کرمانشاه موسسات صنعتی ندارد

کتیبه بیستون درکرمانشاه

ایالت کرمانشاه که نماد و هویت تاریخی آن با «کتیبه بیستون» و «طاق بستان» شناخته شده است، اما در «راپورت اوضاع عمومی و اقتصادی کرمانشاه در سال ۱۳۱۰» که توسط اسدالله شمس ملک‌آرا، رییس هیات تفتیشیه مالی این ایالت برای پاسخ به سوال‌های ۱۰گانه تیمورتاش، وزیر دربار رضاخان تهیه شده بود، از هیچ‌گونه صنعت تجاری برخوردار نبوده است. هر چند که دارای زمینه‌های مساعد کشاورزی و تولید مواد خام بوده است. در شماره امروز که برگرفته از «مجموعه اسنادی از گزارش‌های ایالات و ولایات از اوضاع اجتماعی- اقتصادی ایران در سال ۱۳۱۰» است؛ به اسناد به جای مانده از ایالت کرمانشاه اشاره می‌کنیم که تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.

مرقومه مبارکه ثمره ۳۰۸۳/۱ زیارت، تاخیر عرض جواب به علت دیر رسیدن اطلاعات از بلوکات بود. اینک اطلاعاتی که حسب‌الامر ملوکانه خواسته شده ذیلا به طور خلاصه به عرض می‌رساند:

۱ - صنایعی که در حوزه کرمانشاهان هست قالی‌بافی، کلاش‌بافی و نخ‌ریسی است که صنعتگران ذکور یا اناث با دست و به طور انفرادی انجام می‌دهند. فقط در شهر کرمانشاهان یک کارخانه قالی‌بافی هست که نسبتا قالی‌های خوب برای فروش و تجارت می‌بافد، ولی در اکثر نواحی و بلوکات و دهات زن‌ها برای مصرف شخصی یا فروش در خانه‌ها اقسام فرش می‌بافند. برای صنایع دیگر کارخانه نیست. کلاش کرمانشاه که در شهر و هرسین می‌بافند طالب بسیار دارد و اگر شرکتی تاسیس شود و به طور کارخانه و از روی نمره‌های منظم با بعضی دخل و تصرفات تهیه شود، ممکن است از صادرات مملکت بشود و در داخله نیز مصرف بسیار خواهد داشت.

نخ‌ریسی در تمام نقاط این ولایت معمول و یکی از صنایعی است که بیشتر مختص زن‌ها است. ریستن نخ از پشم گوسفند به وسیله دوکیه‌های دستی است که به اصطلاح محل «پل» می‌گویند، ولی کارخانه ریسمان‌بافی هیچ وجود ندارد و برای تعدیل تجارت مملکت خیلی مفید است، اگر در قسمت غرب بشود به شرکت چند ولایت در محل مناسبی کارخانه تاسیس شود. فعلا پشم و ریسمان از امتعه مهمه کرمانشاه محسوب است. شاید در سالی هزار خروار پشم و سالی هزار و پانصد خروار نخ خامه از کرمانشاه به داخله، مخصوصا عراق سلطان‌آباد و خارجه حمل می‌شود.

ماشین و کارخانه پنبه‌پاک‌‌کنی هیچ وجود ندارد. چرخ‌های دستی ساخت محل است که به اصطلاح «لو» می‌گویند، در روزی ممکن است دو سه من پنبه پاک کند. وجود ماشین مزبور خیلی ضرورت دارد، زیرا که بدون وسایل پاک کردن مالکان و زارعان به کشت پنبه رغبت و اقبال نمی‌کنند. دیگر هیچ نوع موسسات صنعتی که مفید به حال تجارت مملکت باشد، وجود ندارد.

۲ - استعداد توت‌کاری و تربیت ابریشم: قسمت اعظم کرمانشاه دیم است و زراعت آبی نسبتا کم است. در قسمت‌هایی که آب هست استعداد پروراندن توت و تربیت کرم ابریشم رضایت‌بخش است. در نزدیکی صحنه دو سه سال است، سی‌هزار اصله توت کاشته‌شده و نتیجه خوب است. در هرسین و فیور، سنقر، باوندپور [و] پشت دربند کشت توت اشکالی ندارد، ولی اهالی به رضایت خاطر تا اطمینان کامل از نتیجه نداشته باشند اقدام نمی‌کنند. برای عملی کردن آن باید تا حدی آنها را وادار کرد، ولی اعزام یک متخصص از همه چیز لازم‌تر است که طرز کشت و عمل آوردن و نتیجه و محسنات آن را به اهالی توضیح دهد. چنانچه مزرعه نمونه شاه‌آباد امتحانات مفید کرده و اهالی آن قسمت از مشاهده نتایج حاصله خیلی مایل و تشویق شده‌اند.

۳ - مقدار اراضی تریاک‌کاری و نتیجه حاصله تریاک کرمانشاه نسبتا مهم است. در بعضی قسمت‌ها که آب در دسترسی است کشت آن مفصل است. در هرسین، کنگاور، فیور [و] حومه شهر بیشتر و در نقاط دیگر کمتر کاشته می‌شود. روی هم رفته به میزان متوسط سالی دوازده هزار جریب کشت می‌شود و در هر جریب هزار ذرع مربع به تفاوت مقتضیات زمینی و هوایی از سه چارک (۳۰ سیر) الی یک من و نیم ممکن است شیره تریاک بدهد. چنانچه در ۳۰۹ [۱] محصول کرمانشاه قریب به یکصد خروار و امسال به دویست خروار بالغ می‌شود. برای استحضار خاطر مبارک جدول حاوی اطلاعات راجع به سنه ماضیه را تقدیم می‌دارم. در قسمت‌های گرمسیر از قبیل زهاب و غیره در صورت بودن آب مقدار شیره در هر جریب بیش از نقاط سردسیر است.

از محصولات این ولایت که می‌تواند صادرات مملکتی شود توتون است. در اکثر نقاطی که آب هست، توتون به عمل می‌آید. در هر جریبی از هفتاد من الی یک خروار محصول می‌بخشد. فعلا مقدار کشت توتون کرمانشاه به سیصد خروار بالغ می‌شود، ولی در صورت تشویق و تسهیلات از طرف دولت ممکن است به شصد خروار برسد. بهترین توتون را در خاک گوران و گهواره به عمل می‌آورند. رعایا در این فن نسبتا متخصصند.