خانه‌ای بر شن

مترجم: شادی آذری

وسوسه‌ها و خطرات سرمایه‌گذاری در منطقه شنی، اما نفت‌خیز آلبرتای کانادا کدامند؟ یکی از مهندسان منطقه با هیجان می‌گوید هریک از چرخ‌های کامیون‌های غول‌پیکری که مواد سیاه اطراف چاهی در شمال کانادا را حمل می‌کنند، به اندازه چهار خودرو وزن دارند. اما در عوض این کامیون‌ها می‌توانند ۴۰۰تن از این مواد را جابه‌جا کنند. این کامیون‌ها حول گودالی در حرکتند که چندصدمتر عمق و چندین کیلومتر وسعت دارد و به سرعت هم در حال گسترش است.

قرار است در منطقه‌ای به وسعت ۳۰۰۰کیلومتر مربع چنین چاه‌های روبازی حفر شود البته وسعت منطقه‌ای که چاه‌های مخفی آن مورد استخراج قرار خواهند گرفت بیش از این و حدود ۳۵۰۰کیلومتر مربع است.

شنزار‌های نفت‌خیز کانادا حدود ۱۷۴میلیارد بشکه نفت را در خود جای داده‌اند که باید کشف شوند و ۱۴۱میلیارد بشکه دیگر هم در صورتی که قیمت نفت افزایش یابد یا هزینه استخراج کاهش یابد، استخراج می‌شود و همین مقدار کافی است که باعث شود منابع نفتی کانادا از عربستان سعودی هم بیشتر شود. کانادایی‌ها سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را از سوی غول‌های نفتی چون رویال داچ‌شل، اکسون موبیل و توتال جذب کرده‌اند، اما در عین حال بحث‌های زیادی را هم برانگیخته‌اند.

تا همین اواخر، اغلب شرکت‌های بزرگ نفتی معتقد بودند که استخراج نفت از شن‌های نفت‌خیز این منطقه بسیار پرهزینه خواهد بود. در اغلب مواقع استخراج نفت به معنای از بین بردن جنگل و خالی کردن منطقه از گیاهان، حفر زمین، خارج کردن شن‌های سطحی و رسیدن به شن‌های نفتی زیر آن است. پس از این مرحله، تولیدکنندگان باید شن‌های نفتی را با آب مخلوط کنند و با استفاده از گاز طبیعی آن را حرارت دهند تا نفت از شن جدا شود. برخی همه این مراحل را زیر زمین انجام می‌دهند یعنی بخار آب را به عمق زمین پمپ می‌کنند و مواد به دست آمده از این فرآیند را بیرون می‌کشند. هر دوی این فرآیندها منجر به تولید قیر طبیعی می‌شود. این ماده هم به نوبه خود نیازمند پردازش بیشتر است تا به نفت پالایش شده تبدیل شود. همه مراحل این فرآیند نیاز به مقادیر زیادی انرژی دارند و بنابراین قیمت هر بشکه آن ۲۵-۲۰دلار کانادا (۲۳-۱۸دلار آمریکا) خواهد بود. تحلیلگران سیتی بانک می‌گویند که قیمت این نفت می‌بایست در حد بالای بشکه‌ای ۴۰دلار باشد تا توسعه استحصال نفت از این شنزا‌ر‌ها اقتصادی باشد.

اما با توجه به آنکه قیمت نفت حدود بشکه‌ای ۷۰دلار است و شرکت‌های بزرگ نفتی در جست‌وجوی منابع جدید هستند، به نظر می‌رسد شنزار‌های نفتی کانادا بیش از هر زمان دیگری جذاب باشند. در واقع هیچ خطری برای عملیات اکتشاف در این منطقه وجود ندارد چون به یقین در زیر شن‌های این منطقه نفت نهفته است.

از هنگام آغاز عملیات بهره‌برداری، منابع شن‌های نفت‌خیز به طور ثابت تا ۳۰سال یا بیشتر نفت خواهند داشت در حالی که میزان نفت موجود در مناطق نفت‌خیز دیگر تا این اندازه قابل پیش‌بینی نیست. مهم‌تر از همه آنکه این منبع شن‌های نفت‌خیز،‌ در کانادا واقع است و این کشور یکی از باثبات‌ترین مناطق جهان است.

