نشریه تایمز منتشر کرد:
به ناامن‌ترین منطقه تجاری دنیا خوش آمدید
چند سال پیش کریس دوونشیرالیس، مشاور مالیاتی و تجاری شرکتی در پکن در رستوران هتل کوریو در پیونگ‌یانگ با فردی خارجی برخورد کرد.
مترجم: عطیه سالارمنش
چند سال پیش کریس دوونشیرالیس، مشاور مالیاتی و تجاری شرکتی در پکن در رستوران هتل کوریو در پیونگ‌یانگ با فردی خارجی برخورد کرد. دوونشیر الیس می‌گوید: «نام آن مرد والد بود و برای فروش تراکتور از مسکو با قطار به کره شمالی آمده بود. اطرافش چندین مرد مسلح حضور داشتند که محافظان او بودند. کره شمالی یک میلیون دلار آمریکا بابت خرید تراکتور به والد داده بود،بنابراین حضور محافظان ضروری بود. او از تجارت با کره‌ای‌ها راضی بود و می‌گفت آنها همیشه نقد معامله می‌کنند. اما باید بگویم محافظان مسلح به تیر بار برای یک تاجر غربی ساده کمی غیر طبیعی به نظر می‌رسید.»
چنین شرایط خطرناک تجاری در آخرین کشور پیرو راه استالین در دنیا حکم فرما است. طی ماه‌های اخیر کیم جونگ ایل دیکتاتور کره شمالی ملاقات کم سابقه‌ای را با رییس‌جمهوری کره جنوبی پذیرفت و به بازرسان بین‌المللی اجازه داد تا از تجهیزات هسته‌ای این کشور بازدید کنند، این اقدام روزنه امیدی بود تا شاید پیشرفت‌های دیپلماتیک بتوانند مانع ساخت سلاح هسته‌ای توسط دولت کیم شود، این کشور را از انزوایی که خودش موجب آن شده برهاند یا در نهایت به اصلاح وضع اقتصادی این کشور منجر شود. اما در عین حال برای اینکه سرمایه‌گذاران خارجی طعمه چیزی که دنوشیر الیس آن را «امید واهی» در این کشور می‌نامد شوند کره شمالی با تبلیغات دست به جذب آنها می‌زند: نیروی کار تحصیل کرده با نصف دستمزد روزانه کارگران چینی، منابع معدنی فراوان از جمله زغال سنگ، سنگ آهن و طلا، معاملات نقدی نفتی و فعالیت بدون رقیب تجاری! با چنین تبلیغاتی اولین نفر بودن کار سختی نیست البته به شرط اینکه بقیه زودتر اقدام نکرده باشند.
دولت آمریکا سرانه تولید ناخالص داخلی کره شمالی را حدود ۱۸۰۰ دلار تخمین می‌زند که تقریبا برابر با زیمبابوه است. سرانه صادرات این کشور نیز ۶۰دلار در سال است (یعنی تنها یک درصد کمتر از کره جنوبی). گذشته از ماهیگیری، معدن کاری و تولید سیمان کره شمالی دارای صنایع دیگری نیز هست، مثل استودیوهای مرموز انیمیشن سازی که تا کنون چندین شرکت بزرگ اروپایی از آن استفاده کرده‌اند. یکی از انواع صنایع صادرات رو به رشد این کشور تجارت بین‌المللی تسلیحات، مواد مخدر و محصولات تقلبی است. برخی از متخصصان غربی تخمین می‌زنند که احتمالا در آمد خالص رژیم کیم از این راه بالغ‌بر یک میلیارد دلار در سال یعنی برابر با یک چهارم صادرات قانونی کالا در این کشور است.
با وجود چنین شرایط ناامید کننده‌ای کره شمالی هنوز پذیرای حمایت‌های مالی کشورهای همسایه است و این نقطه امیدی برای احتمال پیوستن دولت متخاصم کیم به اقتصاد جهانی است. چین مهم‌ترین شریک تجاری کره شمالی معاملات خود را با این کشور بیشتر کرده است. طبق آخرین آمار و ارقام موجود معاملات تجاری بین دو کشور بیش از ۴/۵درصد یعنی حدود ۵۴/۱میلیارد دلار در ۱۱ ماه اول سال ۲۰۰۶ بوده است. بخش اعظم این مبادلات صادرات مواد غذایی و لوازم الکترونیکی از چین به کره شمالی بوده است اما در عین حال حدود ۱۵۰ شرکت چینی در این کشور مشغول به کارند. الکساندر منصورف، پروفسور مرکز مطالعات امنیتی در بخش آسیا اقیانوسیه در هونولولو و دیپلمات سابق شوروی سابق در پیونگ‌یانگ می‌گوید: «به محض اینکه وضعیت سیاسی ثبات پیدا کند و کره شمالی به عنوان مرکز تجاری توسط شرکت‌های سطح متوسط در سراسر دنیا شناخته شود شاهد نتیجه چشمگیری خواهیم بود. نمی‌دانم چرا کره شمالی باید از معجزه اقتصادی که نصیب کشورهای همسایه چین شده است و آنها را هم در منافع رشد اقتصادی چین دخیل کرده باید محروم باشد.»
