کتاب‌های سیاسی کمی می‌فروشند!

رامتین فرزاد

حوادث تلخ و شیرین بعد از انتخابات ریاست جمهوری آثار مختلفی را در بخش‌های گوناگون اقتصادی، اجتماعی، پزشکی و به خصوص فرهنگی در کشور به جا گذاشت؛ به طوری که بسیاری از برنامه‌های فرهنگی که با آغاز فصل تابستان رونق می‌یافتند امسال فرصت عرض اندام نیافتند. به اعتقاد بسیاری، بازار کتاب که در روزهای گرم تابستان به کمینه فروش می‌رسید، امسال بیشتر از سال‌های گذشته تحت تاثیر شرایط جوی و اتفاقات پس از انتخابات قرار گرفت. فعالان عرصه بر این باورند که پس از گذشت یک ماه از انتخابات، جدا از روزهای ملتهب اولیه که تعادل تابستانی در فروش کتاب را بر هم زد این روزها در شرایطی نیمه عادی سپری می‌شود.

داریوش بارانی، مسوول فروش کتابفروشی مهرگان حوالی خیابان ظفر معتقد است فروش کتاب در این مدت افت وحشتناکی را تجربه کرده؛ اما در روزهای اخیر میزان فروش بهتر شده است. به عقیده او هنوز رمان با فروش ۹۰‌درصدی در هفته اخیر نسبت به سایر کتاب‌ها رکوددار بوده است، هرچند این رکورد در رکود ۳۰‌درصدی ناشی از وقایع اخیر رقم خورده است.

این در حالی است که سعید معصومی مسوول فروش شهرکتاب میدان ونک تهران نظر دیگری در این باره دارد. به نظر معصومی از آنجایی که بیشترین تاثیر حوادث اخیر را طبقه کتابخوان و روشنفکر لمس کرده اند بازار کتاب در دوهفته اول بعد از انتخابات در تعطیلی غیر رسمی به سر برد، اما بعد از فروکش کردن روزهای احساسی ناشی از اعلام نتایج شمارش آرا، فروش برخی کتاب‌ها به سبب همین وقایع رشد قابل ملاحظه ای داشته است.

او معتقد است، این روزها کتاب‌هایی که زمینه‌ای از سیاست و مباحث سیاسی و آزادی در آنها به چشم می‌خورد در صدر فروش قرار گرفته‌اند. کتاب «نگاهی بر مشروطه ایرانی» اثر دکتر ماشاءا... آجودانی از این دست کتاب‌ها است. هر چند در فروشگاه وی طبقه‌ای با عنوان سیاست وجود ندارد، اما این واژه را در این ایام بیشتر از هر روزی حتی در کتابفروشی‌ها هم می‌توان شنید.

به عقیده معصومی، گروهی که پا به عرصه انتخاب گذاشته اند و هنوز سیر وقایع را دنبال می‌کنند، در این روزها می‌خواهند بیشتر بدانند و به دنبال کتاب‌هایی هستند که در عرصه سیاست آگاهی بیشتری به آنها می‌دهد. کاوه کیائیان نیز از خریداران محدوده کریمخان و فروشگاه نشر چشمه می‌گوید و معتقد است کتاب «جامعه باز و دشمنان آن» اثر کارل پوپر و کتاب‌هایی که تئوری‌های سیاسی و فلسفی را ارائه داده‌اند، در صدر تقاضای این روزها قرار گرفته اند.

وی علت اصلی تغییر موضوعی تقاضای کتاب را تا اندازه‌ای طبیعی می‌داند و در این باره می‌گوید: طبیعی است که وقتی توجه جامعه آن هم در مقیاسی به این وسعت معطوف به موضوعی خاص می‌شود، خوانندگان کتاب هم به آن توجه نشان می‌دهند. این عکس‌العمل تنها در مورد وقایع اخیر نبوده، بلکه در مورد موضوعات دیگری هم بازار گاهی چنین واکنشی را نشان داده است. او معتقد است در هر حال توجه خاص به حوزه سیاست آن هم به شکل جمعی در یک جامعه بی شک به تکامل و پختگی بیشتر افراد جامعه در آن موضوع منتهی می‌شود.

کیائیان نیز تابستان را با توجه به عللی چون عدم حضور دانشجویان در دانشگاه‌ها، سفر و گرما، فصل کمینه فروش می‌داند، اما از وجود مناسبتی مانند روز پدر به عاملی تقویتی برای فرار بازار کتاب از رکود ناشی از وقایع اخیر یاد می‌کند.

