دیده‌بانی ارز در پساتحریم

دنیای اقتصاد: کارشناسان و مسوولان بانک مرکزی سیاست‌ها و راهبردهای دولت و بانک مرکزی را در دوره پساتحریم مورد بررسی قراردادند. بازوی فکری بانک مرکزی طی نشست‌های هم‌اندیشی، با موضوع «شرایط اقتصادی کشور پس از لغو تحریم‌ها» در اولین گام، سیاست‌های مطلوب در بازار ارز را دیده بانی کرده است. در این نشست مسوولان و کارشناسان برجسته کشور بر «مدیریت انتظارات تورمی»، «تنظیم عرضه و تقاضا»، «پرهیز از سیاست‌گذاری دستوری»، «مقابله با هیجان‌ها و نوسانات زودگذر» و «تعادل میان متغیرهای کلان اقتصادی» تاکید کردند. به گفته کارشناسان، برای بهبود و تقویت بازار ارز باید پیش‌نیازهای توسعه صادرات غیر‌نفتی را فراهم کرد. در این نشست تاکید شد که برای تداوم ثبات در بازار ارز باید از ابلاغ سیاست‌های دستوری مانند دستکاری در نرخ سود بانکی پرهیز شود؛ زیرا احتمال گسیل نقدینگی به بازار ارز پس از کاهش نرخ سود وجود دارد. در این نشست مسوولان بانک مرکزی درخصوص یکسان‌سازی نرخ ارز تاکید کردند: یکسان‌سازی نرخ ارز تنها با تکیه بر افزایش منابع ارزی میسر نخواهد بود و در کنار این مورد باید سایر ابزارها تقویت شود. به گفته مسوولان «محدودیت روابط کارگزاری‌ها» و «نبود جریان روان ورود منابع ارزی» یکی از مهم‌ترین دلایل در شکست یکسان‌سازی نرخ ارز در سال‌های گذشته بوده است. دنیای اقتصاد،مهدی دهقان: نشست «تحلیل شرایط اقتصادی کشور پس از لغو تحریم‌ها» با حضور محمدمهدی بهکیش، نایب‌رئیس و دبیر کل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی، یحیی آل‌اسحاق عضو اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، سیداحمدرضا جلالی نائینی مدیر گروه پژوهشی پول و ارز پژوهشکده پولی و بانکی، غلامعلی کامیاب، معاون ارزی بانک مرکزی، حسن معتمدی، مدیر عامل بانک اقتصاد نوین در پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی برگزار شد.

محمدمهدی بهکیش، نایب رئیس و دبیر کل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی در ابتدای نشست با بیان اینکه انتظارات تورمی یکی از عوامل تعیین نرخ ارز است، گفت: بعد از اتفاقات مثبتی که طی سال‌های گذشته رخ داد، مردم انتظار داشتند نرخ ارز کاهش پیدا کند اما با اظهارات رئیس کل بانک مرکزی شاهد جلوگیری از کاهش نرخ ارز بودیم که این موضوع حاشیه‌هایی نیز در آن زمان ایجاد کرد. وی با اشاره به اینکه عامل تاثیرگذار دیگر بر نرخ ارز میزان و حجم صادرات است، افزود: در حال حاضر یک‌سوم صادرات کشور را میعانات گازی، یک‌سوم پتروشیمی و یک سوم نیز کالاهای غیرنفتی تشکیل می‌دهد و از سوی دیگر بیشتر این صادرات در اختیار دولت است.

بهکیش همچنین به دیگر عوامل موثر بر تغییر نرخ ارز اشاره کرد و ادامه داد: ۲۰ میلیارد دلار کالای قاچاق و منابع حاصل از قاچاق مواد مخدر تاثیر بسیار عمده‌ای در تعیین نرخ ارز دارد که سبب نامتعادل شدن بازار می‌شود، به‌طور کلی اگر بخواهیم صادرات افزایش پیدا کند باید مدیریت نرخ ارز را در دستور کار قرار دهیم.