کره شمالی باید قبلا از این منافع کمی بهره‌مند شده است. در سال ۲۰۰۵ شرکت تجاری چینی تیانجین دیجیتال ۶۵۰هزار دلار را برای سرمایه‌گذاری مشترک جهت تاسیس کارخانه دوچرخه سازی در پیونگ یانگ به کره شمالی آورد. لیانگ تونگ جون، مدیر شرکت تیانجین که شرکتش ۲۰سال انحصار فروش دوچرخه را در کره شمالی داشت می‌گوید: «شرایط واقعا مطلوب بود.» برای حذف رقبا دولت کیم حتی واردات دوچرخه‌های دست دوم را هم از ژاپن ممنوع کرده بود. یک ماه پس از تاسیس کارخانه این رهبر به اصطلاح محبوب، شخصا از کارخانه دیدار کرد.
ارتباط چین با کره شمالی و روابط دوستانه با آن عمدتا به سرمایه بخش خصوصی مربوط می‌شود. اما در کره جنوبی روابط اقتصادی با جمهوری دموکراتیک خلق کره، دولتی که کره‌ای‌ها خودشان می‌نامند، وابسته به سیاست‌های دولتی است. کره جنوبی در دو پروژه مهم خصوصی پر سروصدا شرکت کرده است: ساخت تفریحگاه در منطقه کوهستانی کوم گنگ و احداث منطقه صنعتی در کائسونگ واقع در ۱۰ کیلومتری شمال منطقه بی‌طرف بین دو کشور. ۱۳۳۰۰کارگر کره شمالی در آن مقطع با در آمد ۷۰ دلار در ماه مشغول به کار شدند و در شرایطی شبانه روز دست به تولید زدند، که به گفته یک دیپلمات اسبق غربی می‌توان آن را با اردوگاه کار اجباری مقایسه کرد. تا کنون ۱۵ شرکت کره جنوبی در کائسونگ کارخانه احداث کرده‌اند و به تولید کفش، ساعت، پوشاک و سایر اجناس ارزان‌قیمت مشغول هستند. ۱۵۰ شرکت دیگر هم به تازگی وارد این پروژه شده‌اند. چرا که صادرات کره شمالی به جنوب در نیمه اول سال ۲۰۰۷، ۳/۶۳درصد افزایش داشته است. شرکت هیوندا که مدیریت این دو پروژه را بر عهده داشت و حدود یک میلیارد دلار در این امر سرمایه‌گذاری کرده است اکنون متقاعد شده است که کره شمالی آماده پذیرش نظام سرمایه‌گذاری است. جنگ وان بین، معاون شرکت هیوندا در بخش تجارت بین‌الملل و رابط سرمایه‌گذاران می‌گوید: «کره شمالی دقیقا نظام بازار را مطالعه کرده است.» چنین خوش‌بینی‌هایی برای کره جنوبی ضروری است، زیرا هدف این کشور از سرمایه‌گذاری در کره شمالی بیشتر جلوگیری از فروپاشی کشور همسایه است تا مقدمه چینی برای یک پارچه کردن دو کشور.
راجر برت، موسس شرکت مشاوران تجاری کره در پکن و یکی از معدود غربیانی که دائما با پیونگ‌یانگ دادوستد می‌کند معتقد است کره شمالی خواهان سرمایه‌گذاری‌های جدید است. او می‌گوید: «دولت کره شمالی شدیدا تمایل دارد که نشان دهد کشورش پذیرای سرمایه‌گذاری مشترک است.» برت که بیش از یک دهه است معاملات تجاری با کره را آسان کرده است وضعیت کنونی کره شمالی را با کره جنوبی قبل از رها شدن از بند قوانین نظامی و تبدیل شدن به یکی از قطب‌های صادرات دنیا مقایسه می‌کند. به گفته او «شما شاهد خواهید بود که کره شمالی چگونه در موقعیت مشابهی تغییر موضع می‌دهد.» اگر اینطور باشد برت کاملا آماده است تا کارش را شروع کند. حتی سال گذشته او رقابت‌های گلفی را برای جذب سرمایه‌گذاران جدید در پیونگ‌یانگ ترتیب داد.
