جیره‌بندی در اقتصاد آزاد با شرایط رقابت کامل

احمد بختیاری

جیره‌بندی توزیع میزان ثابتی از کالا مابین مصرف‌کنندگان آن است که به‌وسیله مکانیزم قیمت کالا تعیین می‌گردد به‌صورتی که اگر دوره زمانی جیره‌بندی یک روز باشد افزایش تقاضا برای خرید کالا باعث کاهش مقدار کالای موجود در بازار می‌شود و کاهش تقاضا برای خرید کالا موجب افزایش کالا در بازار می‌گردد. در این میان تعادل بازار در نقطه‌ای که میزان تقاضا با میزان کالای موجود در بازار یکسان باشد صورت می‌پذیرد در واقع در قیمت‌های پایین‌تر میزان تقاضا برای خرید کالا افزایش می‌یابد و کمبود کالا در بازار احساس می‌شود که موجبات افزایش قیمت کالا را فراهم موجب افزایش قیمت می‌شود، اما در قیمت‌های بالاتر تقاضا برای خرید کالا کاهش یافته و مازاد کالا در بازار را به‌وجود می‌آورد که این عمل موجب می‌گردد فروشندگان کالا به‌طور خودکار قیمت‌های پایین‌تری را برای کالای خود تعیین کنند. اما در نقطه تعادل، مصرف‌کنندگان به‌طور اختیاری خود را با عرضه میزان ثابتی از کالا محدود نموده به‌عبارت دیگر میزان ثابت عرضه کالا را بین خود توزیع (جیره‌بندی) می‌نمایند.

قیمت در بلندمدت نیز موجب جیره‌بندی مقدار معینی از عرضه کالا می‌گردد اما در این حالت عمل جیره‌بندی مقداری پیچیده‌تر است، فرض کنید مدت یاد شده یکسال (سه دوره چهار ماهه) و منحنی تقاضا برای دوره‌های چهار ماهه یکسان باشد اگر فروشندگان کالا وضع بازار را در هر یک از دوره‌های چهار ماهه به‌طور صحیحی تخمین زده باشند و میزان کالاهای خود را طبق برآوردهایی که کرده‌اند بفروشند یا نگهداری کنند، منحنی عرضه برای اولین دوره چهار ماهه عمودی نخواهد بود پس فروشندگان می‌توانند به انتخاب خود کالاها را در چهار ماهه اول و دوم به فروش برسانند یا برای چهار ماهه سوم نگهدارند.

در طول دوره چهار ماهه اول هر قدر قیمت پیشنهادی بالاتر باشد انتظار می‌رود فروشندگان نیز مقادیر بیشتری برای فروش عرضه کنند بنابراین منحنی عرضه در این دوره شیبی به طرف بالا خواهد داشت. در عین حال انتظار می‌رود منحنی عرضه برای دوره چهارماهه دوم در بالای منحنی دوره اول قرار گیرد و کشش تقاضا نیز کمتر از قبل باشد (به جز در قیمت‌های پایین‌تر از دوره قبل).

منحنی عرضه برای دوره دوم به این دلیل در بالای منحنی دوره اول قرار می‌گیرد که فروشندگانی که کالاهای خود را نگهداشته‌اند یا نفروخته‌اند به خاطر جبران هزینه‌هایی از قبیل هزینه نگهداری، هزینه انبارداری و سایر هزینه‌های مربوط، که به عهده آنها بوده و کسب درآمدی به میزان عادی برای سرمایه‌گذاری در کالاهایی که نگهداری نموده‌اند انتظار دارند قیمت بیشتری برای مقادیر مختلف کالا پیشنهاد شود تا آنان تشویق به عرضه کالاهای خود شوند اما در قیمت‌های کمتر از دوره قبل منحنی عرضه برای دوره چهار ماهه دوم ممکن است در پایین و طرف راست منحنی عرضه دوره قبل قرار گیرد برقراری قیمت‌های پایین در دوره دوم برای فروشندگان کالا بسیار خطرناک است به طوری که با برقراری قیمت پایین در دوره اول خطر کمتری متوجه فروشندگان کالا می‌شود زیرا فرصت موجود برای فروختن کالا در دوره دوم نسبت به دوره اول محدودتر شده است.

بنابراین فروشندگان کالا ممکن است در قیمت‌های کم تشویق به عرضه مقادیر بیشتری در دوره دوم نسبت به دوره اول شوند کشش کمتر منحنی تقاضا در دوره دوم در قیمت‌های مختلف نیز در نتیجه محدودتر شدن فرصت موجود برای فروختن کالاهای باقیمانده می‌باشد در این مرحله برای فروش کالاهای باقیمانده فقط دو دوره دیگر باقی مانده است منحنی عرضه در دوره دوم شکلی شبیه دوره اول داشته با این تفاوت که معمولا بالاتر از منحنی دوره اول قرار می‌گیرد.

دوره چهار ماه سوم موقعیتی کاملا متفاوت با دوره اول خواهد داشت بدین صورت که باقیمانده کالاها باید در این دوره به فروش برسد بنابراین منحنی عرضه در این دوره عمودی (قائم) خواهد بود و منحنی عرضه به جز در قیمت‌های پایین در بالای منحنی عرضه دوره دوم قرار می‌گیرد و کشش تقاضا نیز کمتر از کشش تقاضا برای دوره دوم خواهد بود در نتیجه منحنی عرضه در این دوره کاملا

بی‌کشش است.