جعبه کمک‌های اولیه گیاهی در سفر

باهره دامغانی

در تعطیلاتی همچون نوروز که رفت‌و‌آمدها بسیار زیاد است و با پذیرایی‌هایی که از قدیم به جای مانده است، مصرف خوراکی‌هایی مثل خشکبار از حد تعادل فراتر رفته و با در نظر گرفتن اینکه فعالیت‌های بدنی هم به علت تعطیلات کاهش می‌یابد، بسیاری از افراد با مشکلات سوء‌هاضمه از جمله دل‌درد، نفخ، مشکلات هضم، اسهال و یبوست مواجه می‌شوند.

علاوه‌بر آن مسافرت‌های این زمان نیز به این مشکلات افزوده و تغییرات جوی و آب‌و‌هوای نواحی مختلف و تغییر سریع آنها در طی مسافرت و خستگی‌های حاصله که با کاهش قدرت ایمنی بدن نیز همراه می‌شود، مشکلات دیگری از جمله سردرد، خستگی و کوفتگی، دردهای اسکلتی، سرماخوردگی و عوارض حاصله را تشدید می‌کند. بنابراین برای کاهش اینگونه مشکلات به‌خصوص در ایامی که با تعطیلی بسیاری از مطب‌ها و داروخانه‌ها نیز مواجه هستیم، می‌توان با استفاده از چندین توصیه در مورد استفاده از گیاهان دارویی، در برابر شایع‌ترین بیماری‌های این زمان که شامل اسهال، یبوست، تهوع، نفخ، دل‌درد، اسپاسم، سرماخوردگی و دردهای اسکلتی هستند در امان بود. همچنین می‌توان گیاهان یا داروهای مربوطه را قبلا تهیه و در طول تعطیلات یا مسافرت‌ها در دسترس داشت تا در صورت مواجه شدن با این مشکلات از آنها استفاده کرد.

درمان اسهال با چای

چای گیاهی است که به صورت بوته و یا درختچه دیده می‌شود. به غیر از زمستان در سه فصل دیگر برگ چای به منظور تهیه انواع چای برداشت می‌شود. در صورتی که پس از برداشت برگ، سریع آن را خشک کنیم چای سبز به دست می‌آید و در صورتی که پس از برداشت برگ آن را تخمیر کرده و به اصطلاح عمل بیاوریم، چای سیاه یا چای معمولی تولید می‌شود. هر دو نوع چای حاوی ترکیبات گس (تلخ) که تانن نامیده می‌شود، است. مهم‌‌ترین خاصیت تانن‌ها قابض بودن آنها است به همین دلیل یکی از مهم‌ترین خواص درمانی چای خاصیت ضداسهال بودن آن است. با توجه به اینکه چای سیاه حاوی حدود ۱۲-۸درصد تانن است، یکی از بهترین داروهای ضداسهال طبیعی به شمار می‌رود که هیچ گونه ممنوعیت و محدودیت مصرف ندارد.

با توجه به اینکه بیشتر اسهال‌های ایجاد شده در مسافرت به تغییر شرایط آب و هوایی مربوط شده و باکتری‌ها و میکروب‌ها نقشی در آن ندارند، بنابراین استفاده از چای به صورت پودر می‌تواند در ایجاد تعادل هضم، جذب و برگشت شرایط طبیعی بدن از حالت اسهال به حالت طبیعی تاثیر خوبی داشته باشد. میزان مصرف روزانه در بزرگسالان، ۱۰-۷گرم از پودر به مدت سه روز است که (میزان مصرف روزانه معادل یک قاشق غذاخوری از پودر خشک چای می‌باشد) که این میزان برای سنین پایین‌تر می‌تواند نصف یا یک سوم شود.

مصرف این ماده خوراکی و طبیعی در درمان اسهال هیچ گونه عارضه جانبی ندارد و در سال‌های اخیر به عنوان یک روش ساده و موثر در منابع جدید توصیه شده است. باید گفت چای جوشیده که رنگ سیاه، مزه تلخ و بوی خاص چای جوشیده را دارد نیز دارای خاصیت ضداسهال بوده و در شرایط عادی می‌تواند ایجاد یبوست کند؛ چراکه با جوشیدن زیاد، مقدار زیادی از تانن‌های موجود در پودر چای به محلول جوشیده منتقل می‌شود، در صورتی که در چای تازه دم کشیده مقدار تانن خیلی کم است. ناگفته نماند که چای دارای خواص زیادی است.

