ضرورت استفاده از انرژی‌های پاک

احمد دنیانور

تغییرات محسوس در وضعیت اقلیمی و آب‌و‌هوای کره زمین، بحران‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی قرن ۲۱، کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه را به اندیشه پیش‌بینی و اقدام به آماده‌سازی خود برای دهه ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ واداشته است. قرن ۲۱ و مشکلات اقتصادی و همچنین نوسانات بازارهای نفت‌و‌گاز، کشورهای صاحب این ذخایر را به میدان آورد؛ اما به تدریج مشکلات و مباحث جایگزینی منابع انرژی را به دنبال داشت. اکنون عرصه رقابت در بازارهای جهانی برای شرکت‌های بزرگ گویای عزم آنها در کاهش هزینه انرژی، سازگاری صنایع با محیط‌زیست و ورود به عرصه انرژی‌های پاک می‌باشد. مبحثی که هنوز در کشور ما بررسی کافی در مورد آنها صورت نگرفته است.

صنایع بزرگ دنیا در راستای افزایش بهره‌وری در جست‌و‌جوی راه‌حل‌هایی هستند که آنها را به مدل جدیدی از مدیریت هزینه و مدیریت انرژی برساند. شاید بتوان گفت کشور همسایه‌مان امارات در آن سوی خلیج فارس در این راستا فعال‌تر است.

در امر توسعه مباحثی چون کاهش میزان مصرف سوخت‌های کربنی را نمی‌توان کوچک شمرد؛ چه‌بسا که عدم‌مدیریت مناسب در روند مصرف انرژی نسل بعد را با چالش مواجه خواهد کرد. تامل بیشتر در علل محور بودن امر انرژی در کنفرانس‌ها و مجامع بین‌المللی می‌تواند ما را به این نتیجه برساند که تغییر در نوع و مصرف انرژی نه تنها کشورها را از چالش‌های محیط زیست نجات می‌دهد، بلکه کاهش قابل‌توجه هزینه را نیز در بر خواهد داشت.

حال ببینیم که این تغییر منابع و مصارف چیست؟ اگر به تعداد روزهای آفتابی سال بیندیشیم، پی می‌بریم که به جای حفر زمین و دستیابی به منبع تولید انرژی می‌توان آن را از آفتاب درخشان کسب کرد و چه‌بسا که آلایندگی در حین تولید در تبدیل انرژی از این منبع آسمانی تقریبا صفر است. تحقیق نشان داده که تکنولوژی کسب انرژی از این منبع خدادادی و همیشه در دسترس، در مقایسه با ۴۰ سال گذشته ۹۰درصد ارزان‌تر شده است.

کشورهای پیشتاز در امر بهره‌گیری از انرژی خورشیدی مانند آلمان و اسپانیا تقریبا ۳/۲میلیون کیلووات (تا پایان سال ۲۰۰۸) تولید داشته‌اند. از دیگر کشورها می‌توان پرتغال و همچنین ژاپن و کره جنوبی را در آسیا نام برد؛ به طور مثال در آلمان شرکت کونرژی با فراهم آوردن ۲۷۰۰۰ مگاوات انرژی پاک مصرف ۶۰۰۰ خانه را تامین کرده است.

علاوه‌بر این، کشورهای پرمصرف در سوخت کربنی مانند چین، ایالات‌متحده و هند نیز با ایجاد مراکز تحقیقاتی و اطلاعات در زمینه انرژی پا به عرصه مدیریت مصرف انرژی گذاشته‌اند.

از دیگر کشورهای مثال‌زدنی در توسعه این انرژی کشور هند می‌باشد که با ظرفیت تولید ۱۳۲۴۲ مگاوات تقریبا ۹درصد از ظرفیت برق کشور را تامین می‌کند که مابقی آن ۵۳ درصد از طریق سوخت، ۲۵درصد از طریق هیدروژن و مابقی از گاز و انرژی اتمی است. مصرف سرانه این کشور برای هر نفر ۶۳۲ کیلووات در سال است که با ۱۱درصد کسر برق پیش‌بینی شده این کشور در صدد توسعه بیشتر انرژی خورشیدی است. جالب‌توجه است که این کشور در طی دو دهه گذشته با نصب ۳/۱میلیون از سیستم‌های خورشیدی مانند آب‌گرم‌کن‌های آفتابی، لامپ‌های آفتابی برای مکان‌های عمومی و پمپ‌های آبی آفتابی در شهرها و روستاها راه را برای توسعه خود سهل کرده است.