خجسته نیز که مسوولیت فروش کتابفروشی نشر ثالث را بر عهده دارد، معتقد است غیر از روزهایی که شلوغی در خیابان‌های شهر مشهود بود انتخابات تاثیر چندانی بر بازار کم فروغ کتاب نداشته است، اما در اظهارنظری متفاوت لطیف زاده از فروشگاه نشرنی خبر می‌دهد که افت ایجاد شده در این حوزه تاکنون که یک ماه از آن روزها می‌گذرد هنوز به حالت عادی برنگشته است.

جدای این اتفاقات گمانه زنی‌ها در مورد کابینه جدید نیز در این میان بی تاثیر نبوده است؛ به شکلی که گاه باعث افزایش فروش برخی کتاب‌ها شده است. نکته‌ای که شاید کمی دور از ذهن به نظر برسد؛ اما واقعیتی است که خود را در بازار این روزها به رخ فروشندگان کتاب کشیده است. خجسته در این زمینه می‌گوید برخی خبرها در مورد کابینه جدیدی که وزیر فعلی وزارت ارشاد را در ترکیبش ندارد و در آن باید از روزهای حضور صفارهرندی به خوشی یاد کرد، باعث شده است که مردم به سراغ کتاب‌هایی بیایند که تصور می‌شود احتمال دارد دیگر نتوانند مجوز چاپ مجدد را دریافت کنند.

شاید اتفاق باور نکردنی لغو مجوز کتاب‌هایی که بارها تجدید چاپ شده‌اند، مردم را به فکر کتاب اندوزی در روزهای سخت آینده انداخته است. کتاب‌هایی که شاید بعد از شکل گیری دهمین کابینه دیگر روی پیشخوان هیچ کتابفروشی ای قرار نگیرد.

در میان تمام این اتفاقات کتاب‌های مذهبی بدون کاهش، بر اساس روند گذشته به فروش می‌روند و با توجه به تعطیلی مدارس کتاب‌های کمک آموزشی هم از تاثیرات ناشی از این وقایع به دور بوده‌اند؛ هر چند آنها هم افت فروش را در این روزها پشت سر می‌گذارند.

به هرحال گمانه زنی‌ها درباره معرفی کابینه جدید محمود احمدی‌نژاد، در روزهای اخیر شدت یافته است؛ اما برای قشر علاقه‌مند به فرهنگ و هنر این سرزمین معرفی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دغدغه جدی تری به حساب می‌آید. وزیری که در کوران تغییرات کابینه دولت نهم از استیضاح و استعفا مصون ماند و ناگهان در آخرین روزهای کاری‌اش مورد انتقاد رییس‌جمهور در رسانه ملی قرار گرفت. وزارتخانه‌ای که اگرچه عملکرد مناسبی برای ترویج و اشاعه اهداف رییس‌جمهور و حامیانش برجای گذاشت، ولی فشار انتقادهای اهالی فرهنگ باعث شد تا تنها وزیری باشد که کسی؛ هم اکنون تردیدی در جابه جایی صندلی‌اش در دولت آینده ندارد هر چند تصمیمات دور از انتظار رییس‌جمهورگاهی تمامی پیش بینی‌ها را به هم می‌ریزد. بی‌تردید وضعیت کتاب به عنوان یکی از کالاهای مهم فرهنگی به دلیل شرایط موجود دستخوش تغییراتی اساسی است. تغییراتی که با معرفی وزیر جدید متولی فرهنگ و آغاز به کار یارانش شرایط تازه ای را تجربه خواهد کرد.

در حال حاضرآنچه مسلم است اینکه رویدادهای اخیر بیشترین زخم خود را بر بدنه فرهنگی جامعه نمایان ساخته است؛ زخمی که اگر به درستی شناخته و درمان نشود عرصه فرهنگ کشور را مهیای پرورش دمل چرکی ای می‌کند که برای بهبودش نیازمند تیغ‌های جراح و لباس سبز اتاق عمل خواهیم بود.شاید نوکتابخوانان جامعه ما در اثر به‌هم ریختگی اجتماعی عطای کتاب خواندن را به لقایش ببخشند و شاید هم روی دیگر سکه نمایان شود و به دنبال آزادی بیش از هر زمان دیگری خطوط گاه مبهم کتاب‌های موجود را دنبال کنند.