هفت‌سین، یادگاری از زرتشت
میرمحمد طجوزی
ایران و ایرانی از قدیم‌الایام پایبند رسم و آیین‌های نیاکانش بوده است. هیچ گاه راهی نرفته تا چراغ رسم و رسومی که گذشتگان به یادگار برای نسل‌های بعدی به جای گذاشته‌اند خاموش شود. از جمله این رسوم می‌توانیم به آیین مربوط به شب عید نوروز و هنگام تحویل سال نو اشاره کنیم.

هفت سین، یکی از قدیمی‌ترین یا به زبان ساده کهن‌سال‌ترین یادگاری‌ها و همراهی‌های لحظه سال تحویل است.
هفت سین، هفت شین، هفت چین
آیا تا به حال به واژه «هفت سین» و اینکه از کجا آمده است فکر کرده‌اید؟ یا اینکه تاکنون خواسته‌اید بدانید به چه علت در لحظه تحویل سال نو سفره‌ای از هفت سین می‌چینند و اعضای خانواده کنار آن سفره انتظار آغاز سال جدید را می‌کشند؟
در رابطه با سفره هفت سین و بنیان آن، نظرات متفاوتی وجود دارد. گروهی معتقدند که در ایران باستان به هنگام نوروز و فرود آمدن فروهرها از آسمان، ایرانیان هفت سفره (هفت خوان) می‌‌چیدند و این واژه نخست هفت چین بوده و پس از حمله تازیان، چون تازیان حرف (چ) را نمی‌توانستند بگویند آن را هفت سین نامیدند. بعضی از پیروان هفت چین می‌گویند: چون هفت گونه چیزی که از درخت چیده شده بود مانند شاخه‌های همیشه بهار و گل یا هفت گونه میوه، مانند: سیب، گلابی، انار، به، هلو و ازگیل در سر سفره نوروز می‌گذاشتند آن را هفت چین نیز می‌گفتند.
گروهی دیگر نیز بر این باورند که هفت سین امروزی در آغاز هفت شین بوده است و مبنای گفته خود را به این شعر مستند می‌دانند:
جشن نوروز از زمان کیان
می‌نهادند مردم ایران
شمع و شیر و شراب و شیرینی
شکر و شهد و شاهد، اندرخوان
البته وجود هفت شین برای برخی از پژوهندگان زبان فارسی غیرواقعی به نظر می‌رسد؛ زیرا شمع و شراب و شهد سه واژه تازی هستند که پارسی آنها سپندار، باده و انگبین است و هیچ یک از این واژه‌ها در زبان پارسی با حرف شین شروع نمی‌شود، اما برخی دیگر معتقدند که سفره هفت شین نمی‌تواند خیلی از چهره واقعیت فاصله داشته باشد، چرا که در دوران کهن گویش‌های پهلوی ساسانی (پارسیگ، که در جنوب باختری ایران رواج داشته) و پهلوی اشکانی (پهلوانیک، که در شمال خاوری ایران با این لهجه سخن می‌گفتند) کمی دارای دگرگونی بوده است. در آن زمان اغلب جای حروف سین و شین تغییر می‌کرده ولی به هر حال نمی‌توان گفت که هفت شین به طور قطع در آن زمان مرسوم بوده است.
هفت سین را باور کنید
سرانجام به باور گروهی از ایرانیان می‌رسیم که معتقدند هفت سین خوان نوروزی، اشاره‌ای است به هفت فرشته کیش زرتشتی که در نزد ایرانیان بسیار ارجمند و والا بوده‌اند که نام‌های ایشان، بهمن، اردیبهشت، شهریور، سپندارمذ یا اسفند، خور داد، امره تات (امرداد، که به اشتباه آن را مرداد می‌گویند) و اهورا مزدا است و هر یک از سین‌های سفره هفت سین را نمادی از یکی از این فرشته‌ها می‌دانند و معتقدند، هر یک از آن هفت‌خوانی را که ایرانیان به هنگام نوروز می‌چیدند، برای یکی از این نسبت‌ها (فرشته) بوده و چون گفتن هفت سپنتا دشوار است، تنها به گفتن هفت سین بسنده کرده و رفته رفته هفت سین را در یک سفره گرد آوردند. به هر حال هفت سین را هفت شین، هفت چین یا هر چیز دیگری که بخوانیم امروز در هنگام تحویل سال، هفت سین مهمان سفره‌های مردم ایران است. اما این هفت سین کمی با هفت سین‌های گذشتگان متفاوت است چرا که در گذشته این سین‌ها آنقدرها هم گران نبودند و مردم می‌توانستند به مقدار دلخواه از انواع هفت‌سین در سفره‌هایشان استفاده کنند، اما امروزه به دلیل گرانی بیش از حد برخی از این سین‌ها، مردم مجبورند به مقدار کمی که در بسته‌بندی‌های آماده هفت‌سین موجود است بسنده کنند و گاهی اوقات سایه‌ای از هفت‌سین را در سفره‌های دسته‌ای از هموطنانمان شاهد هستیم. با این آشفته بازار اقتصادی که در کشور حاکم است و تورمی که چند سالی است گریبان‌گیر اقشار مختلف جامعه شده است و درآمدهای کمی که اقشار غیرمرفه و کم‌درآمد جامعه را تحت فشار قرار داده است، چه کسی جرات می‌کند که هشت‌هزار و پانصدتومان هزینه کند تا در سفره هفت‌سین یک هفت‌سین زیبا و شکیل داشته باشد تا موردحمله و اصابت سخنان میهمانان قرار نگیرد.؟!
بازار داغ شب عید
حسین کرد، یکی از فروشندگان لوازم سفره هفت‌سین می‌گوید: امسال گرمای شب عیدی هر سال را ندارد. نمی‌دانم چه اتفاقی افتاده است ولی سال گذشته در همین زمان ما حتی وقت سرخاراندن هم نداشتیم، اما امسال دست و دلبازی سال گذشته را ندارد و شاهد رکود نسبی در این بازار هستیم.
بازارچه وحدت اسلامی، یکی از قدیمی‌ترین بازارهای تهران است که همه‌ساله از تمام نقاط تهران مردم به این بازارچه می‌آمدند و کالاهای موردنیاز خود را تهیه می‌کردند، اما گویی امسال دیگر هیچ پایی رمق آمدن به این بازارچه را ندارد و آن هیاهو و جمعیتی که هر سال مهمان این بازارچه می‌شدند راهی مراکز دیگری می‌شوند و تنها بومی‌های این محله برای خرید، فرصت را مناسب دانسته و با وسعت انتخابی بالا برای خرید وارد عمل می‌شوند.
جالب است، عده‌ای هم برای اینکه کمی ارزان‌تر لوازم سفره هفت‌سین را تهیه کنند راهی مراکزی چون خیابان مولوی می‌شوند. در این خیابان تمامی لوازم سفره هفت‌سین عرضه می‌شود آن هم با قیمت‌های مناسب، در نتیجه افرادی که حساب ریال به ریال پول‌هایشان را کرده‌اند و با یک برنامه‌ریزی حرفه‌ای اقدام به تهیه کالای موردنیازشان می‌کنند سری هم به این خیابان می‌زنند تا شاید با هزینه کمتری بتوانند نوروز بهتری را تجربه کنند.