تکرار شد. سایپایی‌ها که واژه «کاملا ایرانی» را به‌عنوان جوهره اصلی پیام‌ها در فرآورده‌های ارتباطی محصول ملی خود، برگزیده بودند، با حضور محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور محترم، از مینیاتور رونمایی کردند. البته دومین محصول ملی هم نظیر سمند، مورد نقد بسیار قرار گرفت که نباید از تاثیر منفی واژه «کاملا ایرانی» در بروز واکنش منتقدان در بررسی ظریف آن چشم‌پوشی کرد. ولیکن آنچه در فضای جامعه سایه انداخت انتخاب یک کلمه فرانسوی برای محصول ملی و مضاف بر آن املای غلط لاتین آن، که پای مسوولین یک هفته‌نامه خودرویی را هم به دلیل شکایت سایپایی‌ها به دادگاه کشاند. از آن طرف هم این تفکر در سایپا وجود داشت که این نام، به یک اثر هنری کاملا ایرانی تعلق دارد. در آخرین هفته فروردین‌ماه نوبت به نام‌گذاری و رونمایی سومین خودرو ملی کشور رسیده بود. رونمایی از محصولی که علاوه‌بر اهمیت خود به دلیل هم‌زمانی با تغییر و تحولات مدیریتی در ایران‌خودرو، به شدت مورد توجه رسانه قرار گرفت. ایران‌خودرو هم می‌گوید کارگروه تخصصی نام‌گذاری محصول دارد که علاوه‌بر نیروهای داخلی از حضور اساتید طراز اول زبان و ادبیات فارسی، عربی و انگلیسی، مشاوران تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی و ... بهره می‌برد. آن طور که منطقی، رییس هیات‌مدیره آن در گفت‌و‌گوی ویژه خبری اظهار کرد: دو یا سه نام از جمله نوند و رانا از سوی این کارگروه تخصصی برای این محصول پیشنهاد شده بود که بنا بر نظر کارگروه داخلی نوند اولویت اول بود؛ ولیکن ارزیابی‌های خارج از مجموعه رانا را به عنوان اولویت اول انتخاب کرد و این‌گونه سومین محصول ملی، رانا نام گرفت و شاید بتوان این یکی را به نام محرابیان، وزیر صنایع‌و‌معادن به خاطره‌ها سپرد. رانا نوواژه‌ای است که پارسی مرکب از بن مضارع راندن (ران) و پسوند فاعلی‌ساز (ا) و به قیاس خوانا، توانا و شنوا که از بن‌مضارع و مصوت (آ) تشکیل شده‌اند،‌ دارای توانایی راندن و قابل راندن تفسیر می‌شود.