باید از فرصت عدم همراهی روسیه با تحریم‌های یکجانبه استفاده کنیم

دنیای‌اقتصاد- همایون دارابی: رضا سجادی سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو را به دو مشخصه عمده می‌شناسند: برخورد خوش و سختکوشی. اینک او نزدیک به ۵ سال است که سکان روابط دو کشور را به دست دارد. سجادی با تسلط بر مسائل سیاسی بزرگ‌ترین کشور جهان دقایقی را به مصاحبه با «دنیای‌اقتصاد» اختصاص داد تا شرایط روابط دو کشور را در گفت‌وگو با وی به بحث بگذاریم: جناب سفیر غالبا انتقاداتی در مورد فضای ارتباطی میان ایران و روسیه بیان می‌شود. ریشه این انتقادات چیست؟ به عنوان کسی که از روزهای اول پس از فروپاشی با روسیه در تماس بوده، شاهد یک جریان منظم و حرفه‌ای علیه روابط میان دو کشور ایران و روسیه بوده‌ام. این جریان در داخل ایران و روسیه دارای عقبه است. در اینجا جریانی وجود دارد که برای تخریب روابط ایران و روسیه از هیچ تلاشی فروگذاری نمی‌کند کوچک‌ترین تماس‌های سازنده در بخش‌های سیاسی و اقتصادی میان دو کشور با واکنش برخی رسانه‌های وابسته به محافل خاص مواجه می‌شود تا روابط شکل نگیرد و هر اقدامی عقیم بماند. در این مسیر از هیچ سیاه نمایی هم ابایی ندارند. در واقع یک مثلث شرارت، در روابط دو کشور ایران و روسیه، توسط آمریکایی‌ها، اسرائیلی‌ها و انگلیسی‌ها شکل گرفته و در هر سطحی از روابط تلاش می‌شود که همکاری‌ها عقیم گردد. در این مسیر، از دامن زدن به هیچ سوءتفاهمی ابا نمی‌شود. در مقابل در ایران هم قرینه‌ای است که متاسفانه با ناآگاهی در مورد شرایط واقعی روابط، تخریب‌هایی صورت می‌گیرد. ببینید در شرایط کنونی ما در اوج تعامل در بحث سوریه با روس‌ها هستیم و خوشبختانه با همکاری تهران و مسکو جلوی بخش اساسی از بحران و فاجعه‌آفرینی غرب در سوریه را گرفته‌ایم؛ اما متاسفانه در سطح داخل ایران به ناگاه رسانه‌ها بازیچه برخی خبرها و تحلیل‌ها می‌شوند؛ مثلا اخیرا سندی در ویکی لیکس را که مربوط به دوسال پیش بوده در مورد اس ۳۰۰ مطرح می‌کنند. در حالی که مذاکرات در این حوزه انجام شده و گله‌های ما به روس‌ها منتقل شده است یا در رسانه‌های ایرانی همیشه فضای انتقادی در مورد روسیه به دلیل نیروگاه بوشهر بوده که بعضا می‌گویند روسیه قابل اعتماد نیست؛ ولی هیچ‌کس نمی‌گوید آلمانی‌ها که اول انقلاب، بدون هیچ دلیلی ۵ میلیارد مارک قرارداد مشترک را رها کردند و سرمایه کشور سال‌ها در معرض تخریب قرار گرفت، مورد انتقاد نیستند؛ ولی روس‌ها که به‌رغم ۴ قطعنامه مانده‌اند و کار می‌کنند مورد انتقاد قرار می‌گیرند یا در مساله خزر اصلا ما با روس‌ها طرف نیستیم و مشکلی نداریم. از این مصادیق زیاد است. حتی اخیرا، سیاه نمایی به مسائل اقتصادی هم کشیده شده است. مثلا می‌گویند روسیه با صادرات چوب ارزان به ایران به این صنعت، خیانت می‌کند. من پیگیری کردم دیدم چوب روس‌ها که صادر می‌شود چوب خام است که با کار متخصصان ایرانی به مبل و میز تبدیل می‌شود و بعضا هم صادر می‌شود. یعنی ماده خام مفیدی است که اگر هم وارد نشود باید یا جنگل‌های خودمان را قطع کنیم یا صنایع تولیدی را تعطیل کنیم. این انتقادات غیرسازنده در داخل با شیطنت‌هایی مثلث شرارت، مشکل اساسی توسعه ارتباط سازنده میان دو کشور است. آیا فکر نمی‌کنید مشکل در شناخت است. خیلی‌ها روسیه را براساس خاطرات تاریخی توصیف می‌کنند نه واقعیت امروز؟ بله روسیه امروز نه شوروی کمونیست است نه روسیه تزاری. مثل این است که الان کسی در مورد ایران براساس شرایط زمان شاه قضاوت کند. اساسا ما انقلاب کردیم که آن شرایط دیگر وجود نداشته باشد. در اینجا هم ماهیت روسیه امروز، ماهیتی جدید است؛ ولی چرا ما به تاریخ نگاه می‌کنیم؛ چون یک دست‌هایی نمی‌خواهند ارتباط ما قوی شود. ببینید در اروپا ۶۰ سال پیش فرانسه به اشغال آلمان در آمد؛ ولی امروز این دو کشور شریک استراتژیک هم هستند. حالا بعضی‌ها در ایران همیشه تاریخ ۱۲۰سال پیش را که مربوط به رژیم‌های دیگری بوده ترویج می‌کنند. پس در مورد توسعه روابط امیدوارید؟ امروزه جمهوری اسلامی ایران، با هیچ کشوری به اندازه روسیه منافع و تمهیدات مشترک ندارد. در موضوعات مشترکی نظیر نگرانی از گسترش وهابیت، مواد مخدر و توسعه هژمونی غرب ما همان احساس و واکنش را داریم که روسیه دارد. بسیار نکته کلیدی است که ما روسیه امروز را بشناسیم و ظرفیت‌ها و ظرافت‌های آن را درک کنیم. نکته دیگر اینکه روسیه تحریم‌های غرب را که با هدف براندازی نظام تدوین شده اساسا محکوم کرده و اگر بتواند، برای کمک به ما، از همکاری خودداری نمی‌کند. روسیه تنها تحریم‌های شورای امنیت را که در موضوع فعالیت‌های هسته‌ای نظامی است اجرا می‌کند که ما چون عملا فعالیت هسته‌ای نظامی نداریم، این تحریم‌ها مصداقی ندارد. روسیه تحریم‌های یکجانبه غرب را محکوم کرده است. این فرصتی برای بخش خصوصی و دولتی کشورمان در جهت توسعه همکاری‌ها و بهره‌برداری از زمینه‌های عظیم بازار روسیه است. همان‌طور که می‌دانید یکی از هدف‌های غرب صنایع نفت و گاز و پتروشیمی ما است که تلاش می‌کنند با تحریم آنها را زمینگیر کنند. روسیه بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز جهان است و امکانات تجهیزاتی، مهندسی و فناورانه بسیار خوبی دارد که می‌تواند جایگزین کمبودهای ما شود. در زمینه بانکی هم چون تحریم را قبول ندارند زمینه همکاری مشترک هست. در بخش کشاورزی، روسیه تولیدکننده بزرگ گندم و خوراک دام است که ما واردات آنها را داریم و روسیه در مقابل واردکننده میوه و تره‌بار است که ما می‌توانیم صادرات کنیم. روسیه در دور جدید رییس جمهوری ولادیمیر پوتین به نظر می‌رسد سیاست مستقل تری را دارد ایفا می‌کند. در بحران سوریه هم سرسختی جالب توجهی را می‌بینم. آیا روسیه تغییر کرده است؟ چند اتفاق افتاده که باید به آن توجه کرد. اوایل فروپاشی تا ۹۵ درصد مردم روسیه، آمریکا را منجی و الگو می‌دانستند امروز بعد از ۲۰ سال، ۸۰درصد مردم آمریکا را دشمن منافع روسیه می‌دانند و انتقاد افکار عمومی به آمریکا بالا است. این تغییر افکار عمومی نمود بارزی در رفتار دولتی‌های روسیه داشته است. مدودف ۴ سال تلاش کرد اعتمادسازی کرده و مشکلات با غرب را کم کند و با آمریکا به همکاری مشترک در موضوعات مختلف بپردازد. ولی آمریکایی‌ها به روسیه نیرنگ زدند. اوج مشکلات در روابط روسیه و غرب، در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته روسیه بروز کرد. یکسال قبل از انتخابات، جو بایدن معاون آقای اوباما به کرملین آمد و به مدودف گفت که امیدواریم شما را دوباره در سمت رییس‌جمهوری ببینیم و در دیدار با پوتین به او گفت که اگر شما کاندیدا شوید ناآرامی‌های اجتماعی پیدا می‌شود. این تهدید پوتین و دخالت آشکار در مسائل داخلی روسیه بود. بعدا هم وقتی پوتین انتخاب شد آنها از هیچ کاری به ویژه در سطح رسانه‌ها و تبلیغات برای دخالت و برهم زدن اوضاع دریغ نکردند. این برای کشوری به اقتدار روسیه غیرقابل پذیرش است و به فاصله میان روسیه و غرب بیشتر دامن زد. از سوی پروژه نوسازی روابط با غرب هم که در دوره مدودف دنبال شد به نتیجه‌ای نرسید وروس‌ها دیدند از حسن ظن آنها سوء استفاده شده است. در لیبی روس‌ها سازنده کمک کردند ولی آمریکایی‌ها راه فریب را در پیش گرفتند در بحث سپر موشکی هم همین شرایط رخ داد.