وی با بیان اینکه ثابت شدن نرخ ارز مناسب نیست و نرخ باید بر اساس عرضه و تقاضای واقعی تعیین شود و به یک نوعی بازار باید تعیین‌کننده نرخ ارز باشد، گفت: پیشنهاد بنده این است که برای بهبود وضعیت باید رویکرد صادراتی داشته باشیم و تحت تاثیر قرار گرفتن نرخ ارز به دنبال اتفاقات سیاسی بسیار خطرناک است.

نایب رئیس و دبیر کل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی همچنین با انتقاد از سیاست‌های نادرست دولت قبلی افزود: کشور در دولت گذشته اداره شده است اما با چه هزینه‌ای. اینکه ۷۰۰ میلیارد دلار بر باد رفته است، اسم آن مدیریت نیست و نباید زیاد به گذشته خود افتخار کنیم.

بهکیش با اشاره به اینکه انتظارات بازار و وضعیت عرضه و تقاضای ارز در بازار دو عامل مهم تاثیر‌گذار بر نرخ ارز است که باید مدیریت و کنترل شود، اضافه کرد: مدیریت بازار بسیار پیچیده و تحت تاثیر عوامل مختلف است. وی ادامه داد: اگر با این تصور که توافق هسته‌ای صورت می‌گیرد و سپس قصد داشته باشیم که از راه صادرات نفت خام و کالاهایی که ایجاد اشتغال نمی‌کنند به دنبال توسعه و رشد اقتصادی باشیم، چنین نگرشی در دنیا در حال تغییر است. نایب رئیس و دبیر کل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی در مورد بخشنامه اخیر دولت در مورد کنترل دولتی قیمت‌ها گفت: این روش در شرایط اقتصادی امروز جایگاهی ندارد و تعیین قیمت‌ها تقریبا در تمام کشورها به مکانیزم‌های بازار سپرده شده است. ابلاغ این بخشنامه این استنباط را ایجاد می‌کند که دولت بدون توجه به شرایط بین‌المللی و یا با این رویکرد که توافقی با کشورهای ۱+۵ نخواهد داشت، صادر کرده است.

وی گفت: اگر با تعرفه‌های بالا قصد جلوگیری از ورود کالا را داشته باشیم، به قاچاق دامن می‌زنیم، بنابراین به جای چنین کارهایی باید انتظارات را کنترل کنیم. از سوی دیگر دولت باید به بانک مرکزی کمک کند. در حالی که فرض بر این باشد که به سمت اقتصاد بسته و اقتصادی بر پایه عدم توافق هسته‌ای پیش برویم، بازار و انتظارات باید دوباره بازتعریف شوند.

مدیریت انتظارات نیازمند سیستم است

نایب‌رئیس و دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی با بیان اینکه بانک مرکزی تجربه و کارشناس متخصص کافی دارد اما دو مورد باید به ویژگی‌های بانک مرکزی اضافه شود، تصریح کرد: نخستین موضوع مدیریت انتظارات است که در قالب یک مجموعه سیستمی باید ارائه شود که این مدیریت و سیستم بسیار پیچیده باید سریع شکل گیرد، ضمن اینکه در دنیا چنین سیستمی وجود دارد. ایران نیز برای مدیریت و کنترل بازار ارز باید از این روش و سیستم استفاده کند.

بهکیش با بیان اینکه مدیریت انتظارات و نرخ ارز باید جهت‌دار و به سمت تشویق صادرات باشد، اضافه کرد: بخشی از صادرات کشور را میعانات گازی و نفتی تشکیل می‌دهند که اشتغال قابل‌توجهی ایجاد نمی‌کند، این امر درخصوص صادرات یک‌سومی پتروشیمی نیز صادق است زیرا صنعت پتروشیمی سرمایه‌بر بوده و اشتغال‌زا نیست.