درمان یبوست با برگ سنا

سنا گیاهی است که بیشتر شکل بوته‌ای دارد و از برگ آن استفاده می‌شود و از خانواده نخود است. از بیشتر گونه‌های آن جهت درمان یبوست استفاده می‌کنند. برگ همه‌گونه‌ها به خاطر وجود ترکیباتی به نام آنتراکینون‌ها تلخ است. با وجود اینکه گونه‌ای از سنا در جنوب ایران و در حوالی خلیج‌فارس می‌روید ولی به علت نیاز زیاد به این گیاه، عمده آن وارداتی است. گرچه گونه ایرانی و گونه وارداتی از نظر گیاه‌شناسی با هم متفاوت است، ولی از نظر خواص ضد یبوست مشابه هستند. میزان مصرف روزانه برگ سنا برای افراد بزرگسال، بین نیم تا یک گرم است که می‌توان بر روی آن حدود یک استکان آب ریخته و حدود ۱۰ دقیقه جوشاند، سپس صاف‌کرده و میل کرد. بهترین زمان مصرف این گیاه، شب است البته این محلول تلخ را با نبات یا عسل می‌توان شیرین کرد ولی تلخی آن کاملا از بین نمی‌رود. در مصرف سنا نباید زیاده‌روی کرد چرا که ممکن است باعث اسهال شدید شود. همچنین نباید به طور ممتد و طولانی استفاده کرد چون باعث تنبلی روده می‌شود. پس بهتر است بعد از مصرف دو هفته مصرف آن را قطع کنیم. نکته قابل توجه دیگر اینکه سنا در افراد کمتر از ۱۰سال توصیه نمی‌شود.

با توجه به اینکه در سال‌های اخیر برای رفع یبوست از سنا به‌طور وسیع در جهان استفاده می‌شود، صنایع داروسازی قرص آن را نیز تهیه کرده و در داروخانه‌های موجود است. قرص سنا را می‌توان بین ۲-۱ عدد در روز مصرف کرد که از نظر جوشانده شبیه به جوشانده این گیاه نیست.

درمان تهوع با زنجبیل

زنجبیل گیاهی است که از ریشه آن استفاده می‌شود. ریشه‌ها را از زمین خارج کرده و پس از پوست‌کندن به‌صورت تازه یا پودر استفاده می‌‌کنند. تازه این گیاه دارای مقدار زیادی رطوبت است که در اثر گذشت زمان خشک می‌شود. در بیشتر بازارهای جهان از جمله ایران تکه‌های خشک آن که تقریبا سفیدرنگ است وجود دارد که دارای بوی اندکی است. این گیاه در ایران وجود ندارد و از هندوستان یا نقاط دیگر وارد می‌شود. زنجبیل به عنوان معطر‌کننده و ادویه یکی از پرمصرف‌‌ترین گیاهان خوراکی و دارویی جهان است. زنجبیل دارای خواص متعددی است اما یکی از شاخص‌ترین آن ضد تهوع بودن آن است که در بین گیاهان جزو قوی‌ترین‌ها است. مصرف زنجبیل در زمان تهوع ناشی از مسافرت و تهوع دوران بارداری بسیار شایع است. بسیاری از افراد بعد از سوار شدن به ماشین یا وسایل نقلیه دیگر دچار تهوع می‌شوند که برای جلوگیری از این حالت می‌توان نیم‌ساعت قبل از سوار شدن ۱-۵/۰گرم از پودر زنجبیل را مصرف کرد. همچنین خانم‌های باردار همین میزان را اول صبح مصرف کنند تا تهوع حاصل از موقعیت حاملگی آنها را ناراحت نکند. مصرف روزانه این گیاه کاملا بی‌ضرر است. برای خوردن آن می‌توان پودر زنجبیل را در هر غذایی یا هر مایعی حل و مصرف کرد. البته زنجبیل از یک مزه تند و تیز برخوردار است و ممکن است بعضی قادر به خوردن آن نباشند، به همین دلیل می‌توان پودر آن را در کپسول‌های خالی ژلاتینی که در داروخانه‌ها موجود است، ریخت و مصرف کرد. البته کپسول‌های تهیه‌شده صنعتی زنجبیل هم که آماده هستند در داروخانه‌ها موجود است.