به همین دلیل است که مهره‌های بزرگ نفتی رو به سوی این منطقه آورده‌اند. در ماه جاری شرکت توتال اعلام کرد که مجموع سرمایه‌گذاری خود را در این منطقه تا ۱۵میلیارد دلار کانادا افزایش خواهد داد. شرکت استت اویل نروژ، به تازگی ۲میلیارد دلار در یک شرکت کانادایی سرمایه‌گذاری کرده است که این شرکت حق برداشت از منطقه شنزارهای نفت‌خیز کانادا را دارد. شرکت‌های شل، اکسون، شورون و سایرین هم در حال پیوستن به این جمع هستند. انتظار می‌رود میزان تولید نفت این منطقه که هم اکنون روزی ۲/۱میلیون بشکه است، تا سال ۲۰۲۰ به روزی ۴میلیون شبکه برسد و در این صورت تولید نفت کانادا با تولید نفت ایران برابر خواهد شد.

اما مساله این است که هنوز همه غول‌های نفتی برای چنین کاری متقاعد نشده‌اند.

به عنوان مثال بریتیش پترولیوم به وضوح اعلام کرده‌ است که اگر قیمت گاز طبیعی افزایش یابد یا قیمت نفت دستخوش کاهش شود، شنزارهای نفت خیز کانادا جذابیت کمتری خواهد شد. البته همین اتفاق هم افتاده است. براساس آمار مربوط به این صنعت هزینه‌های مربوط به استخراج نفت از این منطقه از سال ۲۰۰۱ تاکنون حدود ۳ برابر شده است که علت آن هم کمبود نیروی کار و قطعات بوده است. از جمله این قطعات می‌توان به همان چرخ‌های عظیم‌الجثه کامیون‌ها اشاره کرد.

در چنین شرایطی استان آلبرتای کانادا در حال بررسی نظام مالیاتی‌اش است. در دهه ۹۰ میلادی یعنی وقتی که به ندرت کسی به شنزارهای نفت‌خیز این استان علاقه نشان می‌داد تا زمانی که هزینه‌های سرمایه‌گذاری جبران می‌شد، این استان تنها یک‌درصد مالیات بر درآمد اخذ می‌کرد.

اما امروز اگرچه تولید دچار رونقی ناگهانی شده است، درآمد استان از مالیات کاهش یافته است. چون شرکت‌ها از مزیت‌های این نظام مالیاتی استفاده می‌کنند و از معافیت‌های مالیاتی برخوردار می‌شوند. منتقدان معتقدند که زمانه تغییر کرده است و تولیدکنندگان این روزها استطاعت پرداخت مالیات‌های بیشتری را دارند. به طور کلی آنها اذعان داشته‌اند که رشد سریع صنعت سوخت لازم برای ایجاد تورم و ایجاد بیش از حد زیرساخت‌ها را در استان فراهم آورده است و این روند باید کند شود. شهردار بخش اصلی شنزارهای نفت خیز خواستار توقف در راه‌اندازی پروژه‌های جدید شده است. اما بزرگترین عدم اطمینان در زمینه مسائل زیست محیطی است. استخراج نفت از شنزارهای نفت خیز دو یا سه برابر بیشتر از استخراج نفت از چاه‌های عادی، دی اکسید کربن تولید می‌کند. این موضوع را یک گروه تحقیقات محیط زیست به نام موسسه پمبینا اعلام کرده است. با توجه به آنکه دولت کانادا کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را در دستور کار خود دارد، پیش‌بینی می‌شود به زودی این دولت دستور کاهش پروژه‌های مربوط به شنزارهای نفت خیز را صادر کند طوری که سهم انتشار گازهای مربوط به تولید نفت تا سالی ۲درصد کاهش یابد. اما فعالان یک گروه دیگر حفاظت از محیط زیست معتقدند یک نظام سخت‌تر مورد نیاز است. در چنین شرایطی کالیفرنیا و یازده ایالات دیگر آمریکا در حال تدوین قوانینی هستند که براساس آنها فروش نفتی که استخراج آن مستلزم آلودگی بیش از حد محیط زیست است ممنوع شود. شل و سایر سرمایه‌گذاران بزرگ نفتی، در این شنزارهای نفت خیز امید دارند بتوانند انتشار گازهای این عملیات را از طریق روش هدایت آنها به زیر زمین کاهش دهند، اگر چه که تکنولوژی مربوط به این کار هنوز در اختیار آنها قرار ندارد. به بیان دیگر عدم قطعیتی که این شنزارهای نفت خیز را در بر گرفته است به همان اندازه‌ای بزرگ است که پیشرفت در این شنزارها صورت گرفته است.