دلایل تاخیر اجرای طرح‌های عمرانی از نگاه مرکز پژوهش‌ها

عدم تناسب تعداد پروژه‌ها با منابع اعتباری یکی از مهم‌ترین مشکلات طرح‌های عمرانی در سال‌های اخیر بوده است

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بررسی وضعیت بودجه و چگونگی نظارت بر آن در لایحه برنامه پنجم توسعه، دلایل تاخیر در اجرای طرح‌های عمرانی را اعلام کرد. به گزارش دنیای اقتصاد، دفاتر مطالعات برنامه و بودجه و حقوقی این مرکز ضمن بررسی لایحه برنامه پنجم گزارش دادند که فصل نهم این لایحه با عنوان «بودجه و نظارت» به مباحثی از قبیل طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (طرح‌های عمرانی)، تهیه بسته‌های اجرایی برنامه پنجم، حسابرسی عملیاتی، استقرار بودجه‌ریزی عملیاتی و نظارت اختصاص یافته است.

مرکز پژوهش‌ها وضعیت طرح‌های عمرانی کشور را بر اساس مواد ۱۹۰ و ۱۹۱ بررسی کرده و در مورد طرح‌های عمرانی ملی می‌نویسد: براساس آخرین گزارش‌ نظارتی پروژه‌های عمرانی ملی، در سال ۱۳۸۶ تعداد ۱۶۹۶ طرح عمرانی با اعتبار مصوب ۳/۱۹۱ هزار میلیارد ریال در قالب ۵۰۱۴ پروژه به اجرا در‌آمده که حدود ۳۶ درصد آن از محل درآمد عمومی بوده است. بخش عمده‌‌ای از اعتبارات (حدود ۷۷ درصد) برای اجرای طرح‌ها در حیطه امور اقتصادی و ۴/۱۳ درصد برای امور اجتماعی منظور شد. در این میان بازسازی و مقاوم سازی مدارس، ساخت و تکمیل نیروگاه‌ها، توسعه و بهسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و احداث و تکمیل واحدهای بهداشتی - درمانی از مهم‌ترین طرح‌های عمرانی ملی در سال ۱۳۸۶ بوده‌اند. همچنین تعداد ۴۰۰ پروژه مطالعاتی و تحقیقاتی با ۳۲۰۸ میلیارد ریال اعتبار در این سال در دست انجام بوده است.

در سال ۱۳۸۶ با وجود تخصیص ۱/۷۷ درصد اعتبارات، تنها ۵/۵۵ درصد از اهداف یک ساله طرح‌های ملی محقق شد که در مقایسه با سال ۱۳۸۵ (۳/۶۳ درصد) و متوسط برنامه سوم (۶۳ درصد) عملکرد پایین‌تری را نشان می‌دهد. ضمن آنکه ۷/۶۵ درصد از پروژه‌ها از برنامه زمانی عقب مانده و فقط ۳/۴۱ درصد از پروژه‌ها در موعد مقرر به اتمام رسیدند.

گزارش مرکز پژوهش‌ها تصریح می‌کند: میانگین وزنی مدت اجرای پروژه‌های عمرانی ملی در دست اجرا ۹/۹ سال و متوسط مدت اجرای پروژه‌های جدید، ۶/۲ سال پیش‌بینی شد. این در حالی است که میانگین وزنی مدت اجرای پروژه‌های خاتمه یافته برابر ۷/۱۰ سال بوده است که این امر نشان می‌دهد عدم تناسب بین امکانات موجود و حجم عملیات عمرانی در دست اجرا، حدود ۸ سال در برنامه‌ریزی زمانی پروژه‌ها وقفه ایجاد کرده و به تبع آن بهره‌برداری از سرمایه‌هایی که در قالب پروژه‌های ناتمام راکد می‌ماند، کاهش می‌یابد. از علل مهم تاخیر در اجرای پروژه‌ها می‌توان به کمبود تخصیص اعتــبار ۲/۳۰ درصد، کمبود اعتبار مصــوب ۵/۲۲ درصد و ضعف برخــی از دستگاه‌های اجرایــی ۸/۱۱ درصد نام برد. ضمن آنکه مشکل مربوط به تهیه و تدارک زمین و ناتوانی برخی از پیمانکاران از دیگر عوامل موثر در این زمینه محسوب می‌شوند. در واقع عدم تناسب تعداد پروژه‌ها با منابع اعتباری یکی از مهم‌ترین مشکلات طرح‌های عمرانی در سال‌های اخیر بوده است. در مجموع کیفیت اجرای طرح‌های عمرانی در مقایسه با استانداردهای موجود پایین بوده و متناسب با اهداف نظام فنی و اجرایی تحقق نیافته است که این امر لزوم توجه جدی برای ایجاد انضباط در تعریف، شروع، ادامه عملیات یا خاتمه دادن به طرح‌های عمرانی به منظور اصلاح روند موجود و ساماندهی وضعیت طرح‌ها را بیش از پیش اجتناب‌ناپذیر می‌کند.