تعداد محدودی هم از پیشگامان تجارت در کره شمالی از قدیم در این کشور بوده‌اند. شرکت مصری اوراسوم به تازگی قراردادی را به ارزش ۱۱۵میلیون دلار برای خرید سهام کارخانه سیمان کره شمالی امضا کرده است. و در همین ماه یک شرکت بریتانیایی پیشنهاد تاسیس اولین صندوق سرمایه متمرکز را در «جمهوری «همیشه» دموکراتیک خلق کره»، داده است. کالین مک آسکیل رییس این صندوق سیاست این موسسه را بر مبنای تزریق پول در صنایع معدنی کره می‌داند. به گفته او: در اینجا نباید به دنبال روش‌های مرسوم بود زیرا هیچ چیز معمولی تا کنون در اینجا نبوده است.»
معاملات تجاری با کره شمالی قطعا گرایش به جنوب را هم به دنبال دارد. برای مثال شرکت مخابراتی تایلندی پس از ممنوعیت استفاده از تلفن همراه به دستور دولت کیم در سال ۲۰۰۴ به کره جنوبی رفت. وزیر تعاون کره جنوبی تخمین می‌زند که حدود ۱۰۰۰ سرمایه‌گذار اهل کره جنوبی حاضر در کره شمالی ورشکست شده‌اند. کلوین چیا، حقوق دانی که دفتر کارش در سنگاپور است و از سال ۲۰۰۴ برای یک شرکت سرمایه‌گذاری در کره شمالی کار می‌کند می‌گوید بسیاری از سرمایه‌گذاران از آزمایش هسته‌ای اکتبر ۲۰۰۶ کره شمالی و واکنش‌های بین‌المللی آن وحشت شدند: «یکی از مشتریان من به دنبال سرمایه‌گذاری در پروژه بهره برداری از معادن بود قبل از اینکه به اینجا بیاید معلوم بود جزو سرمایه‌گذاران مصمم است اما وقتی آزمایش هسته‌ای انجام شد کاملا منصرف شد.»
مطمئنا همکاری با کشوری که به عنوان یکی از ارکان محور شرارت شناخته شده است ریسک بزرگی است. مثلا شرکت بریتیش امریکن توباکو در سال ۲۰۰۱ برای سرمایه‌گذاری مشترک و ادغام شدن با یک کارخانه کره شمالی وارد این کشور شد اما بعد از اینکه یک روزنامه بریتانیایی جزئیات این معامله را منتشر کرد از کره اخراج شد. شرکت‌های دیگر هم با اعمال تحریم‌های تجاری آمریکا موقعیت متزلزلی پیدا کرده‌اند. دونشیر الیس که به دولت کره شمالی کمک کرد تا بتواند قوانین تجارت خارجی را باز‌نویسی کند می‌گوید: «حجم قابل قبولی از سرمایه در اینجا موجود است اما شرکت‌ها سعی می‌کنند تا کارشان را خیلی‌خیلی بی‌سروصدا دنبال کنند. می‌دانم که یک کارخانه پوشاک بسیار معروف ژاپنی و مرکز مد لباس مردانه در کره شمالی لباس‌های با کیفیتی تولید می‌کنند. در واقع مدیران بازرگانی در نیویورک و واشنگتن تی‌شرت‌های گران‌قیمتی را به تن دارند که در کره شمالی تولید شده است.»
پیونگ‌یانگ قبلا اشکالی از اصلاحات اقتصادی را تجربه کرده است، مثل آزادی قیمت. حتی این کشور با میدان دادن به بازار کشاورزان آنها را به ایجاد بنگاه‌های خصوصی کوچک تشویق کرده است. اما اغلب طرح‌های توسعه کره شمالی بی ارزش و بی‌نتیجه نشان داده‌اند. کره شمالی با بیرون کردن سرمایه‌گذاران پس از فروپاشی شوروی سابق، در دهه ۹۰ با ایجاد منطقه آزاد تجاری در راجین سون بونگ - منطقه دورافتاده‌ای نزدیک به مرز شمال شرقی - تلاش برای جذب سرمایه خارجی را از سر گرفت. اما با شکست مواجه شد. این منطقه به جز چند هتل و کازینو که تفریگاه توریست‌های چینی شده بود کس دیگری را جذب نکرد.
کره شمالی از عملیات شناخته شده‌ای تقلید می‌کرد: شن ژن. منطقه تجاری که چین برای اولین بار حمایت از نظام سرمایه داری را در آن آزمایش کرد. در ژانویه ۲۰۰۶ کیم جونگ ایل با اقدام کم سابقه‌ای با قطار به این شهر مهم چین سفر کرد (او همیشه از پرواز تنفر داشته است). او چین را بیش از کشوری که در ابتدای راه ترقی است دریافت. منصورف می‌گوید: «برای او این به منزله زنگ خطر بود، شاید اگر کشوری بتواند آزادانه تجارت کند پس از مدتی مدعی در دست گرفتن حکومت و خانواده آن هم بشود.»