از پروژه‌های عظیم انرژی خورشیدی می‌توان به پروژه واتیکان اشاره کرد که ۴۰درصد از نیاز این مجموعه را تامین کرده است. از دیگر مثال‌های بارز در استفاده از انرژی خورشیدی شرکت محصولات غذایی «لی» (Fir to lay) می‌باشد که با تولید ۱۴۷۰۰مگاوات در سال کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در هزینه‌های تولید خود در تامین انرژی صورت داده است. شرکت گوگل نیز پا به این عرصه نهاده و با نصب پنل‌های جذب انرژی در روی بام‌های ساختمان مرکزی خود در کالیفرنیا سالانه ۶/۱ مگاوات از برق خود را تامین می‌کند که این میزان معادل ۳۰درصد از مصرف سالانه این شرکت برای ۸ ساختمان در مجموعه دفتر مرکزی است.

امروزه تولید برق از این نعمت الهی توجه سرمایه‌گذاری را به خود جلب کرده تا در سرزمین‌های آفتابی مانند صحراهای آفریقا و خاورمیانه بنیان این انرژی را بگذارند. شاید بیش از ۲۰ شرکت و موسسه آلمانی برای ورود به این عرصه در سرمایه‌گذاری در خارج از آلمان اعلام آمادگی کرده‌اند. بنیاد دزرتک (Desertec Foundation) در مطالعات خود اعلام کرده که نیروگاه خورشیدی واقع در صحرای آفریقا ۱۰۰ گیگاوات (معادل صد میلیارد وات) انرژی برق تولید خواهد کرد که این میزان معادل ۱۵درصد از مصرف برق خانگی اروپا می‌باشد.

شرکت‌هایی مانند زیمنس، دویچه بانک و بانک مونیخ، مشتاق در سرمایه‌گذاری معادل ۴۰۰میلیون یورو در این عرصه می‌باشند.

کمی نگاه اقتصادی به حجم اعتبارات تخصیصی که شرکت‌ها، موسسات و بانک‌های بزرگ به این صنعت پاک اختصاص می‌دهند، می‌تواند ما را به این نتیجه برساند که با توجه به کثرت روزهای آفتابی در ایران در حال از دست دادن موقعیت‌های طلایی هستیم.

خاورمیانه و آفریقای شمالی به دلیل کثرت روزهای آفتابی غنی‌ترین منبع انرژی خورشیدی را دارند. با توجه به مشکلاتی نظیر آلودگی هوا و کم‌آبی با کاهش هزینه در بخش‌های انرژی می‌توانند ظرفیت‌های کشورهای منطقه را در حمایت از بخش‌های دیگر بالا ببرند. به نظر می‌رسد کشورهای خاورمیانه‌ای به‌رغم دارا بودن این منابع عظیم و کم‌خرج کمتر به بهره‌وری از این انرژی پاک می‌اندیشند؛ به طور مثال کشور ما با دارا بودن کویرهای متعدد ظرفیت بالایی برای تهیه انرژی خورشیدی دارد. دیگر کشورها همچون کویت، امارات، قطر، اردن و لیبی از جمله این کشورها هستند که می‌توانند یک اتحادیه مشترک انرژی خورشیدی تشکیل داده و بالاترین میزان تولید انرژی خورشیدی را در دنیا به خود اختصاص دهند.

با افزایش هزینه در تولید انرژی از سوخت‌های فسیلی و گازی و با در نظر گرفتن خطر آلایندگی سوخت‌های مذکور و همچنین نگاه ده ساله به بازار نفت نشان داد که افزایش مداوم مصرف نفت در یک دوره از جذابیت این ماده سیاه خواهد کاست و دنیا می‌رود که در جهت کاهش هزینه انرژی و آلایندگی محیط زیست، انرژی خورشیدی را جایگزین سوخت‌های فسیلی و حتی گاز نماید.

در واقع در آینده نزدیک میزان تولید انرژی از خورشید در یک سال آفتابی بیشتر از میزان تولید انرژی از سوخت‌های مذکور خواهد بود. شاید بتوان گفت به زودی جایگزین کردن انرژی خورشیدی با انرژی‌های فسیلی از انتخاب به الزام تبدیل خواهد شد. به‌رغم اینکه ورود به این صنعت پاک در شروع نیازمند هزینه است؛ اما نفع کشور را در آینده نزدیک به همراه خواهد داشت. به نظر می‌رسد که بشر ۱۰۰۰۰ سال قبل از بشر امروز خردمند‌تر بوده؛ زیرا که در آن زمان به‌رغم وجود فراوانی حیوانات زنده انسان از شکار به کشاورزی تغییر سیاست داد، اما بشر امروز به‌رغم وجود فراوانی منبع انرژی پاک هنوز از شکار ذخایر زیرزمینی و فسیلی دست برنمی‌دارد.

