گروه تحلیل- همایون فطرس: در یک گزارش که اخیرا در سایت پژوهشکده پولی و بانکی منتشر شده است، به رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات مالی اسلامی از نظر میزان دارایی‌ها، نرخ بازدهی دارایی‌ها (ROA)، سود ناخالص و رشد میزان دارایی‌ها پرداخته شده و این نهادها با یکدیگر مقایسه شده‌اند. بر اساس جدول‌هایی که در این گزارش آورده شده است، دارایی ۱۰ بانک ایرانی که در بین ۲۰ بانک نخست از نظر میزان دارایی‌های منطبق با «شریعت»‌هستند، در مجموع عددی نزدیک به ۴۴۰ هزار میلیون دلار است. بر مبنای این گزارش ایران با داشتن ۵۱۶,۹۷۶ میلیون دلار دارایی منطبق با شریعت در نظام مالی خود، حتی از کشورهایی نظیر عربستان، مالزی، امارات و قطر نیز در رده بالاتری از این حیث قرار دارد. این میزان دارایی‌های منطبق با شریعت اسلام در کشور ایران نسبت به میزان متناظر آن در کشورهایی چون عربستان و امارات به ترتیب بیش از ۲ برابر و ۵ برابر است. توجه به این نکته ضروری است که همان‌طور که گزارش پژوهشکده پولی و بانکی به آن اشاره می‌کند،‌ در حالی که سهم بانکداری اسلامی از کل سیستم بانکی در کشورهایی نظیر عربستان، مالزی و کویت و امارات به ترتیب ۵۰، ۳۹،۲۱ و ۱۹ درصد است، در کشور ایران به طوری که عنوان می‌شود ۱۰۰ درصد نظام و دارایی‌های بانکی منطبق بر شریعت اسلام است. با توجه به این موضوع جای تعجبی ندارد که ایران بالاترین میزان دارایی‌های منطبق بر شریعت را به خود اختصاص دهد و در بین ۵۰ بانک و موسسه مالی با بیشترین حجم دارایی‌ها، نام ۱۶ بانک و موسسه ایرانی جای داشته باشد.

سطح نازل دارایی‌های پایه با وجود حجم بالای دارایی‌های بانک‌ها در کشور

در بخش دیگری از گزارش پژوهشکده پولی و بانکی میزان دارایی‌های پایه‌ (Tier ۱) ۲۰ بانک و موسسه اسلامی با بیشترین حجم دارایی‌ها قید شده است. بر اساس این داده‌ها، مشاهده می‌شود به‌رغم اینکه در بین ۱۰ بانک نخست از منظر حجم دارایی‌ها بانک ملی در صدر قرار دارد و نام بانک‌هایی چون مسکن، تجارت، صادرات و ملت به چشم می‌خورد، اما از نظر میزان دارایی‌های پایه (Tier ۱) در بین این ۲۰ بانک، تنها بانک پاسارگاد است که با رتبه ششم جایگاه به نسبت مناسبی دارد. در واقع می‌توان نتیجه گرفت با وجود اینکه بانک‌های ایرانی از لحاظ حجم دارایی‌ها وضع مناسب و برتری نسبت به همتایان خود در جهان اسلام دارند، اما از نظر دارایی‌های پایه که دارایی اصلی و معتبر یک بانک و موسسه مالی است، به هیچ عنوان وضع مطلوبی ندارند. بالا بودن سطح دارایی‌های بانک‌ها با وجود سطح پایین دارایی پایین ایشان نشان‌‌دهنده لزوم اقدام در جهت تعدیل دارایی‌های غیرپایه جهت تنزل ریسک و نیز افزایش سرمایه این بانک‌ها است.