وی تصریح کرد: آنچه که سبب اشتغال و افزایش نرخ رشد اقتصادی می‌شود، افزایش صادرات غیرنفتی است، باتوجه به اینکه کل ارزش صادرات غیرنفتی کشور حدود ۲۱ میلیارد دلار است که میزان صادرات در سال‌های گذشته رشد منفی داشته است، بنابراین نرخ ارز باید به گونه‌ای مدیریت شود که سبب افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی شود. نایب‌رئیس و دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌المللی افزود: در حال حاضر شاهد کم‌آبی در کشور هستیم که این موضوع ساختار کشاورزی و صنعت را تحت‌تاثیر قرار داده و تولید و کشاورزی در حال تغییراست بنابراین تمام این تغییرات روی نرخ ارز تاثیرگذار است.

بهکیش با بیان اینکه مدیریت نرخ ارز بسیار گسترده‌ و پیچیده است که در بانک مرکزی دنبال می‌شود، اضافه کرد: بانک مرکزی تنها از نظر تکنیکال این بخش را مدیریت می‌کند و متاسفانه برای انتظارات بازار، سیستم و مدیریت منسجمی وجود ندارد.

عوامل تاثیرگذار بر نرخ ارز

در ادامه نشست «تحلیل شرایط اقتصادی کشور پس از لغو تحریم‌ها»، یحیی آل‌اسحاق عضو اتاق بازرگانی، گفت: تصمیم‌گیری برای نرخ ارز تابع فضای روانی حاکم بر بازار و تاثیر آن بر رفتار عرضه‌کننده و متقاضی است. همچنین موضوع دیگر که بر بازار ارز تاثیر می‌گذارد، واقعیت‌های اقتصادی است. وی با بیان اینکه برخی‌ها در این فضا به دنبال سوداگری، سرمایه‌گذاری و پس‌اندازه هستند، تصریح کرد: با چنین شرایطی تمام هنر مسوولان و مدیریت‌کننده‌ها تشخیص این فضا و عوامل تاثیرگذار بر آن است.

عضو اتاق بازرگانی با تاکید بر اینکه تحلیل کنونی فضای جامعه نشان دهنده حاکم بودن اعتماد نسبی به مدیران بانک مرکزی است، افزود: البته این اعتماد نسبی است. از سوی دیگر رسانه‌های فعال در حوزه اقتصادی نیز در این زمینه نقش کلیدی ایفا می‌کنند. وی با بیان اینکه موضوع تاثیرگذار دیگر بر نرخ ارز شرایط حاکم بر عرصه‌های بین‌المللی است که ایران در آن حضور دارد، به خوش‌بینی نسبی به این فضا اشاره کرد و گفت: اگر توافق هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ نهایی شود، سیستم غیرمعمول در بازار ارز از بین می‌رود و از سوی دیگر هزینه‌ها در بخش‌های مختلف کاهش پیدا می‌کنند. ضمن اینکه سرمایه‌گذاری در کشور بیشتر می‌شود و به دنبال آن منابع خارجی کشور آزاد و به بازار داخل تزریق می‌شود. آل‌اسحاق در مورد نرخ سود بانکی و تاثیرگذاری آن روی نرخ ارز، افزود: اکنون بخش زیادی از حجم نقدینگی کشور در اختیار بانک‌ها است. اگر تصمیم نادرستی درباره نرخ سود بانکی اتخاذ شود نقدینگی موجود در بانک‌ها به سمت بازارهای دیگر از جمله بازار ارز هدایت می‌شود.

وی در مورد ارتباط نرخ ارز با شاخص‌های کلان اقتصادی، گفت: رکود، بیکاری، توان نظام بانکی و مسائل اجتماعی در کلان‌های اقتصاد تاثیرگذار هستند، بنابراین ارتباط بین این دو باید مورد توجه قرار گیرد. آل‌اسحاق افزود: در رابطه با مسائل خارجی و تاثیرگذاری آن بر عرضه و تقاضا باید گفت که تغییرات محسوسی در اقتصاد احساس نمی‌شود، زیرا اقتصاد کشور ۳۰ سال با چنین وضعیتی مدیریت شده و نسبت به چنین وضعیتی واکسینه شده است. اما ناگفته نماند در چنین شرایطی برداشتن سنگ‌ها و کاهش هزینه‌ها در حوزه صادرات بیشتر و سخت‌تر می‌شود.