جالب اینجا است که شکار این ذخایر جز جنگ اقتصادی، نوسان بازار، بحران برای صنایع بزرگ و آلایندگی چیز دیگری در بر ندارد. اگر بگوییم امروز ما صاحب آن ذخایر هستیم نباید فراموش کرد که این ذخایر ممکن است فردا از رونق خود بیفتد.

ممکن است این بحران در کوتاه‌مدت به نفع صاحبان ذخایر باشد، اما در بلند مدت پایان سناریو تغییر خواهد کرد؛ زیراکه در تاریخ اقتصاد بشر بحران همیشه خلاقیت‌هایی به همراه داشته که انسان بحران را با راه‌حل‌های زیرکانه مدیریت خواهد کرد. پس ما، در کشوری غنی مانند ایران اگر صاحب آن ذخایر هستیم، معقول خواهد بود که در مدیریت آن بحران‌های انرژی نیز مشارکت کنیم. از طرف دیگر تکنولوژی جدید قرن ۲۱ در امر انرژی خورشیدی سرعت قابل‌توجهی داشته به طوری که هر سال شرکت‌های بیشتری برای فراهم‌سازی تامین انرژی از نور خورشید سرمایه‌گذاری می‌نمایند. این نکته قابل‌توجه شایان ذکر است که کشورهای توسعه‌یافته که سال‌ها قبل تحقیق و بررسی برای استفاده از انرژی خورشیدی را شروع کرده‌اند، امروزه امکانات مساعدتری نسبت به دیگر کشورها دارند و قطعا زودتر از بقیه کشورها به ظرفیت کامل تامین انرژی از این نعمت الهی خواهند رسید. با توجه به فراوانی این انرژی در اقصی نقاط دنیا و با توجه به اشتیاق کشورها در ورود به عرصه تولید انرژی خورشیدی نه تنها خلاقیت خاصی را همراه داشته، بلکه می‌رود که رونق خاصی به این صنعت پاک ببخشند. اگر بگوییم که هر روز روش استخراج انرژی به روز می‌گردد اغراق نخواهد بود.

روند توسعه در راستای صنعتی‌سازی کشور در جهانی که در اثر افزایش مصرف سوخت کربنی زیرسوال قرار گرفته و با نگاهی به افزایش گرمای کره زمین و مشکلات وابسته به آن در ۵ سال آینده، ما را با چالش مواجه خواهد کرد.

امروزه بحث در زمینه آسیب‌های محیط زیست از آلودگی هوا صحبت نمی‌کند، بلکه صحبت از بالا آمدن سطح دریاها، خطر انقراض موجودات و افزایش دمای کره زمین را می‌نماید. تردیدی نیست که در این مشکلات زیست‌محیطی ورود به عرصه انرژی پاک نه تنها به صلاح ماست بلکه می‌تواند ما را از خطرات تغییرات آب‌و‌هوایی و پیامدهای جغرافیایی و اقتصادی آن مصون نگه دارد.

با محور قرار دادن این فرضیه که اقتصاد کشور در آینده نزدیک دست به گریبان هزینه بالای انرژی و همچنین مشکلات زیست‌محیطی خواهد بود و همچنین با توجه به مناسب بودن موقعیت‌ جغرافیایی ما در خاورمیانه از لحاظ منبع انرژی خورشیدی، ورود سریع‌تر ما به عرصه تولید انرژی پاک منافع بسیار زیادی نظیر جذب سرمایه‌گذار خارجی، کاهش هزینه‌های تولید انرژی، کنترل آلودگی و کاهش سوخت کربنی و ایجاد اعتبار در مجامع بین‌المللی را به همراه خواهد داشت.

این صنعت پاک امروز مشتاقان زیادی در سرمایه‌گذاری دارد که قطع یقین تاخیر در ورود به این عرصه منجر به از دست دادن فرصت خواهد شد، اما چگونه می‌توان سرفصل این موضوع را در کشور تعریف کرد و به آن توسعه بخشید؟ ایجاد یک کمیسیون ملی انرژی پاک و سپس تاسیس مراکز تحقیقاتی و تخصصی همراه با جذب نیروهای صاحب‌نظر و همچنین ایجاد شهرک‌های انرژی خورشیدی در مناطق مختلف می‌تواند بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی آن هم به مطلوب‌ترین حالت خود ایجاد نماید.