شهرام شریف

«ویکی‌لیکس» و «استاکس نت» دو پدیده ماه‌های اخیرند. به‌رغم اینکه یکی در پمپاژ و دیگری در مکش اطلاعات کاربرد یافته‌اند، اما شباهت‌های آشکاری نیز به هم دارند. نخستین شباهت در خاستگاه اینترنتی آنان است. بدون اینترنت و توسعه شبکه‌ای، کارکرد هر دو منتفی بود؛ اما حالا با ایجاد جوامع شبکه‌ای و لایه‌های مختلف جهان مجازی، وجود هر دو معنا می‌یابد. به واقع هر دو محصول جامعه شبکه‌ای امروزی‌اند. جوی آبی که پیش از این به راحتی قابل مسیریابی بود حالا در چرخه‌ هزار توی شبکه‌ای معنا و مفهوم یافته است.

استاکس نت و ویکی‌لیکس هر دو با ماده خام «اطلاعات» سروکار دارند و در جهانی که نظم و قدرت بر اساس اطلاعات پایه‌ریزی می‌شود، آنها در به‌هم‌ریزی نظم موجود از قدرت کافی برخوردارند. درباره طراحی هوشمندانه هر دو گمانه‌زنی‌های مختلفی مطرح می‌شود و ابهامات در مورد اهداف آنان هم کم نیست. از این رو هردو تهدیدهای امنیتی بسیار قوی به شمار می‌آیند. در این میان، ویکی‌لیکس به دلیل ماهیت افشاگرانه‌اش ترس و وحشت فراوان‌تری ایجاد می‌کند، دولت‌ها برای مقابله با آن جلسات متعدد تشکیل می‌دهند، اعتراض و تکذیب می‌کنند و در عین حال آدم‌های جدید برای مقابله با آن به کار گرفته می‌شوند.

استاکس نت اما ترس پنهان‌تری ایجاد می‌کند. هر چند گفته شده استاکس نت علیه اهدافی در ایران کاربرد دارد؛ اما به مرور تمامی کشورها از آلوده شدن سیستم‌های صنعتی خود خبر داده‌اند. آیا هدف واقعی استاکس نت در حمله اولیه آن پنهان بود؟

طبیعتا کسی شک ندارد استاکس نت و ویکی‌لیکس به مانند سلاح‌هایی مخرب علیه اهدافی معلوم و نامعلوم به کار گرفته شده‌اند. ناشناختگی هدف اما می‌تواند نشانه‌گر این سلاح‌ها را به سمت سازندگان آن نیز برگرداند. در مورد ویکی‌لیکس به خصوص این پندار وجود دارد که این سایت متعلق به جامعه‌ «متن بازها» (open sources)، حالا منتقد و افشاگر سیستمی است که خود درون آن پرورش یافته است.

استاکس نت نیز به‌رغم آنکه پرده را کنار نمی‌زند، به عنوان نسل جدیدی از ویروس‌های هوشمندی قلمداد می‌شود که می‌توانند هر اتفاق و انفجاری را در آینده به خود نسبت دهند. تفاوت استاکس نت آنجا است که حداقل شناسنامه‌ هم ندارد و برخلاف ویکی‌لیکس ادعایی بر اصلاح را هم مطرح نمی‌کند. ویکی‌لیکس اما بنا به گفته صاحبانش از گروهی از روزنامه‌نگاران و افرادی تشکیل شده که اعتقاد به جهانی بنا شده بر اطلاعات آزاد و باور به ساخت جامعه‌ای ایده‌آل دارند.

با این حال رخدادهای چند روز اخیر و خصوصا دستگیری دیروز موسس ویکی‌لیکس نشان می‌دهد که کارت‌های بازی ویکی‌لیکس نیز رو به پایان است. صاحبان قدرت در جهان شبکه‌ای، که برخی رفتار آنان را به «مک‌ کارتیسم‌‌دیجیتالی» تعبیرمی‌کنند، می‌توانند به راحتی «میزبان اینترنتی»، «خدمات‌دهنده DNS» و «خدمات‌دهنده مالی» را در مقابل چشمان میلیون‌ها نفر به آفلاین کردن این سایت ترغیب کنند. هرچند ویکی‌لیکس اعلام کرده محتوای خود را به بیش از ۲۰۰ وب‌سایت آینه تکثیر کرده اما این موضوع نشان می‌دهد در جهانی که اینترنت در آن به عنوان نمادی از آزادی به شمار می‌آید، صاحبان قدرت می‌توانند به پشتوانه دولت‌ها، بخش خصوصی را نیز به مواجهه با یک خطر بالقوه ترغیب کنند؛ چه گفته شده افشاگری بعدی ویکی‌لیکس بخش‌های خصوصی را هدف قرار خواهد داد.

آیا ویکی‌لیکس می‌خواهد دن کیشوت‌وار در مقابل همه جهان بایستد؟