لذا دولت آقای پوتین در پاسخ به خواست افکار عمومی و نخبگان روس فاصله منطقی را در روابط با غرب برپایه اقتدار ملی و منافع ملی روسیه ایجاد کرده است و از کوتاه آمدن‌های گذشته دیگر خبری نیست، چرا که روس‌ها جواب مثبتی نگرفتند و هر گامی که عقب گذاشتند غربی‌ها یک گام بر انتظارات خود افزودند. به‌زودی روسیه میزبان اجلاس صادرکنندگان گاز است، نظر شما در مورد این همکاری چیست؟ اصل این اقدام، بسیار خوب است و مبدع آن جمهوری اسلامی ایران بود. اما متاسفانه شرایط فعلی، مصداق همان شعری است که: «خشت اول چون نهد معمار کج... تا ثریا می‌رود دیوار کج». در شرایطی که روسیه بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادر کننده گاز بود و طبعا محق بود که دبیرخانه این سازمان جدید بشود، با رای وزیر نفت وقت ایران، این دبیر خانه در قطر مستقر شد! و به عبارتی، متاسفانه این اجلاس گازی در اردوگاه غرب قرار گرفت و همین برای روس‌ها یک عامل ضدانگیزه است، البته آنها تلاش می‌کنند این حرکت، به نتیجه ملموسی برسد. در اجلاس آتی سران کشورهای صادرکننده گاز، نیمی از روسای کشورهای عضو، به مسکو خواهند آمد. دفتر رییس‌جمهور ایران، موافقت اولیه برای حضور ایشان را اعلام کرده است. نگاهی به آمار که می‌کنیم برخلاف بستر مناسب برای روابط ایران و روسیه آمار حکایت از ضعف عمده‌ای در دادوستدها دارد چرا اینقدر آمار ضعیف است؟ حوزه اقتصادی از حوزه‌هایی است که در روابط میان ایران و روسیه دولتی‌ها و بخش خصوصی ما در آن خیلی ضعیف ظاهر شده‌اند. یک ایراد سنتی داریم و آن این است که همه ساختارهای ما عادت به همکاری با غرب دارند و گویا در خیلی از سازمان‌های ما اصلا روی نقشه شان جایی برای روسیه نیست. سال‌ها است که ما می‌خواهیم از این روابط حمایت ویژه شود ولی مشکلات عمیقی وجود دارد. هنوز هم کمابیش برخورد سرد دولتی‌های ما با روسیه ادامه دارد. در اتاق بازرگانی ایران ضعف و بی‌توجهی به روسیه وجود دارد. ببینید در این ۲۰ سال چند بار وزیر بازرگانی ما اینجا آمده است؟ بخشی از این مشکلات همان موضوع ضعف شناخت است. قبول دارید در بخش بازرگانی سفارت هم مشکل داریم؟ بله الان بیش از دوسال است وابسته بازرگانی نداریم. همین هم موجب بعضی از کاستی‌ها شده است.نامه نگاری فراوانی کرده‌ایم که رویکرد را عوض کنیم ولی تا به حال به در بسته خورده‌ایم. به هر حال یک سفارت باید کادر تخصصی‌اش کامل باشد، ولی الان وابسته بازرگانی از سوی وزارت بازرگانی معرفی نشده است. ما ده‌ها نامه برای گسترش روابط اقتصادی نوشته‌ایم، اخیرا برای حل مشکل تحریم صنعت نفت شماری از شرکت‌های روس را برای تامین نیازهای تحریم شده این صنعت حتی در موضوعاتی مانند توربو کمپرسورهای مورد نیاز معرفی کرده‌ایم، ولی جواب چندانی ندیده‌ایم. به هر حال سفارت اولویت‌هایی دارد و یک ساختار سیاسی است که ما باید روی آنها تمرکز کنیم و امیدواریم در بخش‌هایی که کمبود داریم فضا جبران شود. الان در بخش بانکی روسیه، ده‌ها بانک هستند که تمایل به همکاری دارند و ما آنها را معرفی کرده‌ایم که منتهی به نتیجه ملموسی نشده است. امیدوارم که همه به این جمع‌بندی برسند که عدم همراهی روسیه با غرب در تحریم‌های یکجانبه یک فرصت در مسیر مقاومت ما است که باید از آن به صورت اساسی استفاده شود خوشبختانه در بخش سیاسی ما با روس‌ها در بیشتر مسائل هماهنگی و منافع مشترک داریم که باید براساس این بستر و با پرهیز از تله غربی‌ها برای خراب کردن روابط بتوانیم توطئه‌های دشمنان را خنثی کنیم.