راهکارهای رفع کسری بودجه

مجید قاسمی فیض‌آبادی* در حالی که روز گذشته لایحه اصلاح بودجه برای سال ۱۳۹۲ به مجلس رفت، این پرسش اکنون مطرح می‌شود که شیوه‌های رفع کسری بودجه کنونی کدام است؟ برخی کاهش هزینه‌های دولتی را به عنوان راه‌حل ارائه می‌کنند و طیفی افزایش قیمت حامل‌های انرژی را مدنظر قرار می‌دهند. در ادامه به راهکارهای عملی و قابل‌اتکا برای رفع کسری بودجه تا پایان سال‌جاری اشاره می‌شود: ۱- شاید مهم‌ترین نقشه راه برای کاهش کسری بودجه، افزایش درآمدهای دولت باشد. در این مسیر تاکید بیشتر بر افزایش فروش نفت و بهبود درآمدهای مالیاتی مهم‌ترین منابع پیشنهادی برای افزایش درآمدهای دولت هستند، اما باید در نظر داشت که در فضای کنونی ارتقای سطح فروش نفت، نه در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر است و نه می‌تواند در فضای تحریم‌های کنونی عملیاتی شود. این در شرایطی است که واکاوی درآمدهای مالیاتی نیز نشان می‌دهد که فرآیند مالیات‌ستانی رابطه مستقیمی با رشد اقتصادی و فروش نفت دارد؛ این به آن معنی است که رشد درآمدهای مالیاتی همیشه در دوره‌های شکوفایی اقتصادی اتفاق افتاده است؛ از این رو در حالتی که گفته می‌شود، رشد اقتصادی از منفی پنج تا صفر برای سال ۱۳۹۱، برآورد می‌شود؛ سخن از جهش درآمد مالیاتی قابلیت اتکا ندارد.

۲- دومین راهکار برای افزایش درآمدهای دولت به جهت کاهش کسری بودجه‌ها، فروش دارایی‌های سرمایه‌ای دولت یا تاکید سرعتی بر فرآیند خصوصی‌سازی است. در این مسیر، جهش درآمدها از طریق فروش سهام بلوکی دولتی می‌تواند، تا حداکثر ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال‌جاری برای دولت درآمد ایجاد کند. بهبود فرآیند واگذاری‌ها، تسریع شرایط پذیرش شرکت‌های قابل‌معامله در بورس و استمرار فضای رشد یابنده در بازار سهام از جمله شرایط لازم برای اجرایی شدن فرآیند سریع فروش شرکت‌های دولتی به شمار می‌آید.

۳- سومین روش برای رفع کسری بودجه دولت، تغییر نرخ ارز محاسباتی در بودجه با هدف افزایش درآمد دولت است. برای نمونه در شرایطی که دلار در بودجه اکنون در محدوده ۲۵۰۰ تومان قرار دارد، افزایش ۲۰درصدی این نرخ می‌تواند درآمدها را نیز به همین میزان تغییر دهد. چنانچه برای آثار جانبی این روش تصمیمات مقتضی اتخاذ شود، بودجه با چنین راهکاری تا حد زیادی متعادل می‌شود.

۴- افزایش قیمت حامل‌های انرژی، کالاهای اساسی و خدمات دولتی از جمله دیگر راهکارهای افزایش درآمد دولت به شمار می‌رود. اجرای فازهای جدید هدفمند‌سازی یارانه‌ها، بدون افزایش پرداختی به یارانه‌بگیران و تغییر قابل‌قبول قیمت حامل‌های انرژی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند درآمد دولت را افزایش دهد. برای مثال روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر گازوئیل مصرف می‌شود، تنها با افزایش ۱۰۰ تومانی نرخ گازوئیل، در سال ۴۰۰۰ میلیارد تومان به درآمد دولت افزوده می‌شود. آثار تورمی این تصمیم ناچیز است، اما کسری بودجه را تراز می‌کند. باید در نظر داشت که کسری بودجه مزمن، خود اصلی‌ترین عامل تورم در اقتصاد ایران به شمار می‌رود.

۵- کاهش مصارف بودجه از دیگر راهکارهای پیشنهادی است که اجرای آن با دشواری همراه است. برای نمونه کاهش هزینه‌های جاری دولت، کاهش پرداخت‌های دولتی و حذف بخشی از یارانه‌بگیران در دهک‌های پردرآمد در این چارچوب قرار می‌گیرد.

۶- استقراض از بانک مرکزی شیوه کلاسیک و بدترین شیوه رفع کسری بودجه دولت است که هم تورم زا است و هم آنکه اثرات زیانباری در اقتصاد برجای می‌گذارد.

جدای از راهکارهای اشاره شده بالا در علم اقتصاد و اقتصاد ایران، راهی دیگر برای رفع کسری بودجه در اقتصاد وجود ندارد، از این رو باید در نظر داشت برای رفع کسر بودجه ‌باید از گذر یکی از راهکارهای بالا عبور کرد. بهترین توصیه کنونی به دولت برای رفع کسر بودجه، راهکاری ترکیبی از موارد فوق است.