صادرات راحت‌تر شود

وی با تاکید بر اینکه صادرات در چنین وضعیتی باید تسهیل شود، اضافه کرد: تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی‌ها باید براساس داشته‌ها صورت گیرد نه اینکه در آینده چه چیزهایی به دست می‌آوریم.

عضو اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: در حال حاضر ۱۲ میلیارد دلار بازار عراق و ۱۵ میلیارد دلار بازار ترکیه برای اقتصاد ایران ارزش دارد و از سوی دیگر بازار ۳۰۰ میلیون نفری در همسایگی کشور ایران وجود دارد که باید از این فرصت به خوبی استفاده کنیم.

باید برای جنگ اقتصادی برنامه داشته باشیم

عضو اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران با بیان اینکه این شرایط نیازمند فرماندهی و مدیریت است، اضافه کرد: پذیرفتیم جنگ اقتصادی در پیش داریم و طرف مقابل یک ستاد عملیاتی، نقشه راه و برنامه دارد. بنابراین ما هم باید مانند طرف مقابل چنین برنامه‌هایی را در دستور کار داشته باشیم و در این میان جایگاه بانک مرکزی بسیار حائز اهمیت است. وی ادامه داد: در این راه باید هدف، اقتدار، انضباط، توان و مدیریت داشته باشیم، اگر بانک مرکزی قصد برخورد و مقابله با جنگ اقتصادی را دارد، با خواهش و تقاضا از طرف مقابل نمی‌تواند کار خود را پیش ببرد. بنابراین ایجاد ستاد فرماندهی منضبط و مقتدرانه مورد نیاز است. وی با تاکید بر اینکه حذف همه ضوابط و مقررات دست و پا گیر و تسهیل صادرات باید در دستور کار مسوولان باشد، تصریح کرد: در حوزه بانکی متخصصان و کارشناسانی را داریم که بحران دیده هستند بنابراین نباید این افراد را به بایگانی بفرستیم. عضو اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران گفت: موضوع توجه به صادرات و اشتغال‌زایی صحیح است، اما در مقوله درآمدهای ارزی بین صادرات و واردات باید تناسب، تعادل و رابطه منطقی وجود داشته باشد. به‌طور کلی مدیریت واردات باید در جهت تولید برای صادرات صورت گیرد. آل‌اسحاق ادامه داد: برای افزایش صادرات اعتمادسازی و شریک کردن عوامل و صاحبان بازار مهم است و هدف مسوولان و تصمیم‌گیران در این موضوع باید بازی برد - برد باشد.

لزوم آمادگی کامل در برابر تمام احتمالات

همچنین حسن معتمدی، مدیر عامل یکی از بانک‌های خصوصی کشور در ادامه نشست با بیان اینکه انتظارات کنونی بازار مثبت است، گفت: اما احتمال دارد شرایط بهتر شود. شرایط نامطمئن برای ارز و طلا به‌عنوان یک دارایی مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین باید توجه ویژه‌ای به فعالیت‌های سوداگرانه در بازار داشته باشیم و ممکن است همیشه بازار طبق پیش بینی‌ها و مدیریت ما پیش نرود و باید آمادگی تمام احتمالات را در نظر گرفت و برای آن برنامه و راهکار داشت.

وی گفت: ممکن است بازار ارز از سوی بانک مرکزی خوب مدیریت شده باشد؛ اما یکسان‌سازی و مدیریت نرخ ارز باید همواره مورد توجه باشد. معتمدی ادامه داد: تجربه جهانی نشان داده است، توجه و مدیریت بانک مرکزی برنوسانات و هیجانات در بازار ارز تاثیرگذار بوده است. معتمدی با بیان اینکه بانک مرکزی حتما نباید منابع و درآمد نفتی داشته باشد تا بتواند بازار را مدیریت کند، اضافه کرد: اگر بخواهیم تحلیلی کلی از بازار ارائه دهیم، می‌توان گفت که‌ بازار آزاد کنونی متعادل است.