درمان سردرد، دردهای حاصل از رانندگی و علائم سرماخوردگی با نعناع فلفلی

نعناع فلفلی گیاهی است از خانواده نعناع. این‌گونه نعناع که کمتر به عنوان خوراکی مصرف می‌شود دارای مقدار زیادی از ترکیب مهمی به نام منتول است. با وجود این که این‌گونه نعناع دارای خواص متعدد نعناع است، ولی به علت دارا بودن مقدار زیادی منتول، دارای خاصیت ضددرد و ضددرد موضعی نسبت به گونه‌های دیگر نعناع است. در جهان حدود ۳۴ گونه نعناع شناسایی شده است که نزدیک به نیمی از آنها در ایران رویش دارد. با وجودی که خوردن این‌گونه نعناع اثرات ضددرد را بر بدن اعمال می‌کند، ولی در سال‌های اخیر اسانس این‌گونه نعناع‌ها در داروخانه‌ها به صورت مایع وجود دارد. محصول این‌گونه نعناع در ایران به نام قطره منتول موجود است که در کلیه داروخانه‌ها وجود دارد. قطره منتول یکی از موثرترین ضددردهای موضعی برای سردرد، دست و پا و کمر درد و گرفتگی بینی حاصل از سرماخوردگی و یا خستگی از کارها یا دردهای حاصل از رانندگی و... است که می‌تواند به چند طریق مورد استفاده قرار گیرد.

البته این محصول موضعی بوده و به صورت تنفسی یا مالش برای روی اعضای بدن یا به صورت ماساژ مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه یکی از شایع‌ترین مشکلات در مسافرت به خصوص از نظر تغییرات درجه حرارت یا دردهای ناشی از رانندگی یا شرایط جوی دردهای اسکلتی و موضعی، سردرد و سرماخوردگی است، این محصول تهیه شده از نعناع که دارای هیچ‌گونه عارضه نیست یکی از درمان‌های ایده‌آل به شمار می‌آید. یکی دیگر از موارد مصرف قطره منتول برای محیط‌های بسته، ضدعفونی کردن فضا و کاهش میکروب‌های سرماخوردگی و رفع خستگی و خواب راحت برای فرد یا افراد در یک محیط است.

درمان نفخ، دل درد و اسپاسم با نعناع قمی

نعناع قمی گونه‌ای از نعناع است که دارای بو و مزه مطبوع بوده و بیشتر از همه در سبزی خوراکی مورد استفاده است.

این‌گونه از نعناع با وجود خواص متعدد انواع نعناع به خاطر ترکیب مهم کارون دارای اثرات ضدنفخ، ضددل‌درد و ضد اسپاسم قوی‌تری نسبت به گونه‌های دیگر است. بنابراین خوردن این‌گونه نعناع می‌تواند این اثرات را به خوبی در بدن اعمال کند. این گیاه از طعم و مزه خوبی برخوردار است و می‌توان آن را به طور مداوم مصرف کرد تا از نفخ و دل‌دردهای حاصله در امان بود. امروزه این گیاه به صورت قطره‌های خوراکی در داروخانه‌ها موجود است تا با توجه به مایع بودن آنها به سرعت و در عرض چند ثانیه جذب و اثر کند.

محصولی که در ایران از این نعناع وجود دارد به نام قطعه کارمنیت است که می‌توان آن را با توجه به خوراکی بودن نعناع در تمام سنین (از نوزادان تا افراد مسن) بدون هیچ محدودیتی مصرف کرد. اصولا تعطیلات نوروز یا مسافرت‌های مربوطه، مشکلات سوء‌هاضمه و از جمله نفخ و دل‌درد و اسپاسم از شایع‌ترین مسائل حاصل از تغییر تغذیه، مصرف بیش از اندازه خشکبار، کم‌تحرکی و به هم خوردن زمان مصرف صبحانه، نهار و یا شام است که ممکن است برای سنین مختلف پیش آید. محصولات حاصل از این‌گونه نعناع ضمن اثرات سریع عارضه جانبی ندارد و با داروها و غذاها تداخل نمی‌کند. نکته مهم درباره محصولات نعناع در ارتباط با درمان نفخ و دل درد این است که ترکیبات موجود در اسانس (رایحه) این گیاه در عرض چند دقیقه (حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه) جذب و مشکلات حاصله را مهار می‌کنند و در صورتی که همزمان با مصرف غذا خورده شوند از ایجاد نفخ و دل درد جلوگیری می‌کنند.