با آغاز اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، مصرف این حامل انرژی در کشور کاهش شدیدی یافت و از حدود ۸۵میلیون لیتر در روز به کمتر از ۵۵میلیون لیتر رسید. این افت زیاد، البته دوام چندانی نیافت و پس از گذشت ۱۰روز مصرف بنزین به ویژه در تهران به نزدیک سطح قبل از سهمیه‌بندی بازگشت. درباره این تغییر رفتار مصرف‌کنندگان، احتمالات متفاوتی مطرح شد. «محمدصادق الحسینی» در وبلاگ تازه‌تاسیس خود به نام «کاتالاکسی» چند نمونه از این احتمالات را فهرست کرده است. گویا مصرف بنزین، پس از گذشت یک هفته از سهمیه‌بندی که باعث شده بود مصرف بنزین حدود ۳۰‌درصد کاهش پیدا کند، دوباره رو به فزونی نهاد این امر از شلوغ شدن خیابان‌های تهران قابل پیش‌بینی بود.اما چگونه می‌توان این افزایش حدود ۲۰درصدی در مصرف بنزین را توضیح داد؟ این نوشته در پی آن است تا بتواند با این فرض که عاملان اقتصادی، عقلایی(درجهت بیشینه‌سازی هدفمند) رفتار می‌کنند این تغییر رفتاری را توضیح دهد.

با این فرض اضافی که سیستم کارت هوشمند، امکان هیچ‌گونه نشت و خللی را ندارد، می‌توان احتمالات زیر را در نظر داشت:

۱ - اولین امکان که البته احتمال آن بسیار پایین است، آن است که در رفتار مصرفی مردم نسبت به بنزین، در هفته اول که هفته شوک و واکنش نامتناسب به سیاست است، تغییر ایجاد شده باشد. یعنی مردم پس از یک هفته آزمودن و بررسی مصرف بنزین خود به این نتیجه رسیده باشند که میزان سهمیه اعلامی، کفاف بخش غالبی از مصرف آنها را می‌دهد. یا حداقل بیش از مقداری است که در روزهای اول گمان می‌کردند. بنابراین اقدام به مصرف بیش از مقدار هفته اول کردند. (چرا که اصولا تا قبل از سهمیه‌بندی نیاز به بررسی میزان مصرف و هزینه و فایده آن نداشتند، چون اصلا بنزین کالایی اقتصادی نبود، و کالایی مجانی به حساب می‌آمد که هر فرد هرچقدر نیازش به او حکم می‌کرد، مصرف می‌کرد.) هرچند ممکن است مردم اشتباه کرده باشند و در هفته‌های بعد متوجه بشوند که متغیرهای دیگری را در نظر نگرفته‌اند و مصرف خود را کاهش یا حتی افزایش بیشتری دهند.

۲ - از آنجا که پیش‌بینی می‌شود شکل‌گیری بازار سیاه برای عرضه و تقاضای مازاد بنزین، ‌اندکی زمان بر باشد، بنابراین ممکن است عاملان اقتصادی در این هفته، با شناسایی هزینه‌های مختلف و متعددی که بازار سیاه دارد، این بازار را شکل داده و پاسخگوی تقاضای مازاد باشند. بنابراین شاید با کاهش قیمت بنزین در بازار سیاه (که قیمت اصلی وعلامت دهنده است) افزایش مصرف رخ داده است. چنان که گفته می‌شود در روزهای اول سهمیه‌بندی، قیمت بازار سیاه بنزین از ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰‌تومان و در روزهای بعد به حدود ۵۰۰‌تومان رسیده است. (چه این آمار درست باشد و چه نباشد، شکی نیست که با گذشت زمان، به دلیل کاهش هزینه‌های قطعی نشدن قیمت بازار سیاه هرچه بیشتر به قیمت واردات بنزین نزدیک می‌شود و در نتیجه قیمت در بازار سیاه کاهش خواهد یافت).