لزوم ایجاد تعادل بین عوامل موثر بر نرخ ارز

در ادامه نشست تحلیل شرایط اقتصادی کشور پس از لغو تحریم‌ها، غلامعلی کامیاب، معاون ارزی بانک مرکزی در مورد نرخ ارز و عوامل موثر بر آن گفت: ارز موضوع مجردی نیست و عوامل مختلفی دست به دست هم می‌دهند تا نرخ ارز دچار نوسان شود که یکی از این موارد نرخ سود بانکی است. وی با بیان اینکه کاهش تورم طی سال گذشته روند رشد اقتصادی را مثبت کرد،‌ افزود: به دنبال این امر به‌طور طبیعی امید و انگیزه در حوزه تولید افزایش پیدا می‌کند و تاثیرات مثبتی بر بازار دارد. معاون ارزی بانک مرکزی با اشاره به اینکه در موضوع عوامل موثر بر نرخ ارز تنها نمی‌توان به موضوع عرضه و تقاضا اشاره کرد، گفت: سیاست‌های پولی و رفتارهای مختلف از جمله رفتار بازار سرمایه و رفتار مردم بر نرخ ارز تاثیرگذار است. در چنین شرایطی هنر این است که تعادل و رابطه‌ای منطقی بین همه عوامل ایجاد شود. کامیاب با تاکید بر اینکه تولید، تجارت، نرخ ارز و نرخ سود بانکی باید در تصمیمات اقتصادی مورد توجه قرار گیرد، اضافه کرد: بین تمام عوامل ذکر شده باید ثبات و تعادل ایجاد شود تا نتیجه آن رواج تولید، تجارت و در نهایت بهبود وضعیت زندگی مردم باشد. وی با بیان اینکه یکی از عوامل موثر بر بازار، ساماندهی صرافی‌ها است که اقدامات اخیر بانک مرکزی تاثیرات مثبتی بر بازار گذاشته است، گفت: دلالانی که برای فردا نرخ تعیین می‌کنند، می‌خواهند بازار را گمراه کنند تا تعیین‌کننده نرخ ارز باشند و از این نوسان درآمد داشته باشند. اگر نرخ ارز بر اساس واقعیت‌های بازار کاهش یابد، هیچ فردی مخالف آن نخواهد بود؛ اما رفتارهای هیجانی و نوسانات لحظه‌ای برای بازار سم است و نباید اجازه بروز چنین رفتارهایی را بدهیم. کامیاب با بیان اینکه اگر اقدامات سوداگران و سفته‌بازان کنترل شود، بازار به تعادل خواهد رسید، گفت: اگر به توافق هسته‌ای نیز دست پیدا نکنیم باید رفتار و هیجانات بازار کنترل و مدیریت شود. معاون ارزی بانک مرکزی با اشاره به اینکه اقتصاد ما پویا است، تصریح کرد: باید تفاوتی بین توافق و عدم توافق هسته‌ای قائل شویم و برای هر دو مورد برنامه و طرح داشته باشیم. معاون ارزی بانک مرکزی گفت: اعتقاد به یکسان‌سازی نرخ ارز در بانک مرکزی وجود دارد، اما یکسان‌سازی به شرایطی نیاز دارد که این شرایط صرفا منابع نیست. کامیاب با بیان اینکه در راستای یکسان‌سازی نرخ ارز ابزار لازم را به اندازه کافی در اختیار نداریم، گفت:‌ وقتی یکسان‌سازی نرخ ارز صورت گرفت، همه نیازها و تاثیرات از سوی بازار تعیین می‌شود، بنابراین امکان جابه‌جایی پول را نداریم زیرا اکنون با بانک‌های محدودی فعالیت می‌کنیم. در ادامه این نشست نیز سیداحمدرضا جلالی نائینی، مدیر گروه پژوهشی پول و ارز پژوهشکده پولی و بانکی با تاکید بر اینکه باید بسته سیاستی جامع داشته باشیم و به تمام جوانب توجه ویژه‌ای صورت بگیرد، گفت: اخبار و شایعات می‌تواند بازار نرخ ارز را متحول کرده و روند تعیین نرخ ارز را تغییر دهد.