سیدحسین موسویان مذاکره‌کننده پیشین هسته‎ای ایران سوریه و عراق در شرف فرو رفتن در هرج‌ومرج کامل و تبدیل به یک سومالی دیگرند که هرگوشه آنان را جنگ‌سالاری به دست بگیرد و پناهگاهی امن برای گروه‎های تندرو و تروریست شوند. ترس عمده، همان‌طور که پرزیدنت اوباما در ٢٢ ژوئن ابراز کرد، این است که این گروه‎ها که اینک زمین‌هایی را در عراق و سوریه به تصرف خود درآورده‌اند، در‌صورت مقابله نکردن بر قدرتشان افزوده شود. منطق حکم می‏کند که درصورت تحقق چنین وضعیتی همان‌طور که این تهدید از سوریه به عراق سرایت کرد، کشورهای دیگر را نیز در‌بر‌بگیرد و همه منطقه را بی‌ثبات کند.

تهدید عمده دیگر این است که در ادامه تحولات جاری، گروه‌های تروریستی به اختلافات شیعه و سنی دامن زده و یک جنگ مذهبی تمام‌عیار به راه اندازند. در‌صورت بروز این وضعیت، درگیری موضعی عراق می‌تواند به یک جنگ منطقه‌ای منجر شود و بازیگران اصلی در منطقه، اعم از دولت‌ها و گروه‌های شبه‌نظامی را وارد صحنه جنگ کند. اوباما با نظریه فرستادن سربازان آمریکایی به عراق مخالفت کرده و در‌عوض پیشنهاد «یک راهبرد هدفمندتر» و «یافتن شریک و آموزش نیروهای نظامی محلی» را مطرح کرده است؛ اما درواقع این کاری است که آمریکا ظرف ١٠ سال گذشته مشغول آن بوده و میلیاردها دلار برای آمریکا هزینه در بر داشته است. با این همه تا این لحظه نتیجه آن سرمایه‌گذاری‌ها و تلاش‌ها این بوده است که پلیس و ارتش عراق، در موصل دومین شهر بزرگ عراق و در دیگر شهرهای استان الانبار، به محض مشاهده تروریست‌ها اسلحه‌ها را بر زمین گذاشته و شهرها را تسلیم کردند. این دیگر رازی سر به مُهر نیست که گروه داعش از‌سوی برخی افراد در کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس حمایت مالی می‌شود. در شرایطی که بالاترین مقامات آمریکا، از‌جمله پرزیدنت اوباما، اوج‌گیری نیروهای تروریستی در سوریه و عراق را تهدیدی برای امنیت ملی آمریکا قلمداد کرده‎اند، این نگرانی عمیق و مشترک می‎تواند به‌عنوان ستونی برای همکاری میان ایران و آمریکا تلقی شود. ایران و آمریکا هر دو با یک نیروی تروریستی روبه‌رو هستند که اینک هم سرزمین نسبتا بزرگی را به اشغال درآورده و هم صدها میلیون دلار پول نقد بانک مرکزی موصل را ربوده و در اختیار خود دارد. منافع و نقاط مشترک تهران و واشنگتن را در مهار بحران عراق می‎توان به شرح زیر برشمارد:

جلوگیری از یک جنگ مذهبی-فرقه‎ای همه‌جانبه.

مخالفت با فروپاشی نظام فعلی عراق که پس از سرنگونی صدام مستقر گردید.

امنیت عبور نفت در خلیج‌فارس.

جلوگیری از فروپاشی سیستم حکومتی دولت-ملت در خاورمیانه.

جلوگیری از دخالت نظامی آمریکا در منطقه.

دور نگاه داشتن منابع نفتی از دست تروریست‌ها.

حفظ تمامیت ارضی عراق.

تشکیل یک دولت فراگیرتر در عراق به‌منظور جلوگیری از خشونت‌های فرقه‌ای و نیز ایجاد اتحاد جهت مقابله با نیروهای یاغی و تروریستی.