بازدهی غیرمتعارف دارایی‌های بانک‌ها در ایران

در ادامه گزارش پژوهشکده پولی و بانکی به برتری بانک‌های ایرانی از نظر سودآوری و بازدهی بر سرمایه پرداخته شده است که بر اساس آن، بانک پاسارگاد با بازدهی بر سرمایه‌ (ROA) معادل ۳/ ۵ درصد و بانک کارآفرین با ۹/ ۴ درصد بالاترین بازدهی سرمایه را بین بانک‌های اسلامی با سودی بیش از ۱۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۴ ثبت کرده‌اند. غیر از این دو بانک، نام سه بانک سینا، اقتصاد نوین و پارسیان نیز میان ۱۰ بانک نخست از نظر این شاخص به چشم می‌خورد و چنانکه این گزارش می‌افزاید از این نظر «نیمی از موسسات مالی اسلامی برتر جهان را بانک‌های ایرانی تشکیل داده‌اند.» به گفته این گزارش، «متوسط نرخ بازدهی دارایی در ایران از ۲/ ۱ درصد به ۴/ ۱ درصد در سال ۲۰۱۴ رسیده است و این در حالی است که متوسط نرخ رشد دارایی‌های این کشور از میزان جهانی پیشی گرفته و از ۱۶ درصد به ۱۸ درصد افزایش یافته است.» با وجود این، نرخ سودآوری بر دارایی بالای این بانک‌ها در ایران را می‌توان با میزان دارایی‌های کمتر آنها نسبت به سایر بانک‌ها در کشورهای دیگر مرتبط دانست؛ موضوعی که این گزارش نیز به آن اشاره‌ای داشته است. چنانکه این گزارش تفسیر می‌کند، افزایش حجم دارایی‌های بانک‌ها و موسسات مالی در کشورهایی چون عربستان و قطر با افزایش سودآوری آنها همراه نبوده است. همچنین، نرخ ROA بالای بانک‌هایی نظیر پاسارگاد و کارآفرین در حدود ۵ درصد، در حالی اتفاق افتاده است که متوسط جهانی این نرخ برای بانک‌ها و موسسات مالی حدود یک درصد است و حتی این نرخ در کشورهای اسلامی نیز بین یک تا ۲ درصد متغیر است.

رشد غیرمنتظره دارایی‌ها و سودناخالص بالای بانک‌ها در ایران

گزارش پژوهشکده پولی و بانکی همچنین به فهرست بیشترین سودآوری ناخالص بانک‌ها و موسسات مالی اسلامی اشاره می‌کند که بر مبنای آن بانک‌های پاسارگاد، پارسیان، ملت، تجارت، صادرات در بین ۱۰بانک با بیشترین سود ناخالص قرار گرفته‌اند که بانک پاسارگاد با ۱۱۵۷ میلیون دلار سود ناخالص در سال ۲۰۱۴، پس از یک بانک سعودی رده دوم را تصاحب کرده است. در این گزارش به رشد دارایی‌های بانک‌ها با «دارایی‌های منطبق بر شریعت» نیز پرداخته شده است که بانک گردشگری با ۳/ ۱۲۶ درصد رشد دارایی‌ها، بیشترین رشد دارایی‌ها را داشته است. در بین ۱۰ بانک و موسسه دیگر با بیشترین رشد دارایی‌ها، نام ۷ بانک و موسسه مالی ایرانی، یک بانک سوری، یک بانک تانزانیایی و یک بانک کویتی به چشم می‌خورد که ارقام رشد نزدیک به ۵۰ تا ۱۲۶ درصدی رشد دارایی‌های این نهادها از میزان متعارف برای چنین نهادهایی به طور قابل ملاحظه‌ای بالاتر است. ریشه‌ این موضوع را می‌توان در رویدادهای ترازنامه‌ای نظیر افزایش سرمایه ناگهانی این نهادها، افزایش دارایی‌های ثابت و تجدید ارزیابی دارایی‌های ثابت دانست؛ موضوعی که در اغلب اوقات برای این چنین نهادهای مالی مثبت تلقی نمی‌شود.

دارایی 440 میلیارد دلاری 10 بانک ایرانی