مرکز پژوهش‌ها سپس وضعیت طرح‌های استانی را بررسی کرده و می‌افزاید: در خصوص طرح‌های عمرانی استانی میزان اعتبار مصوب برای اجرای این طرح‌ها در سال ۱۳۸۶ برابر ۴۳۴۸۱ میلیارد ریال بوده که در طول سال با توجه به تبصره‌های بودجه میزان آن به ۸۶۸۳۸ میلیارد ریال افزایش یافت. در بودجه نهایی سهم اعتبارات برنامه‌های استانی برابر ۵/۴۸ درصد و سهم ردیف‌های متفرقه ۱/۴۱ درصد بوده است. میزان تخصیص اعتبارات مزبور نیز ۲/۷۷ درصد اعلام شده است. با توجه به رویکرد تمرکز زدایی، اعتبارات عمرانی استانی رشد قابل ملاحظه‌ای در برنامه چهارم داشته و از متوسط ۱/۲۰ هزار میلیارد ریال در برنامه سوم به ترتیب به ۳۹، ۶/۷۶ و ۸/۸۶ هزار میلیارد ریال در سال‌های ۱۳۸۴، ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ رسید. بر همین اساس، تعداد طرح‌های عمرانی استانی نیز از متوسط ۱۳۷۵۹ طرح در برنامه سوم توسعه به ۱۷۸۴۱، ۱۷۸۳۳ و ۱۸۰۵۷ طرح به ترتیب در سال‌های ۱۳۸۴، ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ افزایش یافت. در بین پروژه‌هــای ذیــل طرح‌های استانی در سال ۱۳۸۶ (۶۷۶۸۵ پروژه) تنها در حــدود ۴/۲۴ درصد هر یک بیش از یک میلیارد ریال اعتبار دریافت کرده‌اند که در زمره پروژه‌های بزرگ محسوب می‌شوند.

بر اساس این گزارش، میزان دستیابی به اهداف پیش‌بینی شده برای عملیات عمرانی در سال ۱۳۸۶ نیز برابر ۷/۸۳ درصد اعلام شده که تقریبا در حد سال‌های گذشته بوده است. میانگین وزنی پیشرفت فیزیکی پروژه‌های عمرانی استانی در این سال برابر ۵/۵۷ درصد بوده که اندکی کمتر از میزان پیش‌بینی شده ۳/۶۰ درصد است. همچنین ۵۵ درصد از پروژه‌ها در این سال خاتمه یافته‌اند. از علل مهم تاخیر پروژه‌ها نسبت برنامه زمانی، مشکلات اعتباری (کمبود اعتبار مصوب، کمبود تخصیص و نارسایی در پرداخت) و عوامل جوی ذکر شده است.

در ادامه این گزارش به عمده‌‌ترین مشکلات طرح‌های عمرانی اشاره شده و آمده است: طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (طرح‌های عمرانی) اگر چه اصلی‌ترین کانال ایجاد ظرفیت‌های جدید تولیدی و خدماتی در جامعه است و از مهم‌ترین شاخص‌های اساسی رشد و توسعه اقتصادی محسوب می‌شود، با این حال بیشترین مشکلات را از بعد اعتباری و فنی - اجرایی نیز دارا است. این مشکلات حداقل در دو بخش ساختاری و اجرایی قابل تفکیک هستند. پیامدهای هر دو نوع مشکل نیز هر ساله در اطلاعات بودجه‌های سنواتی طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای به وضوح نمود پیدا می‌کند.

این گزارش سپس مهم‌ترین مشکلات طرح‌های عمرانی را بر حسب مراحل مختلف اجرای طرح‌ شامل پیدایش و تصویب، اجرا و نظارت و بهره‌برداری طرح تقسیم‌بندی کرده و افزود: برخی مسائل پیرامونی و ساختاری نیز تاثیر نسبتا مهمی در روند اجرای طرح‌های عمرانی داشته‌اند.