۳ - سومین احتمال آن است که مردم اقدام به جانشینی مصرف برون شهری با مصرف درون شهری کرده باشند. یعنی اینکه با یک محاسبه ساده به این نتیجه رسیده باشند که استفاده از بنزین، تنها برای مصارف درون شهری به صرفه است و برای مصارف برون شهری به صرفه نیست. که این امر موجب می‌شود، مصرف بنزین در سفرهای شهری افزایش یافته ولی در سفرهای بین شهری کاهش یابد. چرا که طبق اعلام مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی مسافربری ۵۰‌درصد ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل بین شهری کشور خالی است. بنابراین با اینکه مصرف بنزین در کل کاهش خواهد داشت، اما افزایش سفرهای شهری در این روزها نسبت به هفته اول سهمیه‌بندی، می‌تواند موجب افزایش رشد مصرف بنزین نسبت به روزهای اول شود. این احتمال با توجه به مشاهدات محدودی که تایید‌کننده افزایش ترافیک درون شهری در این چند روز و ادامه کاهش ترافیک برون شهری است، ‌اندکی تقویت می‌شود.

۴ -از آنجا که ترافیک یکی از هزینه‌های ماشین سواری محسوب می‌شود، می‌توان ادعا کرد که به خاطر کاهش ترافیک روزهای اولیه سهمیه‌بندی، جذابیت استفاده از ماشین افزایش یافته و عده‌ای کاهش هزینه‌های ناشی از روانی ترافیک را به افزایش هزینه استفاده از بنزین ترجیح داده‌اند. البته با توجه به اینکه شلوغی خیابان‌ها، باعث افزایش هزینه‌های ماشین سواری می‌شود، در صورت صحت نسبی این فرضیه، در روزهای آینده شاهد کاهش مصرف بنزین و ثابت شدن آن در یک مقدار تعادلی خواهیم بود.

۵ -پنجمین احتمال، این است که با توجه به اظهاراتی که برخی از مسوولان درباره افزایش میزان سهمیه‌بندی با در نظر گرفتن میزان مصرف در چند ماه اول داشته‌اند، مردم اقدام به مصرف بیشتر کرده‌اند تا میزان مصرف واقعی و ضروری خود را که دولت خیلی نگران آن است، زیادتر نشان دهند. همچنین به دلیل تجربه تاریخی مردم از سیاستگذاری‌های اقتصادی دولت، می‌توان گفت که به دلیل اشتباهات مکرر دولت و تغییرات متعدد و گاه اساسی در تصمیمات مختلف، ممکن است مردم و گروه‌های فشاری که تبعا شکل گرفته است، هنوز از قطعیت و کارایی تصمیم دولت مطمئن نشده و انتظار ابطال و اصلاح اساسی طرح را داشته باشند، به همین منظور چندان در مصرف بنزین آن‌طور که پیش‌بینی می‌شود، عمل نکرده و سعی کنند تا تمام سهمیه شش ماه خود را در عرض یک یا دو ماه مصرف کنند، تا بدین ترتیب دولت را تحت فشار قرار دهند.

می‌توان به این فهرست، احتمالات دیگری را هم افزود. اما اینها همه با این فرض بود که امکان هک کردن، ایجاد کارت تقلبی و خلاصه احتمال نشت در سیستم کارت هوشمند وجود نداشته باشد.(که چندان فرض واقعی به نظر نمی‌آید.) اما اگر فرض کنیم که احتمال صدور کارت سوخت تقلبی و چیزهایی از این دست وجود دارد، باید تمام تحلیل‌های بالا را بدور ریخته و صرفا تحلیل‌ها را بر روی این امر متمرکز کنیم. اگر این احتمال درست باشد، مصرف سوخت در روزهای آینده به طور مستمر افزایش خواهد یافت تا آنجایی که به مصرف روزهای قبل از سهمیه‌بندی برسد.

اما اگر مصرف بنزین به طور مستمر افزایش پیدا نکند، باید یک یا چند احتمال از احتمالات اولیه را مدنظر داشت.

Catallaxy.blogfa.com