پروتکل مونترال: بیست سال مبارزه با «حفره اوزون»

از پروتکل «حفظ لایه اوزون» که در شهر مونترآل در کانادا به تصویب رسید، به عنوان یکی از مهم‌ترین قرارداد‌های حقوق بین‌الملل تجلیل می‌شود. این نشان‌ می‌دهد که می‌توان با تهدید‌های جهانی، به‌طورمشترک مبارزه کرد. امروز «حفره اوزون»، تصویر هولناک ابتدایی خود را از دست داده است، حداقل در گزارش‌های خبری در رسانه‌ها. ولی در دهه ۱۹۸۰ دانشمندان، با ادراک این واقعیت که زمین در حال از دست دادن لایه حفاظتی خود است، به وحشت افتادند. موضوع به مردم منتقل شد. توده مردم، وقتی پی بردند که خطر ابتلا به سرطان ناشی از اشعه مادون بنفش افزایش می‌یابد، نسبتا سریع به خود آمدند.

وحشت موثر

میشائیل بوخویتتس، که در «انستیتو‌ی فیزیک و محیط زیست» دانشگاه برمن کار می‌کند، می‌گوید: «آگاهی ما در آن زمان خیلی کم بود.» او اشاره می‌‌کند، دانشمندان می‌دانستند که گازهای آلاینده جو، لایه اوزون را از بین ‌می‌برند، «ولی ما فکر می‌کردیم که این روند خیلی آرام و نه این چنین سریع رخ می‌دهد.»‌

با این‌حال، آن وحشت به واکنش سریع بی‌نظیری انجامید: دو سال پس از اولین اندازه‌گیری فشردگی لایه اوزون که در حال تراکم بود، «پروتکل مونترال درباره موادی که باعث از بین رفتن لایه اوزون می‌شوند» در ۱۶ سپتامبر سال ۱۹۸۷، به تصویب رسید.

این سند را تا به حال بیش از ۱۹۰ کشور امضاء کرده‌اند. مفاد این پروتکل، اقدامات جهانی را برا‌ی منع استفاده از موادی که منجر به تولید گازهای آلاینده جو می‌شوند، تنظیم‌ می‌کند، ضوابط تولید حداکثر این گازها را مشخص می‌سازد و نیز به کشورهای در حال رشد کمک می‌کند که به این اهداف‌، دست یابند.

زمان طولانی ترمیم

همه با این نظر موافقند که پروتکل مونترال یک موفقیت بزرگ در راه مبارزه با از بین‌رفتن محیط زیست و توفیقی عظیم در عرصه سیاست محیط‌زیستی جهانی است. ولی این سند چه تاثیر مشخصی داشته است؟ میشائیل بوخویتتس می‌گوید: «بیش از هرچیز این که ممنوعیت‌ها رعایت‌ می‌شوند.» اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهند که از شمار مولکول‌های گازهای آلاینده‌ در جو، به تدریج کاسته‌ ‌شده است.

حفره اوزون با این حال، ناپدید نشده‌است. میشائیل بوخویتتس توضیح می‌دهد که «بیش از ۱۰ سال است که حداکثر ابعاد حفره‌های اوزون که به‌طور منظم بر فراز قطب جنوب پدید می‌آیند، اندازه‌گیری می‌شوند.» بر فراز قطب شمال هم پدیده مشابهی، هر سال دیده‌ می‌شود. هر‌چند که این امر در شکل ضعیف‌تری صورت می‌گیرد. با وجود موفقیت سند پروتکل، نمی‌توان روی ترمیم سریع لایه اوزون حساب کرد. میشائیل بوخویتتس می‌گوید: «مولکول‌های گازهای آلاینده عمری طولانی دارند. ده‌ها سال وضعیت‌شان ثابت‌ می‌ماند.» انتظار می‌رود که تازه در ۶۰ سال آینده، موقعیت سال‌های ۷۰ به دست آید.

عامل گرم‌شدن زمین

دانشمندان ولی کم خوش‌بین‌ نیستند. بوخویتتس در رابطه با گرم‌شدن جو زمین می‌گوید: «ما مطمئن نیستیم که وضعیت جهان در ۵۰، ۶۰‌ساله آینده چگونه است. گازهای گلخانه‌ای که باعث افزایش گرما در سطح زمین شده‌اند، در سطوح بالاتر سبب سرما می‌شوند. و این امر به نوبه خود، روند ترکیب شیمیایی‌ای که لایه اوزون را از بین‌می‌برد، آسان می‌سازد.»

به این ترتیب، همه چیز به هم مربوط می‌شود. این قانون طبیعت است. و با پیدایی حفره اوزون برای اولین بار روشن می‌شود که گازی که در قوطی اسپری هست، می‌تواند مسائلی با ابعاد جهانی به‌وجود آورد. این هم روشن شده است که انسان می‌تواند با موفقیت این مسائل را حل کند. به این ترتیب پروتکل مونترال، مدلی جسارت‌آمیز ارزیابی می‌شود، هرچند که در آن تفاوت‌ها بارزترند: برای گازهای آلاینده جو مثل هیدروکربن‌های مختلف و اکسیدهای نیتروژن (CFC) می‌توان به‌سادگی جانشینی پیدا کرد، ولی متاسفانه نمی‌توان انتشار گاز کربنیک را به سرعت کاهش داد.