سیدمحمد عاملی

موضوع روابط ایران و آمریکا، به علت زمان طولانی انفصال و انباشت مداوم مشکلات و بدگمانی‌ها بدون آنکه سازوکاری برای حل آنها وجود داشته باشد، به طور فزاینده‌ای پیچیده شده است. این موضوع خاص و پیچیدگی آن که در جای خود مساله مهمی است، بر مسائل پیرامونی نیز سایه انداخته است. از سویی اقتصاد ایران متاثر از تیرگی روابط ایران و آمریکا است و از دیگر سو این تیرگی بهانه‌هایی را به دست آمریکا داده است. از طرفی کشورهای متعددی از تیرگی روابط ایران و آمریکا بهره‌مند می‌شوند و خواهان استمرار این وضع هستند. در مقابل تیرگی روابط دو کشور به‌رغم تشابه منافع و یکسانی تهدیدها، در برخی موارد هرگونه تعامل مثبت میان دو کشور را منتفی کرده است. همان‌گونه که طالبان دشمن مشترک ایران و ایالات متحده بود و نقش و منفعت ایران در نابودی پایگاه آن در افغانستان غیرقابل انکار است، حل معضل خاورمیانه، چه در حاشیه خلیج‌فارس و چه در کناره دریای مدیترانه برای آمریکا بسیار مهم است و آشکار شده است که تنها با در نظر گرفتن اهداف و منافع ایران، صلح و ثبات در خاورمیانه دست‌یافتنی‌تر می‌شود.

حساسیت رابطه ایران و آمریکا ناشی از عوامل متعددی است. گذشته از سود برخی کشورها و نیز گروه‌های افراطی در دو کشور، همان‌طور که اشاره شد، طولانی شدن زمان قطع روابط، حساسیت موضوع را تشدید و حل آن را مشکل‌تر ساخته است. این‌گونه است که خبر پذیرش درخواست آمریکا از ایران برای مذاکره در موضوع عراق، نگاه‌ها را به خود معطوف می‌کند. آنچه که مهم جلوه کرده است، نه مذاکره دو کشور برای حل اختلافاتی که اکنون تاریخی شده‌اند، که درباره کشور ثالث است. با این حال همین سطح تماس، هیجان زیادی را میان تحلیلگران برانگیخته است. این هیجان ناشی از انتظار طولانی ناظران برای حل مشکلات میان دو کشور و البته ناممکن‌تر به نظر رسیدن این امر با گذشت زمان است.

در چنین شرایطی کوچک‌ترین تماسی میان دو کشور مهم جلوه می‌کند و البته می‌تواند به واقع مهم و سازنده باشد. وزیر امور خارجه کشورمان در ضیافت شرم‌الشیخ در مکالمه کوتاه خود با خانم رایس با تمثیلی زیبا این مساله را روشن می‌کند. آقای متکی در پاسخ به میزبان که می‌گوید بد نیست کمی فضای میان دو کشور را گرم کنیم می‌گوید در روسیه برای اینکه گرم شوند، بستنی می‌خورند چون هوا سردتر از بستنی است. این گفته متکی که با تایید رایس همراه می‌شود اشاره به این است که روابط میان دو کشور آنچنان سرد است که حتی دیداری کوتاه و مختصر در ضیافت نهار یا مذاکره سفرای دو کشور در موضوع کشوری ثالث،‌ خودگرمی بخش این برودت است. نکته دیگری در این تمثیل آقای متکی مستتر است اینکه در شرایطی که روابطی به شدت سرد وجود دارد، گرم کردن ناگهانی و تعجیل در برقراری روابط، شکننده خواهد بود.

از این زاویه اقدام برخی نمایندگان برای تشکیل گروه پارلمانی دوستی ایران و آمریکا در این مقطع زمانی را نمی‌توان مثبت ارزیابی کرد. گو اینکه تشکیل گروه‌های پارلمانی دوستی خصوصا در مواردی که دو دولت اختلاف‌نظر دارند می‌تواند راهگشا باشد، اما در شرایط زمانی فعلی و با توجه به واقعیات موجود روابط ایران و آمریکا، این اقدام ممکن است اهدافی را که نمایندگان دنبال می‌کنند دست‌نیافتنی‌تر کند. باز هم یادآوری می‌شود اختلافات ایران و آمریکا و تیرگی این روابط عادی نیست؛‌ مرور زمان حل آن را مشکل ساخته و زمینه را برای هیزم‌کشان که سودشان در دشمنی ایران و آمریکا است فراهم کرده است.

گذشته از این، زمانی که در موضوع اختلاف دو کشور، مذاکره‌ای میان ایران و آمریکا برقرار شود، نباید به گونه‌ای عمل کنیم که موضع مذاکره‌کنندگان ایرانی تضعیف شود. تعجیل نمایندگان در جمع‌آوری امضا، حتی اگر گروه یاد شده تشکیل نشود، این ذهنیت را ایجاد می‌کند که بخشی از پارلمان ایران خواهان برقراری فوری رابطه با آمریکا هستند و به دولت فشار می‌آورند. چنین ذهنیتی برگ برنده‌ای در دست آمریکا خواهد بود که به اتکای آن امتیازات بیشتری را طلب کند که اگر این امتیازات داده شود خسران است و اگر مذاکره‌کنندگان نیز زیر بار نروند، شکست مذاکرات اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

اکنون که دولت تصمیم به مذاکره با آمریکا گرفته است و ما وظیفه خود را در پشتیبانی از این تصمیم می‌بینیم،‌ الزاما نباید بر ضرورت برقراری رابطه تاکید کنیم یا نمایندگان طرح‌هایی را برای تسریع و حتی تسهیل برقراری رابطه پیشنهاد کنند؛ بلکه در مواقعی با یادآوری مطالباتمان از آمریکا باید موضع مذاکره‌کننده ایرانی را تقویت کنیم.

به نظر می‌رسد مذاکره ایران و آمریکا ضروری است. گذشته از اینکه حل اختلافات می‌تواند به نفع دو کشور باشد، با مذاکره اثبات می‌کنیم اهل گفت‌وگو براساس منطق هستیم و بهانه را از دست دشمنان می‌گیریم؛ اما ورود به مذاکره شرایطی دارد که به عنوان رسانه یا عضو پارلمان باید شرایط آن را فراهم کنیم و مهم‌ترین این شرایط موضع عزت و قدرت برای هر دو طرف در مذاکره است.