راه پیش رو

در شرایطی که ایران و آمریکا باید متفقا نهادهای امنیتی و نظامی عراق را تقویت کنند، نقش ایران در همکاری با آمریکا در سه جبهه متفاوت کلیدی است. همان‌طور که سناتور دایان فین ستاین، سناتور ایالت کالیفرنیا می‎گوید ایران می‎تواند نقش عمده ای در جلوگیری از یک جنگ شیعه و سنی با بهره گرفتن از نفوذ خود در میان گروه‎های شبه نظامی شیعه در عراق بازی کند. با توجه به رابطه تاریخی و نفوذ در عراق و آشنایی با پیچیدگی‎های سیاسی و اجتماعی عراق، ایران می‌تواند نقش اساسی در سازمان دهی سیستم امنیتی عراق به منظور ردیابی فعالیت‎های گروه‎های تندرو و نهایتا از هم پاشیدن آنها بازی نماید. بحران عراق بدون خاتمه دادن به بحران در سوریه امکان پذیر نیست. بحران این دو کشور، امروز بیش از هر زمان دیگر، در هم تنیده شده‎اند. تحلیلگران بسیاری معتقدند که بدون حضور ایران هر نوع ابتکاری برای غلبه بر نیروهای مخرب تروریستی محکوم به شکست است. در شرایطی که کنفرانس‎های ژنو در مورد سوریه از نظر بالینی مرده‎اند ایران می‎تواند در یک چارچوب جدید، تحت نظارت سازمان ملل به تلاش‎های جهانی در این زمینه کمک موثری نماید. درعین‌حال، دولت اوباما و جامعه جهانی باید به تامین‌کنندگان مالی گروه‎های تروریستی فشار آورده و فعالیت‎های آنان را متوقف کنند. مبارزه با پیروان بن‌لادن که فطرتا دشمن حکومت عربستان سعودی و دیگر کشورهای پادشاهی عرب هستند، برای حکومت عربستان امری حیاتی است. ایران، آمریکا و عربستان سعودی با همکاری یکدیگر و با استناد به فتاوی رهبران دینی شیعه و سنی می‎توانند اتحادی را تحت لوای اسلام شکل دهند که درعین مبارزه با نیروهای تندرو حکومتی فراگیرتر را در عراق سازمان دهد. برای تحقق یک حکومت فراگیرتر در عراق همکاری دولت عراق ضروری است و کمک ایران در این زمینه از جایگاه خاصی برخوردار است. یکی از تاکتیک‎های نیروهای تروریستی، پوشش دادن فعالیت‌هایشان تحت لوای جنگ شیعه و سنی است. تا این لحظه این تاکتیک هم به تصرف آرام و بدون مقاومت شهرهای سنی‌نشین در عراق کمک کرده و هم وسیله‎ای برای جذب نیرو توسط این سازمان‎های تروریستی بوده است. برای مقابله با این تاکتیک باید تلاش شود که تروریست‎ها از بقیه اهل تسنن که مخالف این بربریت به نام دین هستند، متمایز شوند. به این منظور باید به‌جای لفظ «ستیزه‌جویان سنی» از «تکفیری‌ها» یا به طور ساده «تروریست‎ها» در موقع ارجاع به آنان استفاده نمود. نشانه‎ها حاکی از آن است که دکترین راهبردی آمریکا کاهش‎ حضور نظامی آن کشور در منطقه خاورمیانه و تقویت نیروهای آمریکایی در منطقه اقیانوس آرام است. ایران از این راهبرد استقبال می‎کند. درصورت حل مساله هسته‎ای، ایران به عنوان قدرت منطقه و با ثبات‌ترین کشور منطقه می‎تواند آمریکا را در دوران گذار راهبرد مذکور و حتی پس از آن، برای ایجاد ثبات پایدار در منطقه کمک کند. همکاری ایران و آمریکا برای جلوگیری از فروپاشی عراق به عنوان یک دولت و یک ملت امری حیاتی است.