اگر چه گاهی کره شمالی دریچه‌ای را باز می‌کند اما همچنان درها را کاملا بسته است. مثلا در سال ۲۰۰۵ دولت یکدفعه تصمیمش را مبنی‌بر اجازه فعالیت بازارهای خصوصی تغییر داد و بسیاری از مردم کشور را مجبور کرد تا به سیستم جیره‌بندی غذا برگردند. و در نشست مجلس عالی ملت، دولت کیم، پک پونگ جو نخست‌وزیر کره که ظاهرا طرفدار اصلاحات بود را از سمتش بر کنار کرد. برد بابسون کارشناس سابق کره شمالی در بانک جهانی می‌گوید: «اصلاح‌گرایان اقتصادی در مجلس چند کرسی بدست آورده بودند و یک جریان داخلی اصلاحات در حال شکل گیری بود بنابراین دولت همه چیز را دوباره به شکل قبلی درآورد.»
به گفته بابسون اصلاحات واقعی در گرو رها کردن رویای خودکفایی در بخش کشاورزی و سرمایه‌گذاری در صنایع کارآفرین است. اما بازسازی راه‌ها، فرودگاه‌ها و نصب شبکه‌های قابل اعتماد الکترونیکی نیازمند میلیاردها دلار وام بین‌المللی است. اگر چنین شود انتظار می‌رود در طول یک دهه سرمایه‌گذاری، درآمد کره شمالی ۵۵درصد بیش از کره جنوبی شود.
اما در عین حال برخی این اشتیاق کره شمالی را در جذب سرمایه خارجی نوع دیگری از ظاهر سازی‌های کیم برای در تعادل نگه داشتن مخالفان می‌دانند. این کشور نیازمند کمک‌های غذایی خارجیان برای سیر کردن یک سوم جمعیت کشور است. نیکولاس ابرستاد اقتصاد دان انستیتوی اقتصاد آمریکا و نویسنده کتاب «اقتصاد کره شمالی»، می‌گوید: «روش کره شمالی همیشه براساس در آوردن منابع از چنگ خارجی‌ها بوده است.»
اما احتمال شکست همه جا وجود دارد. طبق گزارش بانک مرکزی کره جنوبی اقتصاد کره شمالی در سال ۲۰۰۶ پس از هشت سال رشد متعادل به یکباره ۱/۱درصد افت داشته است. تحت فشار تحریم‌های بین‌المللی رقم قراردادهای ساخت‌وساز کره‌ای‌ها به میزان ۵/۱۱درصد کاهش داشته است. همچنین باران‌های سیل‌آسا در ماه آگوست حدود ۱۱درصد از محصول برنج و ذرت را از بین برد و دوباره موج وحشت بروز قحطی مثل قحطی اواسط دهه ۹۰ که منجر به کشته شدن یک میلیون نفر در کره شمالی منجر شد همه جا را فرا گرفته است. پس تمایل کیم برای برقراری رابطه با دشمنان قدیمی‌اش در واشنگتن و سئول خیلی هم جای تعجب ندارد. چند هفته پیش «جمهوری دموکراتیک خلق کره شمالی» به بازرسان بین‌المللی اجازه داد تا از تجهیزات هسته‌ای این کشور در یونگ بین بازدید کنند. پس از اینکه پیونگ‌یانگ پذیرفت تا برنامه‌های هسته‌ای‌اش را متوقف کند دولت چین ۵۰۰۰۰تن سوخت به این کشور کمک کرد.
اما هنوز هم فرصت‌های تجاری در کره شمالی راه زیادی را تا امنیت کامل در پیش دارند. تا وقتی که انکار برنامه‌های هسته‌ای از سوی پیونگ‌یانگ ادامه داشته باشد تحریم‌های آمریکا نیز ادامه دارند. و انتخابات ریاست‌جمهوری کره جنوبی در ماه دسامبر ممکن است به معنی آغاز کار دولت جدیدی باشد که کمتر مایل به مصالحه با همسایه شرورش است. برای اینکه بدانیم کره جنوبی چه راه درازی را در پیش دارد کافی است به پل دوستی چین و کره که مادر شهر پر رونق دن دونگ چین را به منطقه تجاری شکست خورده سین اوی جو وصل می‌کند سری بزنیم. تجارت بین این دو کشور به رفت‌وآمد گه گاه کامیون‌ها روی این پل یک طرفه محدود می‌شود. در شب تفاوت این دو منطقه کاملا بارز است: اسکله پر رفت‌وآمد دن دونگ زیر روشنایی چراغ‌ها می‌درخشد در حالیکه سین اوی جو تقریبا در تاریکی مطلق به سر می‌برد. حال این سوال مطرح می‌شود: کره شمالی چطور می‌تواند این سال‌های تاریک را پشت سر بگذارد زمانی که حتی نمی‌تواند چراغ‌های شهرش را روشن نگه دارد؟
ارسال نظر